Bij Ecolo zijn ze al geruime tijd alle geloof in de N-VA kwijt, maar toponderhandelaar Marcel Cheron heeft geen zin in grote politieke gebaren. ‘Laat de tijd zijn werk maar doen’, zegt hij.
Marcel Cheron laat geamuseerd een artikel zien dat op 6 januari 1911 verscheen in de Parijse krant Le Temps. Daarin doet de buitenlandcorrespondent van de krant verslag van ‘de rassen- en talenkwestie’ in België. Hij beschrijft de groeiende tegenstellingen tussen de gemeenschappen, het wederzijdse onbegrip en de verdeeldheid in het land.
De historische context is totaal anders en de rassenterminologie gelukkig niet meer van deze tijd, maar bij momenten klinkt de beschrijving van de strijd tussen flaminganten en Franstaligen toch verrassend actueel. ‘Het lijkt vandaag wel’, grinnikt Cheron. ‘Sommigen hebben de indruk dat deze crisis is begonnen in 2007, maar ze is al bezig sinds 1830. Dat is het drama van dit land.’
Bij het ter perse gaan van Knack was nog niet duidelijk of de vergadering van koninklijk bemiddelaar Johan Vande Lanotte met N-VA-voorzitter Bart De Wever en PS-voorzitter Elio Di Rupo enig resultaat had opgeleverd. Maar dat de politieke situatie stilaan hopeloos is geworden, leek hoe dan ook een onontkoombare conclusie.
‘De complete impasse, dat is de toestand waarin we ons na zes maanden onderhandelen bevinden’, zegt Marcel Cheron, institutioneel expert van Ecolo. ‘We zitten in troebel water. Niemand ziet nog helder. Intussen wordt de publieke opinie het beu en groeit het maatschappelijk ongenoegen, om nog maar te zwijgen van de toenemende druk van de financiële markten.’
Sinds het verworpen N-VA-voorstel om in plaats van de kinderbijslag de werkloosheidsuitkeringen te splitsen, heeft Cheron het gevoel dat de onderhandelingen zich op een keerpunt bevinden. ‘De wind is aan het draaien’, aldus Cheron. ‘Ook in Vlaanderen vragen steeds meer mensen zich af of de N-VA wel in staat is een akkoord te sluiten. Bij Ecolo zijn we ermee opgehouden ons die vraag te stellen, we verwachten namelijk helemaal niets meer van de N-VA.’
U maakt zich geen illusies meer?
Marcel Cheron: Dat klopt. De N-VA is een nationalistische partij die de splitsing van het land beoogt, zo eenvoudig is het. Telkens als we de voorbije zes maanden dicht bij een akkoord stonden, heeft de N-VA dat gekelderd. Dat is geen toeval meer. Om een communautair akkoord te sluiten, is politieke wil nodig. Die is tot nader order bij de N-VA niet aanwezig.
Als dat uw overtuiging is, wat voor zin heeft het dan nog om te blijven proberen met de N-VA iets klaar te spelen?
Cheron: Een lucide blik hoeft een constructieve houding niet in de weg te staan. Maar ik heb de N-VA intussen wel wat leren kennen. Iemand als Geert Bourgeois is voor mij de manifestatie van het fundamentalisme. Praat met die man over justitie! De eerste Vlaamse minister van Justitie worden, is het enige wat hem interesseert. Hij heeft geen aantekeningen bij zich, dat hebben die N-VA’ers trouwens nooit. Ik heb ook met Jo Vandeurzen rond justitie gewerkt. Die is concreet en kent zijn dossiers. Is Vandeurzen soms een slechte Vlaming? De N-VA denkt alleen in symbolen: justitie splitsen, de RVA splitsen, het land splitsen. De anderen moeten intussen het technische werk opknappen, want van de N-VA krijg je nooit uitgewerkte voorstellen.
Wat dan met de nota van Bart De Wever?
Cheron: Een pamflet, een verzameling Vlaamse symbolen. Wie heeft voor het eerst de zaken technisch onderbouwd? Johan Vande Lanotte. De echte scheidingslijn ligt niet tussen Franstalige onderhandelaars die niets zouden willen en Vlaamse onderhandelaars die alles zouden willen, maar tussen degenen die wel en degenen die geen akkoord willen.
De Franstaligen hebben een historische vergissing begaan door sinds 1999 te onderschatten wat er leeft in Vlaanderen. Karel De Gucht heeft gelijk als hij zegt dat de Franstalige minderheid in dit land weliswaar moet worden beschermd, maar dat ze niet het recht heeft overal en altijd de poot stijf te houden. Maar als je ziet wat allemaal in de nota van Vande Lanotte vervat zit, dan is het schokkend dat Bart De Wever het over kabouterstappen heeft.
Ook voor CD&V is de nota-Vande Lanotte onvoldoende.
Cheron: Ik zal toch eens benadrukken wat er op tafel ligt, want daar lees je weinig over in de Vlaamse pers. Met de huidige bevoegdheden van de federale staat is ongeveer 40 miljard euro gemoeid. Bij Vande Lanotte is er sprake van bevoegdheidsoverdrachten ter waarde van 17 à 18 miljard euro. Dat gaat dus over bijna de helft van de federale middelen. Zijn dat kabouterstapjes?
U kent de Vlaamse kritiek: het gaat niet alleen om het volume, de geldmassa die wordt verschoven, maar ook om de hefbomen, namelijk om de vraag hoe autonoom de deelentiteiten die nieuwe bevoegdheden kunnen uitoefenen.
Cheron: Nogmaals, op het vlak van de bevoegdheden gaat de nota-Vande Lanotte ontzettend ver. Dit was een jaar geleden ondenkbaar. Toen spraken we over een pakket van maximaal 400 miljoen euro.
De hefbomen dan. Die zitten in de aanpassing van de bijzondere financieringswet, de voorstellen tot grotere fiscale autonomie, en de mechanismen die moeten zorgen voor meer financiële verantwoordelijkheid. Als de financieringswet in die zin wordt hervormd, kan het Vlaams Parlement morgen autonoom heel wat fiscale besluiten nemen – wat overigens tot nadelige fiscale concurrentie met de andere gewesten kan leiden. Maar ook dat wordt met een simpel handgebaar van tafel geveegd, alsof het niets is.
Ik ben er ook 100 procent zeker van dat niemand weet wat het model van Vande Lanotte precies inhoudt. Zelfs wij, die er middenin zitten, beschikken nu pas over de eerste simulaties. Bovendien kan niemand exact de gevolgen van een nieuwe financieringswet voorspellen. Zullen burgers hun gedrag eraan aanpassen? Gaat iemand verhuizen omdat het Vlaams Parlement tot bepaalde fiscale kortingen heeft besloten? Hoe zullen de andere gewesten daarop reageren? Dat weten we niet, we verkeren in het ongewisse. Maar je kunt wel zeggen dat het voorstel van Vande Lanotte behoorlijk ambitieus is. Dit had ik drie maanden geleden nooit aanvaard – van zijn leven niet.
Ook al ben ik het met Vande Lanotte eens dat degenen die het meeste gebaat zijn bij de huidige financieringswet, de Vlamingen, de wet per se willen veranderen, terwijl de degenen die er – rekening houdend met de verdeelsleutel voor de personenbelasting vanaf 2012 – het meeste onder te lijden hebben, de Franstaligen, hem juist willen behouden. We zitten met andere woorden in een gekkenhuis. Op dat punt heeft Vande Lanotte gelijk.
Ook in het dossier Brussel-Halle-Vilvoorde hebben de Franstaligen enorme toegevingen gedaan. Met name bij het CDH geloven sommigen dat de nota-Vande Lanotte hun politieke dood betekent. Ecolo kan ermee leven, omdat de rechten van de Franstaligen in de zes faciliteitengemeenten worden bewaard. Maar we zullen zeker niet als overwinnaars naar onze gemeenschap terugkeren.
En telkens als we met een voorstel van de N-VA instemmen, steekt De Wever dat als verworven op zak en vraagt hij weer wat anders. Dat is de strategie van iemand die geen akkoord wil. Siegfried Bracke zei vorige week in Knack dat de N-VA in 2007 de nota-Vande Lanotte met beide handen zou hebben aangegrepen. Wat is dat nu? Wie houden ze eigenlijk voor de gek? Dat De Wever zijn handtekening dan onder de tekst plaatst. Maar liever nog gijzelt hij het hele land dan in te stemmen met de grootste staatshervorming ooit.
Opnieuw: ook CD&V vond de nota-Vande Lanotte te min.
Cheron: Kris Peeters heeft zich als een Joop Zoetemelk in het wiel van de N-VA gezogen. Maar anderen binnen CD&V, denk aan Inge Vervotte, denk aan het ACV, beseffen wel degelijk dat Bart De Wever uiteindelijk niets binnenhaalt voor Vlaanderen.
Heeft Bart De Wever volgens u zijn hand overspeeld?
Cheron: Het is nog te vroeg om te juichen, maar ik hoop het hartgrondig. De geschiedenis verloopt altijd cyclisch. Ook het Romeinse rijk is uiteengevallen, en de vijand kwam vanbinnen uit. De strategie van Bart De Wever heeft nul resultaat gehad. Bovendien zet hij de welvaart van de Vlamingen op het spel.
U zegt het zelf: de situatie is uiterst verward. Hoe moet het nu verder?
Cheron: Ik heb de voorbije maanden met verschillende theorieën kennisgemaakt. Less is more, is maar de laatste in een lange reeks, want de N-VA heeft niet één maar veertig onderhandelingsstrategieën.
We hebben alle federale bevoegdheidsgebieden onderzocht: werk, de kinderbijslag, de gezondheidszorg en ga zo maar door. We hebben geprobeerd zoveel mogelijk naar de gewesten en de gemeenschappen door te schuiven, maar zonder te raken aan de kern van de federale staat – de sociale zekerheid. Kan iemand aantonen dat we nog verder kunnen gaan zonder dat de sociale zekerheid in het geding komt? Vooruit dan, maar zelfs De Wever beseft blijkbaar dat het niet kan. Zijn voorstel om de werkloosheidsuitkeringen te splitsen was niet meer dan een doorzichtige poging om de Franstaligen de schuld van een mislukking in de schoenen te schuiven.
De formule met de zeven partijen lijkt toch al een hele tijd helemaal op?
Cheron: Dat kan wel zo zijn, maar de nota van Vande Lanotte bestaat toch. Wie heeft eigenlijk de moeite genomen om die tekst aandachtig gelezen? Wat daarin staat, is gigantisch.
Ook de PS en het CDH hebben veel bezwaren tegen de tekst.
Cheron: Maar ze zijn bereid erover te onderhandelen zonder voorafgaande amenderingen. De Franstaligen willen dat risico nemen.
Als het voor de N-VA toch nooit goed is, moet er dan maar voort worden onderhandeld met de liberalen erbij en zonder de N-VA?
Cheron:(lacht) Wij zullen ons daar zeker niet tegen verzetten.
Aangezien federale regeringsdeelname erg onzeker is, kan men zich anders ook afvragen wat Ecolo bij deze onderhandelingen nog te winnen heeft.
Cheron: Helemaal niets. Of toch: het land en zijn welvaart. Maar onze partij? Nul komma nul. Wij hebben het gevoel pro Deo te werken, en zelfs met verlies. Maar we nemen onze verantwoordelijkheid. Ook Groen! levert overigens uitstekend werk, en Wouter (Van Besien, nvdr.) wint aan invloed en gezag.
Gelooft u nog in de mogelijkheid van een communautair akkoord, of gaan we naar verkiezingen?
Cheron:(haalt schouders op) We moeten voortwerken. Daarvoor worden we betaald en dat verwacht de bevolking van ons. Ik wil hier ook de goede samenwerking met Groen! benadrukken. Het is niet altijd gemakkelijk. Ook Ecolo en Groen! begrijpen elkaar soms niet, en elk van ons stelt zich in zijn eigen gemeenschap aan kritiek bloot. Toen we besloten een gezamenlijk voorstel voor een nieuwe financieringswet in te dienen, was de spanning te snijden. Dat het ons toch is gelukt, heeft ook op menselijk vlak hechte banden gesmeed. (lacht) Ik ken zelfs Borgerhout tegenwoordig.
Met het groeiende ongenoegen in de publieke opinie en de dreiging van de financiële markten stijgt de druk op de N-VA en CD&V om toch maar in te binden. Speelt de tijd in uw voordeel?
Cheron: Ik ben behalve historicus ook marathonloper. Ik weet dat tijd een cruciale factor is. In het theater van de oudheid droegen de acteurs maskers. Pas op het eind van de voorstelling moesten ze de maskers afleggen. In de onderhandelingen zijn we ook op dat punt aanbeland. Tijd speelt dus een wezenlijke rol. Na zes maanden is de druk om een regering te vormen veel groter dan na één maand. Na zeven maanden zal die druk nóg groter zijn, en na acht maanden nóg groter.
Los van mogelijk economisch onheil is het ergste neveneffect van deze communautaire crisis de publieke haat tegen de politiek. Politieke partijen hadden al geen best imago, maar wat nu gebeurt, is ronduit dramatisch. Als je ook maar een seconde bedenkt dat je opnieuw campagne zou moeten gaan voeren… Wie heeft zin om in deze omstandigheden opnieuw de markten te bezoeken? We zullen uitgejouwd worden, en terecht.
Maar juist in de nacht is het goed in het licht te geloven, zei de filosoof. Ik wanhoop dus niet. Precies omdat de N-VA ons in dit doodlopende straatje heeft geleid, ontstaat er misschien ruimte voor een oplossing. Karel De Gucht, die je nooit mag onderschatten, stelt voor om het te proberen zonder de N-VA. Daar zit wel wat in.
Voor alle Vlaamse partijen, de Open VLD van Karel De Gucht inbegrepen, is het vooralsnog uitgesloten dat er zonder de N-VA een regering zou worden gevormd.
Cheron: We zullen zien. Met Ecolo wachten wij gewoon de zaken af. Zelf zullen wij zeker geen initiatieven nemen. Wij zullen in geen geval de stekker uit de onderhandelingen trekken en blijven beschikbaar. Er zijn aangenamer zaken, maar ultimatums lossen niets op. Kijk maar naar Alexander De Croo, wiens ministers nog altijd aan de federale regering vastzitten.
DOOR HAN RENARD
