Het aanslepende sociaal conflict maakte Sabena onbestuurbaar. Bijgevolg greep Swissair vroeger dan verwacht de macht.
EEN MACHTSGREEP was het wel. Niet de ontslagnemende voorzitter van Sabena, Pierre Godfroid (62) stelde vorige week op een persconferentie zijn opvolger voor. Dat deed Jan Huyghebaert (51), de nieuwe tijdelijke voorzitter van de luchtvaartmaatschappij zelf. De interim-voorzitter had niet meteen goed nieuws te vertellen. Sabena sloot 1995 af met een verlies van 1,62 miljard frank 430 miljoen frank slechter dan het jaar ervoor. Als bankier en financier kan Huyghebaert cijfers draaien en keren, en verliezen als toch nog bemoedigende resultaten voorstellen. Maar hij kon niet camoufleren dat Sabena met vliegen geen geld verdient : amper drie miljoen frank, 806 miljoen frank minder dan in 1994.
Toegegeven, 29 dagen sociale onrust op Zaventem ten gevolge van stakingen van luchtverkeersleiders, brandweermannen en eigen Sabena-mensen kostten een pak tickets. Maar toch, de bezettingsgraad van de vliegtuigen daalde voort, zelfs onder het niveau van 1994. En het gevaar dreigt om de hoek. De kans is groot dat Virgin European Airways straks Eurbelgian Airlines (EBA) overneemt en Sabena van juni af de duvel aandoet met goedkope Europese vluchten. Waarmee duidelijk is dat op Zaventem meer aan de hand is dan ruzie over een stel opgezegde collectieve arbeidsovereenkomsten.
Jan Huyghebaert is een man voor moeilijke tijden. Hij draaide vroeger een tijdlang mee op kabinetten van CVP-ministers en was havenschepen van Antwerpen. Toen de Kredietbank zorgen had met zijn voorzitterschap promoveerde Huyghebaert van de ene dag op de andere tot de jongste bankier van het land en sedertdien groeide hij door tot voorzitter van Almanij, de holding van de bank. Huyghebaert verlaat zijn financiële wereld niet om nog eens een nieuwe carrière te maken als voorzitter van een luchtvaartmaatschappij. Meer dan hand- en spandiensten om de huidige crisis te overbruggen, beloofde hij niet. Naar Belgische politieke gebruiken, krijgt de voorzitter van CVP-huize een Waalse socialistische waakhond naast zich. Philippe Suinen, de kabinetschef van vice-premier Elio Di Rupo PS) is tot zijn vice-voorzitter bij Sabena benoemd.
VRIESPUNT.
De klus kwam voor Jan baron Huyghebaert onverwacht, al was hij al bestuurder van Sabena. Hij volgt dus Pierre baron Godfroid op, die de eer aan zich hield en ontslag nam ?in het algemeen belang van de onderneming”. Godfroid dreigde eerder al met ontslag, om een pak afvloeiingen te forceren, maar nu was het menens. Beter dan wie ook, besefte hij dat zijn tijd gekomen was. Zijn prestige als redder van de Belgische luchtvaartmaatschappij was opgebrand. Sedert 1991 leidde hij de onderneming en al die tijd volgden saneringsplannen op inleveringsronden. In de vakbondsburcht Sabena werkte zijn techniek van het louterende conflict niet. Het vertrouwen van de zowat negenduizend medewerkers verkoelde tot onder het vriespunt. En dat is niet werkzaam in om het even welk bedrijf. Het opzeggen van enkele tientallen collectieve arbeidsovereenkomsten met de vakbonden was, voor Belgisch doen, duidelijk een stap te ver.
De vakbonden kapittelden Pierre Godfroid als persona non grata. Met hem wilden ze niet meer om de tafel. Zwaarder woog dat de politieke wereld de voorzitter liet vallen. Minister van Ambtenarenzaken André Flahaut (PS) eiste maanden geleden al zijn ontslag en zelfs SP-voorzitter Louis Tobback suggereerde dat Sabena beter zonder dan met Godfroid kon draaien. Doorslaggevend was natuurlijk Swissair en de Zwitsers zagen de voorzitter niet goed meer functioneren. De Zwitserse luchtvaartmaatschappij maakt met 49,7 procent van de aandelen in de Belgische staatsmaatschappij en een optie op een meerderheidsbelang tegen het jaar 2000 , het schone weer in en om Zaventem.
De jongste weken passeerden de Zwitserse Sabena-bestuurders ronduit de voorzitter. Zij zochten rechtstreeks contact met de betrokken ministers en confereerden het was nooit eerder gebeurd met de sociale bemiddelaars. Swissair-topman Otto Loepfe kwam zelfs met minister van Tewerkstelling en Arbeid Miet Smet (CVP) praten over het uitzichtloze sociaal conflict bij zijn dochter. Dat ook het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) de bestuurders liet verstaan dat de luchtvaartmaatschappij het, naar Belgische gebruiken, sociaal wel erg bruin bakte, was voor Swissair een bewijs dat een nieuw management noodzakelijk was.
Vanuit Vietnam seinde eerste-minister Jean-Luc Dehaene (CVP), die als minister van Verkeer in 1991 Godfroid uit de voedingsreus Continental Foods had geplukt om Sabena te redden, dat de regering geen enkele druk op de luchtvaartmaatschappij uitoefende. Niettemin had de premier voor zijn vertrek naar Azië al zijn zegen gegeven voor de Zwitserse machtsgreep. Toch leek de persconferentie van het nieuwe bestuur bijna een viering voor de nieuwe ere-voorzitter. ?Non, je ne regrette rien,” kopieerde Godfroid Edith Piaf.
Een sociaal conflict stopzetten door de vakbonden de scalp van de bedrijfsleider toe te gooien, lijkt niet direct een wijze oplossing. Dat stond dus ook niet in het scenario van de Zwitsers. Zij hadden graag Pierre Godfroid nog een tijdje plechtig, maar zonder veel invloed in de voorzitterstoel zien zitten. Maar hij weigerde het opzetten van die façade om de principes te redden. Ook zijn medewerkers die tekenden voor het sociaal conflictbeleid van Godfroid, namen ontslag : Géry Daeninck, ?de dauphin”, die als voormalige medewerker van het adviesbureau McKinsey meer extern saneerder dan vertrouwenswekkend manager bleef, en Raymond Aelvoet, de verantwoordelijke voor de vluchtoperaties, die in een vorig leven woordvoerder was van de liberale vakbond van de piloten.
NU ZWITSERS.
Met hun gepersonaliseerde actie tegen voorzitter Godfroid en zijn directe medewerkers haalden de vakbonden de Zwitsers binnen in de dagelijkse leiding van de Belgische luchtvaartmaatschappij. Veel vroeger dan zelfs Swissair had gepland, is de époque van het Belgische Sabena ten einde. Nu is de onderneming in de eerste plaats het bruggehoofd voor de Zwitserse infiltratie in de eenheidsmarkt van de Europese luchtvaart. Jan Huyghebaert verontschuldigde zich als het ware voor de Zwitserse machtsgreep : ?Voor Sabena als onafhankelijke maatschappij is er geen toekomst meer.”
Jan Huyghebaert erft niet alle bevoegdheden van Pierre Godfroid. Hij is voorzitter van de raad van bestuur, maar niet van het directiecomité. De dagelijkse leiding van Sabena is nu het werk van Paul Reutlinger (53), als gedelegeerd bestuurder de echte topman. Dat Swissair hals over kop Sabena in eigen handen nam, bewijst het feit dat Reutlinger per 1 maart al benoemd was tot directeur van het departement samenwerking, externe relaties en communicatie van de Zwitserse luchtvaartmaatschappij. Nu zit hij echter permanent in Brussel, en dat deed hij vroeger al. In de jaren zestig leidde hij het Swissair-kantoor in België, met als nuttig resultaat dat hij wat Nederlands spreekt. Voorlopig vindt Reutlinger het ?een eer” Sabena te mogen leiden.
Reutlinger, die in tegenstelling tot de aristocratische en sobere Godfroid doorgaat als een bon vivant, is een man van snelle beslissingen. Om de sociale warboel op Zaventem te ontrafelen, trok hij Robert Wauters aan als raadgever inzake collectieve arbeidsrelaties. Een specialist : Wauters is bij Belgacom verantwoordelijk voor de contacten met de vakbonden ( union relations manager, heet dat daar) en was tot 1994 de hoog geprezen personeelsdirecteur van de glasgroep Glaverbel. Sabena niet alleen een interim-voorzitter, maar met Wauters ook een sociaal onderhandelaar ad interim. Immers, Belgacom leent hem alleen voor een paar maanden uit. Een ongewone formule, maar naar verluidt staan in de wereld van het human resources management weinigen te springen voor promotie in het Sabena-wespennest. Personeelsdirecteurs beschouwen de opdracht van Wauters als een affront voor Sabena : een onderneming van grote omvang en met serieuze personeelsproblemen liet haar human resources-departement verschrompelen.
DEFENSIEF.
De Centrale der Metaalbewerkers van België is de meest krijgshaftige vakbond bij Sabena. De socialistische vakbondsleiders voelden zich in hun compromisloos optreden gesterkt door het succes bij de jongste sociale verkiezingen. Nu verheugt de bond er zich over dat de raad van bestuur van Sabena ?een aantal personen die verantwoordelijk zijn voor het afbreken van de sociale dialoog de laan heeft uitgestuurd”. Maar in dezelfde adem herhalen de vakbondsleiders het zogenaamde intersyndicaal standpunt : geen looninlevering, behoud van de automatische indexkoppeling, behoud van de loonschaalverhogingen, geen verlenging van de arbeidsduur, behoud van alle afdelingen en diensten (wat slaat op de voorgenomen overheveling van de cateringafdeling naar Swissair). Veel onderhandelingsruimte gaat daarmee niet open, ogenschijnlijk niet.
Robert Wauters legde prompt informele contacten met de vakbonden. Ook het trio sociaal bemiddelaars, dat nu weer gesprekspartners bij de werkgever heet, schoot opnieuw in actie. Het heeft goede hoop het overleg op gang te kunnen brengen. Naar verluidt, zou het Sabena van de Zwitsers het strakke business-plan van Godfroid hertekenen en in onderhandelbare pakketten opsplitsen. Wat niet wil zeggen dat de inspanningen er minder om zullen zijn. Reutlinger is weliswaar de topman nieuwe stijl, maar de boodschap blijft onveranderd : Sabena moet rendabel worden.
Minister van Tewerkstelling en Arbeid Smet waarschuwde de vakbonden. Sabena heeft voldoende haar constructieve ingesteldheid bewezen, stelde zij. Nu is het de beurt aan de vakbonden. In kringen van de sociale bemiddeling valt te horen dat de vakbonden met het ontslag van Pierre Godfroid hun slag thuishaalden, maar dat Swissair ze met de machtsovername in het defensief heeft gedrongen. ?Sabena heeft een onmogelijke directie de laan uitgestuurd. Dat kan geen tweede keer. Als de vakbonden hun strakke standpunten blijven aanhouden, worden zij de onmogelijke partij, die geen begrip meer krijgt bij de politieke opinie,” heet het.
Guido Despiegelaere
Swissair-baas Otto Loepfe neemt Sabena in de hand.
