Omdat het Amerikaanse leger wachtte op de camera’s van CNN, wisten de Russen het eerst Pristina te bereiken. Maar die Russische zet is niet zo onschuldig als hij op het eerste gezicht lijkt.

De champagnekurken knalden op de avond van 12 juni in het witte gebouw van de generale staf op een steenworp van het Kremlin. De Russische generaals beleefden hun moment de gloire: ze hadden de Navo een neus gezet door op klaarlichte dag 200 para’s van hun basis in Bosnië dwars door Servië naar Kosovo te sturen en daar nog voor de Amerikanen en de Britten de luchthaven Slatin van Pristina in te nemen. Het was een Pyrrusoverwinning, want algauw bleken de Russische para’s op de luchthaven de gijzelaars van de omringende Navo-troepen bij wie ze water en sigaretten gingen bedelen. De Britten moesten de Russen zelfs beschermen tegen aanvallen van in de buurt gelegerde guerrillero’s van het UCK. Maar het Russische bruggenhoofd op Slatin zou later handige pasmunt blijken in de onderhandelingen over de plaats en de rol van de Russische vredestroepen in een door de Navo gecontroleerd Kosovo.

Even was er paniek in het Navo-hoofdkwartier en in Washington waar de strategen en de beleidsmakers zich afvroegen wie de dans leidt in Moskou. Minister van Buitenlandse Zaken Igor Ivanov had het over een vergissing die “spoedig zou worden rechtgezet”. Boris Jeltsin zweeg. Het plan was weken in het grootste geheim voorbereid door een groep hoge officieren van de generale staf. Op 11 juni om elf uur ’s avonds belde generaal Anatoli Kvasjnin, chef van de generale staf, president Jeltsin. Hij zette hem het plan uiteen. Jeltsin gaf zijn fiat. Pas daarna bracht Kvasjnin zijn directe chef, minister van Defensie Igor Sergejev, op de hoogte en zei hem dat hij de zegen van Jeltsin had. Minister van Buitenlandse Zaken Ivanov werd erbuiten gehouden.

Op hun basis in de buurt van Tuzla in Bosnië gaven de officieren hun mannen het bevel de motoren te starten en de colonne zette zich in beweging richting Belgrado en daarna Pristina. De Amerikanen die een etmaal aan de grens tussen Macedonië en Joegoslavië hadden gewacht om CNN in staat te stellen de camera’s en de reportagewagens in stelling te brengen, zagen tot hun ontsteltenis dat ze door de Russen waren geklopt. Toch was de Russische blitzactie maar een half succes. Op de bases van Ivanovo, Pskov en Rjazan zaten 1000 para’s al klaar om op te stijgen in de Iljoesjin-76 transportvliegtuigen met bestemming Pristina, toen Hongarije en Roemenië weigerden hun luchtruim ter beschikking te stellen. De toestellen bleven aan de grond en de 200 para’s op de luchthaven van Slatin zagen de verwachte versterking pas weken later opdagen.

De geestelijke vader van het plan is een oude bekende in Brussel: generaal Viktor Zavarzin, tot voor de Kosovo-crisis Russisch vertegenwoordiger bij de Navo. De dag dat zijn para’s de luchthaven van Pristina innamen, werd hij door president Jeltsin bevorderd. Als de meeste Russische officieren zag Zavarzin met lede ogen hoe Viktor Tsjernomyrdin, de speciale gezant van president Jeltsin voor Kosovo, steeds meer een loopjongen werd voor de Navo. Toen Tsjernomyrdin samen met de Finse president Martti Ahtisaari naar Belgrado trok om Slobodan Milosevic de Navo-voorwaarden door de strot te rammen, was de maat vol voor de Russische generaals. Bij zijn terugkeer in Moskou kraaide Tsjernomyrdin victorie, maar generaal Leonid Ivasjov, de militaire havik die met hem meereisde, verbrodde het feestje. Hij zei hardop wat de meeste van zijn collega-officieren dachten: de vrede van Tsjernomyrdin was voor de militairen totaal onaanvaardbaar. Het plan voor een “alternatieve oplossing” werd versneld uitgevoerd. Generaal Wesley Clark, opperbevelhebber van de Navo in Europa, speelde nog met de gedachte para’s op de Russische colonne in Servië af te sturen, maar de politieke leiders van de Navo zeiden nee.

SPELLETJE

De Russische generaals hadden intussen de les geleerd: niet de politici maar militaire feiten op het terrein maken dat met Rusland rekening wordt gehouden. De dagenlange palavers in Helsinki over de geografische spreiding van de Russische vredestroepen in Kosovo leverden de zoveelste Russische nederlaag op: geen Russische sector, maar vijf “Russische verantwoordelijkheidszones” verspreid over drie Navo-sectoren. De generaals wilden haast maken met het sturen van de bijkomende vredestroepen, maar de Navo vreesde dat de plaatselijke Russische commandanten in alle stilte zouden proberen de vijf zones aaneen te sluiten tot maximum vier. Om de Russen dit keer voor te zijn, zette Washington nog maar eens Navo-lid Hongarije, en de bevriende landen Bulgarije en Roemenië onder druk om hun luchtruim voor de Russische Iljoesjins gesloten te houden. Een Navo-delegatie kwam in aller ijl naar Moskou om de laatste hinderpalen op te ruimen.

Intussen was een nieuwe ronde in de koude-oorlogsdans ingezet. In het oorlogsspel Westen 99 – de omvangrijkste manoeuvres sinds de Tweede Wereldoorlog – kwamen twee Russische strategische bommenwerpers TU-95 Beer binnen schietbereik van de Verenigde Staten. Amerikaanse F-15 straaljagers onderschepten de Beer-bommenwerpers en escorteerden ze om IJsland. Een gelijkaardig incident deed zich voor boven Noorwegen. En er kwamen nog meer replays van de jaren vijftig. De Russische inlichtingendiensten lieten vorige week weten dat de Amerikaanse Justine Hamilton, een specialiste in de Russische taal, was uitgewezen omdat ze informatie verzamelde over “staatsgeheimen”. Hamilton zou een ongezonde nieuwsgierigheid aan de dag hebben gelegd naar de defensie-industrie in de regio Voronezj.

De week daarvoor werd een assistent van de militaire attaché van de Amerikaanse ambassade uitgewezen als vergelding voor de uitwijzing uit de Verenigde Staten van een Russische VN-ambtenaar die probeerde vertrouwelijke informatie te bemachtigen.

Volgens Amerikaanse regeringsfunctionarissen heeft Rusland de afgelopen zes maanden zijn spionageactiviteit gevoelig opgevoerd en de contacten tussen Russische en westerse militairen drastisch beperkt. Het opmerkelijke is dat Washington de koude-oorlogsincidenten probeert te minimaliseren terwijl de Russische inlichtingendiensten er zoveel mogelijk ruchtbaarheid aan geven. De boodschap is duidelijk: de wittebroodsweken zijn voorgoed voorbij.

President Jeltsin probeert de kerk in het midden te houden. In een toespraak tot hogere officieren in het Kremlin prees hij vorige week het leger en hij zwaaide gul met eretekens. Alle soldaten en officieren die betrokken waren bij het huzarenstukje van 12 juni krijgen een medaille. Maar Jeltsins woorden klonken ook als een waarschuwing aan het adres van de generaals: “Wij willen geen confrontatie met de Navo,” zei de president, “al zullen we het bondgenootschap ook niet opvrijen.”

Alexander Zjilin, de militaire specialist van het weekblad Moskou Nieuws, was op de plechtigheid aanwezig en hij zag de generaals aandachtig naar het puntje van hun schoenen staren toen Jeltsin het over de Navo had. De hogere echelons van het leger hebben hun eigen mening over de rol van de militairen in het post-Kosovotijdperk. Jeltsin heeft de generaals nodig, niet omgekeerd. Zjilin is er zoals de meeste politieke en journalistieke insiders van overtuigd dat het Kremlin de parlementsverkiezingen van dit najaar en de presidentsverkiezingen van volgend jaar wil afstellen of op zijn minst uitstellen. Er bestaan plannen om de mummie van Lenin uit het mausoleum op het Rode Plein weg te halen en te begraven (of te cremeren) en daarmee de communisten tot straatgeweld te provoceren. In dat geval moet Jeltsin op de militairen kunnen rekenen. Voorlopig is er geen reden om te twijfelen aan de loyauteit van de hogere legerleiding aan de president. De vraag is hoelang nog.

Johan Depoortere

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content