Frankrijk zei ‘nee’ tegen de Europese grondwet, en dat schept een groot probleem.

Strikt genomen is er alsnog weinig aan de hand. De Europese staatshoofden en regeringsleiders hebben met elkaar afgesproken dat ze op 1 november 2006 bijeenkomen voor overleg, als blijkt dat één of meerdere landen de grondwet dan niet hebben goedgekeurd. Tot op dat moment hebben andere landen niets te maken met de uitslag van de referendums in Frankrijk, en straks in Nederland. Zolang blijven immers de vorige Europese verdragen van kracht.

Er is geen mens in de hele wereld die dat verhaal nog gelooft. Tony Blair liet weken geleden al weten dat hij zijn eigen referendum bij een Frans ‘nee’ meteen zou schrappen. De staatshoofden en regeringsleiders van de Unie zien elkaar op 16 juni in Brussel. Als dan niet duidelijk wordt hoe het met de grondwet verder moet, heeft de Unie echt een groot probleem. De positie van de Europese Unie in de wereld werd zondag in ieder geval niet sterker.

Het helpt ook niet dat de Portugese Commissievoorzitter Jose Manuel Barroso er maar niet in slaagt om zich door de hele Unie te laten aanvaarden en een rol van betekenis te spelen. De uitermate liberale boodschap van Barroso bepaalde mee de sfeer waarin de Fransen de voorbije weken campagne voerden. Zowel in Frankrijk als in Nederland ging het tijdens de debatten niet of nauwelijks over de tekst van de grondwet die voorlag. De Nederlanders maken zich veel zorgen over de toetreding van Turkije, waarvoor de onderhandelingen nog moeten beginnen. Hun stemgedrag zal worden beïnvloed door de angst voor een ongecontroleerde migratie en de gevolgen daarvan voor het Nederlandse sociale weefsel.

Frankrijk discussieerde zich helemaal suf over de aantasting van de welvaartsstaat door de hoge werkloosheid en de delokalisering van bedrijven. Het voerde op die manier eigenlijk een debat over de goede zin van de snelle uitbreiding van de Unie vorig jaar met landen uit Oost- en Midden-Europa en uit het Balticum, waarover toen geen referendum werd gehouden. De grondwet maakt de Unie namelijk niet liberaler dan ze al is: het vrije verkeer van mensen, goederen en diensten stond al in het Verdrag van Rome uit 1957. Alleen ging het toen om een Europa met zes lidstaten, die op sociaal-economisch vlak ongeveer even sterk waren.

Niet alleen in Frankrijk en Nederland, maar in de hele Unie bestaat onenigheid over de weg die dient te worden gevolgd. Maar zowel in Frankrijk als in Nederland heerste de voorbije weken veel nostalgie naar een kleiner en veiliger Europa. Veel West-Europeanen willen niet zien dat hun mooie Rijnlandmodel met de uitbreiding op 1 mei van vorig jaar werd begraven. En dat er geen weg terug is.

Hubert van Humbeeck

De kans op een nieuw begin, of het begin van een tijd van chaos en verwarring?