?Mogen we een verachtelijk mens doden ?” vraagt Tim Robbins zich af in ?Dead Man Walking”, zijn veelledige analyse van de problematiek van de doodstraf. Een gesprek met de regisseur.

ALS het de taak is van een cineast om toeschouwers tot discussie aan te zetten dan is Tim Robbins daar met zijn tweede film als regisseur (de eerste waarin hij zelf niet acteert) met brio in geslaagd. ?Dead Man Walking” (vanaf volgende week in de bioscoop) is geen simplistische aanklacht tegen de doodstraf, maar een film die de problematiek van misdaad, schuld en straf uit alle mogelijke hoeken ontleedt en de toeschouwer dwingt om zijn oordeel over gerechtigheid te herzien of dan toch flink te betwisten.

Robbins doet dat via een waar gebeurd verhaal dat zuster Helen Prejean in haar gelijknamig boek beschrijft. Sean Penn speelt de rol van de jonge arrogante boef Matthew Poncelet die in de dodencel in de staatsgevangenis van Louisiana zijn executie afwacht. Susan Sarandon, levensgezellin van Robbins, is zuster Helen, een katholieke non die eerst in de (gedeeltelijke) onschuld van de veroordeelde man gelooft en voor een herziening van het vonnis ijvert. Als dat mislukt, aanvaardt ze het verzoek van de moordenaar om hem spiritueel bij te staan tijdens zijn pijnlijke tocht naar de executie. De acteur Robbins (?The Player”, ?The Shawshank Redemption”) die zijn regiedebuut maakte met de vernietigende politieke satire ?Bob Roberts”, brengt met ?Dead Man Walking” een zeldzaam serene bijdrage tot het debat rond de doodstraf. Hij toont zeer gedetailleerd de bureaucratische obsceniteit van de rituele moord door de staat. Minstens even aangrijpend is het verdriet en de onmacht van de nabestaanden van de slachtoffers.

Penn is akelig als de moordenaar-verkrachter zonder berouw. Het liefst zou je hem verafschuwen, maar dankzij Penns subtiele vertolking ga je zelfs dit monster als een slachtoffer van omstandigheden zien. De vertolking van Sarandon is zo mogelijk nog een grotere krachttoer. Zonder de geringste manipulatie brengt ze haar medevoelen over en overtuigt ze er ons van dat zelfs het meest verdorven en verloren individu recht heeft op een beetje liefde en bijstand.

Hoe verdienstelijk de film ook is, het is geen cinematografische creatie van het niveau van ?In Cold Blood”. Toch moet je onvermijdelijk aan die Truman Capote-verfilming denken, ook al omdat Scott Wilson, een van de twee moordenaars uit die klassieker uit 1967, nu de bijrol speelt van de kapelaan. Net als in ?In Cold Blood” onthult Robbins stukje bij beetje de afschuwelijke misdaad waarmee het allemaal begon, maar erg beklemmend werkt die versnipperde flashback structuur niet. Het verschil tussen ?Dead Man Walking” en ?In Cold Blood” is het verschil tussen een fors docudrama en een filmisch geïnspireerde reconstructie van een schokkende moordzaak.

Hoe stond u tegenover de doodstraf vòòr de film ? Wijzigde ?Dead Man Walking” uw ideeën daaromtrent ?

TIM ROBBINS : Behalve dat ik tegen de doodstraf was, heb ik er nooit lang bij stilgestaan. Door het lezen van zuster Helens boek ging ik me in de problematiek verdiepen. Wat het boek zo sterk maakt is dat zuster Helen je zowel meeneemt naar de dodencel als naar de woonkamer van de familie van de slachtoffers. Er is verbazend veel medeleven voor beide partijen, en zulke evenwichtige nuancering vind je zelden in die materie.

In de VS is de meerderheid van de bevolking voorstander van de doodstraf zonder daar veel woorden aan vuil te maken. De mensen weten niet hoe de doodstraf precies wordt uitgevoerd. Zuster Helen toonde ons hoe dat werkelijk gebeurde en wat er allemaal bij komt kijken.

Dankzij ?The Shawshank Redemption” en nu ?Dead Man Walking” kreeg ik de kans om gevangenissen te bezoeken, met gevangenen te praten en gevaarlijke criminelen in de ogen te kijken. Sommigen zitten er omdat ze pech hadden, anderen voor een goede reden en ik ben erg blij dat ze achter slot en grendel zitten. Er zijn nu eenmaal mensen die een gevaar vormen voor de samenleving en opgesloten moeten worden. Ik heb dus echt geen romantische kijk op misdadigers. Ik zie geen glamour. Daarom wilde ik in de portrettering van de misdadiger elke romantisering vermijden. We tonen de man zoals hij werkelijk was en in het boek beschreven staat : hij is een racist, een varken. Dat maakt het veel interessanter dan als het een film geweest was over iemand die onschuldig was, of een nette kerel ondanks het feit dat hij mensen had vermoord. We verliezen ook onze tijd niet door zijn schuld in het ongewisse te laten, je weet meteen welk vlees je in de kuip hebt. Er zitten zeker onschuldigen in de dodencellen, maar dat is een ander verhaal. Ik was meer geïnteresseerd in de complexe morele kwesties.

Redeneren de meeste voorstanders van de doodstraf niet als volgt : het is beter gevaarlijke misdadigers de doodstraf te geven, zoniet komen ze na enkele jaren toch op vrije voeten ?

ROBBINS : Dat is een foute opvatting. Als je zegt dat je tegen de doodstraf bent veronderstellen mensen om een zeer vreemde reden dat je voorstander bent van een mild vonnis. Wat mij betreft is dit totaal naast de kwestie. Precies omdat ik psychopaten in de ogen heb gekeken, besef ik dat sommige lieden gewoon moeten worden geïsoleerd, dat er geen enkele manier is om ze terug in de samenleving te integreren. Als je met de gemiddelde Amerikaan praat besef je dat er heel wat foute informatie de ronde doet. Je hoort zo vaak : ik betaal geen belastingen om die moordenaar in leven te houden, maak hem gewoon een kopje kleiner. De waarheid is dat het duurder is om iemand te executeren.

Een andere redenering is dat de doodstraf afschrik verwekt. Veel studies bewijzen dat dit niet zo is. Twee staten met het hoogste aantal moorden, Louisiana en Florida, tellen ook het hoogste aantal executies. Toen Canada de doodstraf afschafte, daalde het aantal moorden.

Als je kijkt wie er geëxecuteerd wordt merk je ook dat het niet rechtvaardig is verdeeld. Alleen de armen worden geëxecuteerd. Als je geld hebt kan een goede advocaat je van de dodencel redden. Een andere misvatting is dat jury’s makkelijk de doodstraf geven. Niets is minder waar. Wanneer je een jury duidelijk maakt dat zij beslissen over leven en dood dan zullen de meeste juryleden het vertikken die beslissing te nemen. Een van de strategische zetten van de aanklager in zijn requisitoir is tegen de jury te zeggen : ?Dames en heren, jullie zijn niet degenen die deze man de dood insturen. Gezien ons rechtssysteem kan hij talrijke malen beroep aantekenen voor de straf wordt uitgevoerd. Jullie spreken het doodvonnis niet uit, we vragen jullie alleen om het aan anderen door te spelen.” Het volstaat dat één van de twaalf juryleden een moreel bezwaar zou hebben om de terdoodveroordeling niet te laten plaatsvinden.

Hebt u veel veranderingen moeten aanbrengen ten opzichte van het boek ?

ROBBINS : In het boek werden de twee moordenaars op de electrische stoel ter dood gebracht, wij veranderden het in een dodelijke inspuiting omdat dit nu gebruikelijk is. Ik wilde ook vermijden dat mensen na afloop van de film zouden vinden dat de electrische stoel onmenselijk is, dat ze beter met een inspuiting werden gedood. Nee, ik wilde de zogenaamd meest humane vorm van executie laten zien. Zonder enige sensatie, gewoon feitelijk, zodat de toeschouwer er zelf het zijne van denkt.

Ik had een aantal documentaires gezien over dodelijke inspuitingen. Die machine in kwestie werd ontworpen door iemand die Lector heet ! ( Zo heet de psychopaat in ?The Silence of the Lambs”, P.D.). Alles wat je in die kamer ziet is accuraat, zelfs de vorm van de tafel die ervoor zorgt dat hij als hij opgericht wordt een kruisdood lijkt te sterven. In Louisiana staat zo’n tafel. Net voor de executie serveren ze broodjes en koffie, het gordijn gaat open als bij een spektakel. Ik heb niets verzonnen.

Een aantal Amerikaanse recensenten beschuldigden me ervan dat ik in de terechtstelling van Poncelet een parallel met Christus heb getrokken, terwijl ik gewoon de realiteit heb getoond. Die aantijging kan ik ontkrachten door de scène waarin zuster Helen over Christus vertelt en ze hem beschrijft als een gevaarlijke rebel die terdood gebracht moest worden omdat men bang was van hem. ?Just like me”, merkt Matthew op. Maar zij antwoordt : ?Not at all. Christus bracht liefde op de wereld, jij stond erop te kijken toen dit jonge stel werd omgebracht.”

U toont in uw film terloops het politieke klimaat van de doodstrafkwestie : affiches van een politicus die ?Get Tough” roept, gelijkaardige radiotoespraken. Welke invloed hoopt u uit te oefenen ?

ROBBINS : Ik kreeg de meest tegenstrijdige reacties. In een bespreking stond zelfs dat ?Dead Man Walking” een pleidooi voor de doodstraf is, wat veel zegt over de recensent. Er zijn mensen die me zeggen dat de film hun mening niet veranderde, zowel voor- als tegenstanders van de doodstraf. Maar ik kreeg ook brieven van mensen die zeggen dat ze niet langer de doodstraf steunen. Die uiteenlopende reacties vind ik het beste wat je met een film kunt teweegbrengen. Het is al te makkelijk om propaganda te maken, om het publiek te manipuleren door de terdoodveroordeelde moordenaar charmant en aantrekkelijk te maken. Welke zin heeft het om de mensen voor een uurtje of twee van mening te doen veranderen ? In de bioscoop zitten ze misschien te huilen met het lot van een moordenaar, maar als ze ’s anderendaags de krant openslaan en over een gruwelijke moord lezen, zijn ze op slag weer voor de doodstraf gewonnen. Ik stel liever de moeilijkste vraag : mogen we een verachtelijk mens doden ?

Hoe koos u de acteurs ?

ROBBINS : Eerst en vooral : Susan Sarandon is gewoon de beste actrice die je nu aan het werk kunt zien. Ik zeg dit totaal objectief ( lacht). Elke filmmaker die met haar mag werken is gezegend. Ze draagt zoveel bij tot elke film. Ik denk niet dat de meeste mensen beseffen hoe buitengewoon haar vertolking in ?Dead Man Walking” wel is. Misschien moet je zelf een acteur zijn om dat ten volle te begrijpen. Je moet eens kijken met welke karige middelen ze die rol moet opbouwen. Ze heeft niet de klassieke woedeaanval waarin ze met haar hoofd tegen de muur beukt, ze heeft niet de grote zenuwinstorting, ze heeft niet de lange monoloog die je meesleurt in het hart en de ziel van het personage.

Ze heeft met andere woorden geen van die typische scènes die gewoonlijk geassocieerd worden met de grote vertolking van Oscar kaliber. Ze heeft geen fysiek gebrek. Wat zij presteert is zoveel moeilijker om voor elkaar te krijgen. Voor een acteur is actief zijn het makkelijkste wat er is : ruzie maken, in woede uitbarsten. Het moeilijke schuilt in een rol die vereist dat het publiek naar je toekomt en de hele film door jou ervaart. Dat is intens moeilijk omdat het niet afhangt van hoe goed je het publiek weet te overtuigen maar van wat er in je ziel omgaat. Daarom is de vertolking van Susan voor mij het van het.

Sean Penn is inderdaad verbazend in de film. In sommige scènes levert hij het beste werk uit zijn carrière en de critici hebben dat ook toegejuicht. Maar ik ben ervan overtuigd dat hij je hetzelfde zou vertellen, dat wat Susan doet véél moeilijker is.

Geeft u haar veel aanwijzingen ?

ROBBINS : Het is mijn taak om de dingen bij te schaven en zo weinig mogelijk in de weg te staan. Natuurlijk zijn er hier en daar kleine meningsverschillen, maar als je je acteurs goed kiest stuwen zij de film voort.

Is het moeilijk geschillen te hebben met iemand die ook uw levensgezellin is ?

ROBBINS : Eerst probeer je te praten. Maar als dat niet lukt maken we ruzie zoals iedereen. Het is belangrijk om te beseffen dat het niet persoonlijk mag worden, dat het om de onvermijdelijke spanningen en conflicten gaat tussen een acteur en een regisseur.

Maar je draagt je problemen en geschillen mee naar huis ? Bovendien zijn acteurs ook competitief ?

ROBBINS : Wij zijn niet competitief met elkaar. Ik ben dolgelukkig als Susan succes oogst. Het maakt haar gelukkig, het maakt ons gelukkig, het maakt de kinderen gelukkig. Ik juich het toe als ze aandacht krijgt. Ik heb gehoord dat sommige acteurs jaloers worden op hun partner, maar ik vind dat een ontzettend negatieve manier om door het leven te gaan.

Het is misschien makkelijker te begrijpen als de carrière van de één in de lift zit terwijl de carrière van de ander naar beneden bolt ? Het ?A Star is born” syndroom.

ROBBINS : Ja, we hebben natuurlijk geluk dat we beiden succesvol zijn. Mocht het ongelijk verdeeld zijn dan werd het misschien moeilijker.

Neemt u uw personage mee naar huis ?

ROBBINS : Toen we in Louisiana draaiden ging ik niet naar huis, ik had mijn huiswerk, de opname voorbereiden, de rushes bekijken. Dus verbleef ik in een hotel en zag ik de kinderen tijdens het weekend.

Toen we in New York de binnenopnamen draaiden, ging ik wel elke avond naar huis. We discussieerden over scènes die ons dwars zaten, probeerden het op te lossen, maar vaak zetten we het werk ook van ons af. Het brengt natuurlijk een hoop zorgen en angsten mee, maar ik zie niet in hoe je dat kunt vermijden. Je leert ermee leven. Om productief te kunnen zijn moet je je ego even kunnen vergeten.

Welke films maakten een sterke indruk op u ?

ROBBINS : ?To Kill a Mockingbird”, een film over gerechtigheid en vooroordelen. ?Nashville” van Altman. ?De Slag van Algiers”, ook stilistisch een geweldige film. Ik ben echter geen groot filmkenner.

Naast het serieuze werk bent u ook niet vies van lichtere kost. Is dat uit vrees om een beetje te pompeus over te komen ?

ROBBINS : Mijn volgende film wordt een komedie. Ik verkeer in die unieke situatie dat ik niet vastgepind wordt op één soort rol en ik wil daar dankbaar gebruik van maken. Ik heb een zeer gevarieerde carrière en wil dat zo houden. Ik ben niet altijd bloedserieus maar heb ook een lichtzinnige kant. Natuurlijk schenkt het grote voldoening om een bioscoop binnen te lopen waar ?Dead Man Walking” speelt en te zien hoe het publiek in de ban is van de film. Maar het doet me evenveel genoegen als de mensen lachen met iets grappigs wat ik heb geschreven.

Ik ga zeker niet meteen een volgende film regisseren. Die job vergt teveel inspanning, voor het ogenblik heb ik er gewoon de vereiste energie niet voor.

Wat vindt u van de aandacht die naar de Whitewater affaire gaat ? Zou het niet beter zijn als de Clintons zich met andere zaken zouden kunnen bezighouden ?

ROBBINS :Clinton werd al tijdens zijn eerste dag als president zwaar onder vuur genomen. Ik vind dat politici verantwoording verschuldigd zijn voor wat ze gedaan hebben, maar de vraag is of dit in het geval van Clinton wel allemaal zo erg is. Dit soort herrie maakt het veel mensen onmogelijk om zich verkiesbaar te stellen.

Het probleem is dat ik bij geen enkele politicus een antwoord zie, ongeacht of hij nu democraat of republikein is. Neem nu de doodstraf, weinigen durven toegeven dat ze er op morele grond een probleem mee hebben, omdat dat teveel stemmen kost. Wat ze denken of voelen moet zwichten voor wat ze moeten doen om verkozen te worden. En daar zit het fundamenteel fout. Meestal proberen ze zich op de volgende manier te rechtvaardigen : als ik op dit vlak een toegeving doe en ik daardoor verkozen word, kan ik dan voor belangrijke zaken ijveren. Klinkt goed, maar door die houding ben je al verkocht.

Er zijn maar een handvol politici die hun handelen baseren op wat ze ook geloven, de meesten volgen de richtlijnen van de partijpolitiek. Ik bewonder altijd politici die ingaan tegen hun partij, dit is voor mij een teken van integriteit. Enkele republikeinen van de oude garde durven dat, zoals Barry Goldwater die onlangs uitspraken deed die zijn partij in verlegenheid brachten.

Zodra een politicus zijn mond open doet, denk ik : welke strategie zit daar nu weer achter ? Misschien ben ik een beetje te cynisch. Clinton heb ik nooit daadwerkelijk gesteund. Ik heb voor hem gestemd omdat hij in mijn ogen het minste kwaad vertegenwoordigde.

Patrick Duynslaegher

Sarandon en Penn in Dead Man Walking : spirituele bijstand op weg naar de dood.

Tim Robbins : Het is mijn taak om zo weinig mogelijk in de weg te staan.

Robbins, Sarandon en Penn tijdens de opname van Dead Man Walking : evenwichtige nuancering.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content