Eva Elisabeth Gerretsen steekt in 1961 de grens over ‘in een kleine camionette, met twee stoelen, een tafel, twee vorken, twee messen, twee lepels. Ik was 23 of 24.’ Zo arriveert de vooroorlogse Nederlandse (°1938) bij ons. Ze komt uit een artistiek Haags gezin met vijf kinderen waar de moeder soms op het toneel staat. ‘Ik wilde regisseur worden, geen actrice want ik wilde werelden creëren’, zal dochter Eva een halve eeuw later in Knack uitleggen.
‘Het weinige geld dat mijn ouders bezaten, besteedden ze aan hun kinderen. Als ik naar theater mocht, trok ik mijn jurkje van tafzijde aan dat ik deelde met mijn zus. Zodra ik op onze plaatsen in de nok zat, boog ik over het ijzeren hekje en werd ik in die wondere wereld op de scène gezogen. Alles kon me gestolen worden. Dat was mijn wereld.’
Op de academie in Utrecht leert ze niet alleen regisseren maar vooral met mensen werken. Ze ontmoet er Guus Bal, cultuurambtenaar in Brussel. Bal zet multidisciplinaire projecten op en haalt Eva naar België om te doceren en organiseren. En wanneer freule Gerretsen met de achttien jaar oudere functionaris trouwt, heet ze Eva Bal. Het koppel zal drie kinderen krijgen.
Warm nest
Eva maakt theater in toneelhuizen, maar evengoed in fabriekshallen, scholen of zorginstellingen. ‘Ik ging aan de slag met technische jongeren en kreeg stoelen naar mijn kop. Of ik zette iets op met boeren uit Pittem maar ik had geen auto, treinen waren er niet, bussen evenmin. Dus moest je liften: om twee uur ‘s nachts stond je dan langs de weg in Pittem om thuis te raken.’
Zij gaat altijd diep. Als de afdeling oncologie van het UZGent vraagt om een stuk te creëren, kampeert ze maanden op die afdeling. Ze zoekt oorlogswezen op, zwerfkinderen in Bulgarije. Eva Bal krijgt het etiket passionaria maar verliest de focus nooit: goed theater maken. Gaandeweg drijft ze richting jeugdtheater. Geen poppenkast maar stukken door, voor, van en met jongeren. Ook met eigen kinderen. ‘Ons gezin was niet de familie Von Trapp’, getuigt zoon en filmregisseur Vincent Bal in Knack. ‘We speelden mee en dat was een leuke hobby zoals anderen naar de scouts gingen.’ Zijn zus Sarah, die als psychologe werkt: ‘Ons gezin was intens, veelzijdig, woelig, intellectueel en artistiek. En heel mijn jeugd hebben er andere kinderen bij ons gewoond. Ze waaiden binnen en bleven een paar maanden in ons warme nest omdat er bijvoorbeeld een probleem was in hun eigen gezin.’
Ik heb een theatraal doel. Ik ben geen lerares, kleuterjuf of sociaal werkster.
In 1978 richt Bal het Speeltheater Gent op, een toneelhuis – zij spreekt van warenhuis – met eigen programmatie, onderricht of ateliers en later ruimte voor gastvoorstellingen. Haar uitgeklaarde visie op jeugdtheater: improvisatie,kruisbestuiving van alle kunstdisciplines, volwassen acteurs doen mee maar kinderen met al hun problemen en kansen krijgen de hoofdrol. Er is daar van alles, maar nooit geld. Bal start haar Lange Mars langs ministers met devoot beleden begrip dat altijd ruimer uitvalt dan hun benepen budget. Ook de kritiek juicht niet meteen. Maar Bal vecht en finaal krijgt ze het allemaal op een rij. Zodra het op kruissnelheid is, levert het Speeltheater per jaar bijna 300 voorstellingen af.
Kopergietery
In 1993 betrekt ze in Gent de galante Kopergietery. Ook van daaruit wint ze prijzen, vormt ze trossen acteurs of kunstenaars en reist ze met haar gezelschap de wereld af. Dat maakt dat volwassen spelers in New York kinderen uit de cast helpen met hun huiswerk of in Duitsland hun examens voorbereiden. Maar vrijblijvend wordt het nooit. ‘Ik heb een theatraal doel. Ik ben geen lerares, kleuterjuf of sociaal werkster’, zegt ze streng.
De mater familias, de belichaming van een patent Vlaams jeugdtheater met internationale allure, krijgt in 2000 de titel barones. In 2003 stapt ze officieel op bij de Kopergietery maar ze blijft driftig werken. Tot alzheimer haar langzaam inhaalt. Op haar 81e gaat haar warme volgspot definitief uit. Ze laat een heel eigen wereld achter.
