In zijn autobiografie beschrijft Nick Leeson niet alleen zijn eigen ondergang, maar ook die van de befaamde, Britse Barings bank.
IN de jaren zestig schreef Joseph Heller een schitterende komedie over een Amerikaanse legereenheid, die op het einde van de Tweede Wereldoorlog op het Italiaanse eilandje Pianosa gestationeerd was. In de cynische absurditeit van ?Catch 22? ontpopt vliegenier Milo Minderbinder zich tot het prototype van de zakenman. Hij handelt in Siciliaanse eieren, koopt de complete Egyptische katoenoogst op, verpatst uit de vliegtuigen gejatte medische kits en dropt tegen betaling vanwege de Duitsers zelfs een resem bommen op zijn eigen kamp. Alles kan en mag, omdat iedereen er binnen de eenheid beter van wordt. Iedereen heeft namelijk een aandeel in Minderbinders bedrijf.
Hellers hilarisch proza lijkt enigszins op ?De bom onder de Barings bank.? De auteur en het hoofdpersonage van het relaas, Nick Leeson, ontpopt zich van derderangs loopjongen tot één van ’s werelds grootste beurshandelaars. Hij knoeit met rekeningen en belazert de hele kluit. Dat kan en mag allemaal, niet omdat iedereen een aandeel heeft in Barings, maar wel een bonus. Van de tikjuffrouw in Singapore tot Peter Barings in zijn grotesk kantoor in Londen, ze zijn voor die jaarlijkse bonus allemaal afhankelijk van een jonge blaag die ogenschijnlijk geld als slijk verdient op de beurs in Singapore. Ze zien alles door de vingers, hoe bont Leeson het ook maakt. Het enig verschil tussen Catch 22 en ?De bom? : tussen de eerste en laatste bladzijde van Heller zit niks dan pure fictie, tussen de eerste en de laatste van de autobiografie niks dan oplichting en schraapzucht, die leiden tot zes jaar cel in Singapore voor Leeson en de vernederende ondergang van één van de meest befaamde Britse zakenbanken.
SCHAAR EN LIJMPOT.
Het verhaal van Leeson is zonder meer hallucinant. Hij is nauwelijks naar school geweest, heeft evenmin enige ervaring in bancaire aangelegenheden, en toch stuurt Barings hem in 1990 naar Jakarta, waar een filiaal van de bank met een gat zit van afgerond 4,7 miljard frank. Nu ja, filiaal, in feite is de Indonesische dochter al afgeschreven. Maar Leeson vindt in Jakarta niet alleen zijn latere vrouw Lisa, maar ook het geld van Barings, opgeslagen in een kelder. Als een monnik-boekhouder ontwart hij geduldig stapels ongeordende obligaties, aandelen, schuldbewijzen en andere waardepapieren, int de tegoeden en finaal kan Barings het boekhoudkundig tekort herleiden tot amper een half miljard frank. Een hoeraatje en een promotie voor die goeie Nick, die in Singapore aan het werk mag als hoofd- trader op de Singapore International Monetary Exchange of kort Simex. Hij begint er te spelen, overigens niet gehinderd door enige kennis van zaken. Inflatie ? Interestvoeten ? Hausse ? Valutaschommelingen ? ?We stortten ons altijd op dit soort gelul, alsof we wisten wat zich op de beurs zou afspelen, alsof we zelfs al de komende strategie hadden bedacht.?
Leeson dealt met de flair van een superman in obligaties, maar vooral afgeleide producten als opties en futures. Tot grote tevredenheid van Londen. Fouten en minder gelukkige transacties boekt hij op de semi-officieuze rekening 88888. En daar stapelen de verliezen zich op. Het begint met een verkeerde aankoop ter waarde van zo’n 800.000 frank, maar in no time loopt het tekort op tot enkele tientallen miljoenen. Niks aan de hand, simpel wachten tot de markt zich keert en dan kan Leeson dat gat wel weer vullen. En tenslotte gaat het niet eens om echt geld. ?Ik kon een stap naar voren doen en met een zwaai van mijn hand dingen kopen of verkopen ter waarde van miljoenen ponden. Het was geen melk of brood of iets wat je kon gebruiken als het einde van de wereld naderde, maar mijn spullen waren theoretisch en werden Japanse staatsleningen of futures en opties genoemd, maar het kon niemand wat schelen wat het allemaal voorstelde.?
De markt keert zich echter niet. Terwijl Leeson een almaar diepere put graaft, houdt hij Londen grote winsten voor en strijkt er een evenredige beloning voor op : een premie van 6,5 miljoen frank voor zijn tweede werkjaar, 1993. Toegegeven, dit klinkt al ongeloofwaardig, maar het wordt allemaal nòg absurder. Leeson vraagt scheppen geld aan het hoofdkantoor om zijn aankopen te betalen. Zonder morren noch vragen vliegen de centen elektronisch naar het andere eind van de wereld. Op een bepaald ogenblik zit Barings met meer dan 25 procent van het maatschappelijk kapitaal in Singapore, volgens de Britse bankwetten een absolute limiet. Maar de Barings-directie krijgt na enig gefleem het fiat van de Bank of England om die marge te overschrijden. Leeson slaagt er zelfs in om de revisoren van Coopers & Lybrand op een ronduit knullige manier te beduvelen. Ze stellen vervelende vragen over een tekort van 2,4 miljard frank in zijn boeken. Daarop haalt de wonderboy schaar en lijmpot uit zijn bureaulade, knipt, plakt en jongleert een uurtje met oude brieven en briefhoofden, stuurt dan vanuit zijn appartement compleet verzonnen faxen naar Coopers & Lybrand waaruit moet blijken dat het allemaal om een foute boeking gaat tussen twee klanten van Barings en 48 uur later tekenen de revisoren vrolijk fluitend de jaarrekening.
Intussen deint het debet op 88888 uit. Na de aardbeving in het Japanse Kobe kelderen de Aziatische beurzen. Leeson denkt in zijn eentje het tij te kunnen keren, maar elke transactie draait verkeerd uit. Op 23 februari 1995 boekt hij in één beurssessie een verlies van 1,9 miljard frank. Een week voordien heeft Leeson het inventariseren van 88888 opgegeven ; de rekening stond toen op min 12,2 miljard frank. Leeson gooit de handdoek en vlucht naar het naburige Maleisië, 24 uur vóór hij een nieuwe premie (21,6 miljoen frank) zou opstrijken. Omdat Londen de posities van de super-trader niet afdekt, lopen de verliezen de daaropvolgende dagen op tot een kleine 30 miljard frank. De bank gaat in een complete chaos over kop.
BLOOT ACHTERWERK.
Lezend tussen de regels van ?De bom…? valt makkelijk te achterhalen wie Nick Leeson in werkelijkheid was : een door een pervers systeem omhooggetrokken boefje. Een bluffer, die het altijd heeft over zijn noeste arbeid, maar intussen bokst, tennist, jogt, zuipt en vooral snoep en tiramisu vreet. Een jongen die op een seminarie in Japan geisha’s met eten bekogelt en in Singapore tijdens een avondje stappen als hoogste vorm van vermaak, voor een groep meisjes zijn bloot achterwerk etaleert. Een melige sul ook, die tot het pathetische toe de liefde bezingt voor zijn Lisa, het vrouwtje dat al die tijd van toeten of blazen wist.
Maar hoe kan een kleine zwendelaar zo’n bank torpederen ? Was het een opeenstapeling van fouten, misverstanden, toevalligheden of tekortkomingen, dan zou er nauwelijks iets aan de hand zijn. Maar het is meer dan dat. Leeson steekt een stuk van de schuld op zijn bazen die hem geen goed getrainde en dito betaalde medewerkers gunden, kwestie van nog meer winst te kunnen boeken. Maar het fiasco valt veeleer toe te schrijven aan een totale afwezigheid van een efficiënte controle op banken als Barings of op beurzen. Die mogen dan al opgericht zijn om voor bedrijven geld bijeen te schrapen, zelfs als instrument ter bevordering van het volkskapitalisme, vandaag zijn ze verworden tot casinotempels.
In zo’n losgeslagen circus gaan dan lui als die van Barings aan de slag, onervaren in de windhandel van opties of futures en behept met één obsessie : hun jaarlijkse bonus. Terwille van dat geld zijn ze ook bereid zich in een zelfgenoegzame onwetendheid te wentelen. Als Leeson voor hun premies zorgt, is hij een god die zelfs op een hoogmis van het bedrijf in New York, niet moet komen opdagen voor een speech, wegens gewoon laveloos. Als het orkest op de Titanic spelen ze verder, terwijl Leesons kaarten bijna bloot op tafel liggen. Slechts één iemand moet rekening 88888 opvragen om de gigantische fraude te ontdekken. Maar dat gebeurt dus niet. Evenmin stelt iemand vragen over de stromen geld van Londen naar Singapore. Het is die hebzucht die leidt tot de ondergang, de bonus die zorgt voor de bom. Ei zo na een Grieks drama.
Jos Grobben
?De bom onder de Barings bank?, Nick Leeson, Bruna, 303 blz, 695 fr.
Nick Leeson bij zijn uitlevering : ei zo na een Grieks drama.
De Singapore International Monetary Exchange, waar Leeson opereerde : casino.
