Het Boliviaanse Congres heeft de voorzitter van het hooggerechtshof, Eduardo Rodriguez Veltzé, tot nieuwe interim-president van Bolivia benoemd. De door alle politieke partijen gesteunde benoeming maakte een eind aan de weken durende volksopstand in het land, die vooral draaide om de gasvoorraden.

‘Ik roep luid op tot samenwerking. Ik richt deze smeekbede aan het hele Boliviaanse volk: opdat we samen zouden kunnen komen in solidariteit, opdat we elkaar morgen in vrede de hand zouden kunnen drukken. Opdat we ooit gezamenlijk de hymnen zouden kunnen zingen van vrede en eenheid. Dat God ons moge helpen.’

Met die emotionele oproep adresseerde de nieuwe Boliviaanse president Eduardo Rodriguez Veltzé zich in de nacht van donderdag 9 juni in zijn eerste toespraak tot het volk. Hij zei dat zijn presidentschap kortstondig zou zijn. De organisatie van nieuwe parlementsverkiezingen ‘voor een eerlijker en evenwichtiger democratie’ noemde hij een van zijn prioriteiten. De verwachting is dat de Bolivianen in december naar de stembus zullen gaan om een nieuw parlement te kiezen. Dat zal dan moeten beslissen over de nationalisatie van de gasvoorraden, een nieuwe grondwet en een referendum over meer autonomie voor de rijke provincie Santa Cruz. De verkiezing van Rodriguez kwam er nadat het land vorige week aan de rand van een burgeroorlog had gestaan.

‘Ik kan niets meer doen’, verklaarde president Carlos Mesa vorige week maandag op de televisie. Met die verzuchting bood hij voor de tweede keer in drie maanden tijd zijn ontslag aan. Het parlement erkende dit keer de presidentiële onmacht. Vier weken lang hadden indianen, mijnwerkers en leraars de toegang tot de regeringsstad La Paz geblokkeerd. Er reed geen openbaar vervoer meer. De stad leek op een maanlandschap vol stenen. Sommige Boliviaanse steden zaten zonder voedsel en brandstof.

De onlusten in Bolivia ontstonden toen Mesa een wet afkondigde die de belastingen voor buitenlandse energiebedrijven verhoogt. Dat was voor de betogers niet genoeg. De vooral indiaanse betogers eisten onder andere de nationalisatie van de gasvoorraden in Bolivia. Daarbij kwam het protest van de olierijke provincies die streven naar meer autonomie. De (vooral blanke) inwoners van de in het oosten van het land gelegen sterke economische regio rond Santa Cruz willen zelf meer profiteren van de gasvoorraden die in hun streek zijn gevonden. Mesa zat in een impasse en kon geen oplossing vinden voor de twee uiteenlopende eisen.

Rondom La Paz werden blanken aangevallen. Stropdassen – beschouwd als een symbool van blanke overheersing – werden van bleke nekken afgetrokken. In Santa Cruz werden indianen op weg naar een demonstratie in elkaar geslagen door knokploegjes van blanke jongeren. Vorige week had de politie tienduizenden demonstranten die het regeringspaleis in La Paz belegerden, uiteengejaagd. President Carlos Mesa wilde voorkomen dat groter geweld zou moeten worden ingezet. Wegens de onveilige en gespannen situatie in La Paz, en om de betogingen te breken, was de speciale bijeenkomst van het Congres verplaatst naar de hoofdstad Sucre. Mijnwerkers en indianen rukten verder op naar Sucre en demonstreerden daar verder. Honderden demonstranten, aangevoerd door oppositieleider Evo Morales, raakten er slaags met veiligheidstroepen voor het gebouw waar de bijeenkomst plaatshad. Daarbij viel een dode. Een mijnwerker werd doodgeschoten door ordetroepen toen demonstranten door een cordon dreigden te breken. Het land stond in rep en roer.

De benoeming van de 49-jarige Rodriguez werd mogelijk nadat de voorzitter van de Senaat, Vaca Diez, en Kamervoorzitter Mario Cosso hadden afgezien van hun recht op het presidentschap. Zowel Diez – die geldt als een vertegenwoordiger van het oude establishment – als Cosso zouden bij het volk te vijandige gevoelens opgeroepen hebben.

‘We kunnen niet toelaten dat een afgevaardigde van de politieke maffia naar het presidentiële paleis terugkeert om de staat en het volk te beroven’, verklaarde Evo Morales, de leider van de radicaal-linkse oppositiepartij MAS (Movimiento al Socialismo) die de betogingen in handen had.

De politiek neutrale Rodriguez beschouwt zichzelf ‘als een rechter voor het volk’. De demonstranten ontstaken bij de bekendmaking van de nieuwe president hun springstofstaafjes, die dagenlang gebruikt waren om de ordediensten te bestoken, in een feestelijk vuurwerk.

De nieuwe Boliviaanse interim-president Rodriguez, die zich nooit binnen een politieke partij heeft geëngageerd, bezit een diploma rechten en studeerde aan de Amerikaanse Harvard universiteit ‘publiek bestuur’.

Commentatoren wijzen erop dat de jongste regeringscrisis in Bolivia niet als enige komt in de Latijns-Amerikaanse staten ‘waar de presidenten steeds sneller vallen’. Rodriguez zal diplomatisch te werk moeten gaan. Zeven weken geleden vluchtte president Lucio Gutiérrez van Ecuador naar Brazilië. In 2004 vertrok president Jean-Bertrand Aristide halsoverkop uit Haïti. De onlusten in Latijns-Amerika nemen toe.

Rodriguez beschouwt het als zijn taak zijn land rustig naar de volgende verkiezingen te leiden. Daarbij wordt de penibele en al jaren aanslepende discussie over de gasvoorraden nog wat uitgesteld.

Verfoeide afhankelijkheid

Bolivia – het armste land van Zuid-Amerika – beschikt over gasvoorraden ter waarde van 90 miljard dollar. Volgens de indianenleiders – zo’n 60 procent van de Boliviaanse bevolking bestaat uit indianen – en vakbondsleiders profiteren alleen de buitenlandse oliemaatschappijen daarvan. Negen jaar geleden werden in Bolivia de energiebedrijven geprivatiseerd. Internationale investeerders als het Spaanse Repsol YPF en het Braziliaanse Petrobas, het Britse British Gas en het Franse Total ontginnen de gasvoorraden en hebben er miljarden in geïnvesteerd. Het Boliviaanse staatsbedrijf YPFB heeft te weinig middelen om de grondstoffen zelf te winnen.

In oktober 2003 brak er in Bolivia al een gasoorlog uit, toen de toenmalige president Gonzalo Sánchez de Lozada een plan lanceerde om gas via Chili naar Mexico en Californië uit te voeren. De Bolivianen beschouwen Chili zowat als hun aartsvijand en het kwam tot grote opstanden. Sánchez de Lozada sloeg de opstand toen met zwaar militair geschut neer. Er vielen zeventig doden.

Carlos Mesa, journalist, historicus en de toenmalige vice-president, nam daarna de macht over en beloofde een nieuwe gaspolitiek. Die komt er dus maar moeizaam. De discussie draait al jaren om het eigendomsrecht over de grondstoffen en om het percentage royalty’s en belastingen dat de buitenlandse bedrijven aan de Boliviaanse staat moeten afdragen. De meeste contracten met buitenlandse investeerders lopen door tot 2036. Volgens de oude wet van Sánchez de Lozada moesten de buitenlandse bedrijven 18 procent afdragen aan de Bolivianen. Dat vonden de meeste Bolivianen te weinig. Mesa wilde de belastingen voor de gasexport door buitenlandse bedrijven verhogen tot 50 procent. Ook dat vond men niet genoeg. De Boliviaanse regering verdedigde zich door te zeggen dat nationalisering van het gas Bolivia enorme schadeclaims zou opleveren. ‘Bovendien’, zo luidde het regeringsbetoog ‘kan het land niet zonder buitenlandse investeerders om onze rijkdommen bloot te leggen’.

Derde nationalisering

Het was Evo Morales die deze week na de verkiezing van Rodriguez als interim-president liet doorschemeren de blokkades te willen beëindigen.

Morales, de uit de beweging van cocaboeren opgestane aanvoerder van de linkse beweging, wordt nu al een ‘realistische kanshebber’ op het presidentschap genoemd. Hij is een afstammeling van de Aymara-indianen en zit sinds 1997 in het parlement. Bij de presidentsverkiezingen in 2002 werd hij tweede. Op de vraag of een nationalisering van het gas in Bolivia wel realistisch was, antwoordde hij enkele maanden geleden aan het Vlaamse tijdschrift Mo: ‘Twee keer in de geschiedenis van Bolivia hebben we een nationalisering gekend van de buitenlandse petroleumbedrijven, één in 1937 en één in 1969, telkens onder leiding van een generaal. Het kan dus. De derde nationalisering zal gebeuren onder leiding van de indianen.’

Anna Luyten