De laatste momenten van Seneca en Socrates.
Een prima idee, de dood van de in Spanje geboren Romein Seneca (ong. 4 v.C. – 65 n.C.) en die van de Atheense filosoof Socrates (ong. 470 v.C. – 399 v.C.) naast elkaar zetten. Beiden werden gedwongen een eind aan hun leven te maken. Seneca door zijn voormalige leerling keizer Nero, tegen wie hij had samengezworen. En Socrates door zijn stadsgenoten, die hem afgoderij en corruptie van de jeugd verweten. Maar niet de gelijkenissen, wel de opvallende contrasten zijn boeiend, des te meer als je de muzikale versies van twee Franse zwaargewichten naast elkaar legt.
Eric Tanguy (1968) is een van de bekendste levende componisten van Frankrijk. Sénèque, dernier jour is een stuk vol heftigheid, op een door acteur Michel Blanc dramatisch gedeclameerde tekst. Tekst en muziek zijn verweven, zegt de componist, zoals in een soloconcerto. Tanguy laat de stem aan het einde bijvoorbeeld even de ruimte om onbegeleid door te gaan, net als bij de cadenza in een concerto.
De Franse tekst van Xavier Couture is schitterend. De Romeinse schrijver Tacitus beschrijft het einde van Seneca, maar niet de laatste woorden van deze advocaat en redenaar. Die worden hier ingevuld met een opmerkelijke monoloog, alsof de onstuimige levenswil het van de zeventigjarige filosoof overneemt, de stoïcijnse houding verwerpt en vraagt, nee eist om te blijven leven. ‘ Je me sens bien trop vieux pour mourir aujourd’hui’, roept Seneca aan het slot net voor hij zich de polsen doorsnijdt. Via Tacitus weten we dat hij daarop ook nog de aders van de knieholten en enkels moest doorsnijden omdat het bloed niet liep, daarna tevergeefs een gifbeker dronk en zich ten slotte liet stikken in een stoombad. De orkestpartij bij dit alles is vaak uiterst dramatisch, met veel pauken en kopers.
Socrate van Erik Satie (1866-1925) is een totaal ander verhaal. Satie gebruikte er allerlei (naar het Frans vertaalde) teksten van Plato voor, waaronder Phaedo. De verschillende protagonisten worden allemaal door dezelfde stem (Jean-Paul Fouchécoult) gezongen. Zang en begeleiding zijn sereen: ze roepen Bachs passieverhalen op, maar dan toch vooral de vertellerpassages. Traag tot zelfs slepend gezongen, soms op het monotone af maar daardoor ook met een soort nadruk die bijvoorbeeld bij de beschrijving van details een bijna sacraal effect geeft – net als in Bachs muziek. Het geheel heeft een afstandelijkheid waarop je geen greep krijgt. Is Socrates bang om te sterven? Zo lijkt het niet, maar hij legt een ondoordringbare filosofische mantel over zijn dood. Saties muziek is raadselachtig, storend en boeiend tegelijk.
ERIC TANGUY: SéNèQUE, MET MICHEL BLANC EN HET ORCHESTRE NATIONAL DE FRANCE; ERIK SATIE, SOCRATE, MET JEAN-PAUL FOUCHéCOURT EN HET ENSEMBLE ERWARTUNG. VIRGIN CLASSICS.
Peter Vandeweerdt
