De wereld volgens Mercator

© WWW.MAPMYWALL.COM/JOHAN GELEYNS
Rik Van Cauwelaert
Rik Van Cauwelaert Rik Van Cauwelaert is directeur van Knack.

Atlas of kosmografische overwegingen over de schepping van de wereld en de vorm van het geschapene, zo luidt de titel – maar dan in het Latijn – van wat in de cartografie de Mercator-Hondius-Atlas wordt genoemd. Die atlas uit 1607 werd nu in perfect facsimile uitgebracht.

Mercator was de eerste die de naam van Atlas, die volgens de Griekse mythologie de wereld op zijn schouders draagt, gebruikte als titel voor een tot boek gebundelde verzameling land- en zeekaarten. Zijn voorganger, de Antwerpenaar Abraham Ortelius, gaf de voorkeur aan Theatrum Orbis Terrarum – Het Wereldtoneel – als titel voor de folioatlas die hij in 1570 op de drukpersen legde.

Maar de wereldatlas van Gerard Mercator die in 1595, het jaar na de dood van de grote cartograaf, werd uitgegeven vormde de aanhef van wat een veel groter werk had moeten worden over de schepping van de wereld en de geschiedenis van de schepping. Vandaar de ambitieuze Latijnse titel: Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Figura – Atlas of kosmografische overwegingen over de schepping van de wereld en de vorm van het geschapene.

Mercator was een humanist en een wetenschapper die de wereld trachtte te begrijpen. De vijftiende- en vroeg-zestiende-eeuwse ontdekkingsreizigers en zeevaarders hadden een ptolemeïsche visie op de planeet. Copernicus’ De revolutionibus orbium werd pas in 1543 gepubliceerd. De bevindingen van de zeevaarders zelf vonden met grote vertraging hun weg naar de kaartenmakers. In Portugal, Spanje en later in Nederland vielen vooral kust- en zeekaarten onder het staatsgeheim.

Mercator, die voortbouwde op de oude kaarten en bevindingen van zeevaarders, zou een ware revolutie in de cartografie teweegbrengen met zijn projectiemethode. Die wiskundige methode om de wereldbol op een plat vlak, een kaart, te projecteren, was bijzonder nuttig want zeer betrouwbaar voor zeenavigatie. De Mercator-wereldkaart ad usum navigantium, uitgebracht in 1569 en aan de hand van de kegelprojectie uitgetekend, werd de standaard. Zijn projectiemethode werd in de loop der eeuwen verfijnd tot wat vandaag bekend is als de Universele Transversale Mercatorprojectie.

Mercator was ook de eerste die, gebruik makend van de reisrelazen van zeevaarders, op zijn wereldkaart van 1538 (de beroemde Orbis Imago) Noord-Amerika en Azië van elkaar scheidde door een Oceanus Orientalis Indicus – wat pas in 1741 werd bevestigd door de Deense zeevaarder en ontdekkingsreiziger Vitus Bering.

Enkele jaren na de dood van Mercators zoon Rumuldus in 1604 werd de bibliotheek van de cartograaf in Amsterdam te koop aangeboden. De koperplaten van de atlas van 1595 werden door de familie verkocht aan Judocus Hondius (Joost de Hondt), een West-Vlaming uit Wakken die zich in de Amsterdamse Kalverstraat had gevestigd. Hondius publiceerde in 1606 een door hem met nieuwe kaarten verrijkte atlas.

Om de 500e verjaardag te vieren van de geboorte van Gerard Mercator in Rupelmonde brengt uitgeverij Davidsfonds een perfect facsimile op ware grootte van de tweede uitgave van die atlas, die door cartografen en verzamelaars de Mercator-Hondius-Atlas wordt genoemd. Op die manier komt dit eeuwenoude cartografische maar ook artistieke meesterwerk binnen het bereik van het grote publiek. Want een originele, oudgekleurde uitgave van de Mercator-Hondius-Atlas kost in de antiquarische handel minstens 120.000 euro. Het schitterende exemplaar met 149 kaarten dat door Davidsfonds werd gereproduceerd, rust in het Mercatormuseum in Sint-Niklaas, en is voortaan met deze facsimile-editie voor iedereen toegankelijk. En speciaal voor Knack-lezers tegen een heel schappelijke prijs.

U kunt de Mercator-Hondius-Atlas bestellen tegen het voordeel-tarief van 120 euro (i.p.v. 140 euro), met de bon die u in dit nummer van Knack vindt.

Rik Van Cauwelaert

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content