Vier weken lang hebben we de programmering van onze cultuurzender Klara uitgeplozen en zoveel mogelijk beluisterd. Conclusie: Klara lijdt aan ochtendziekte en zal in de toekomst waarschijnlijk haar liefde verkopen.
Op 2 december vorig jaar werd Radio 3 in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten met veel feestgedruis tot Klara omgedoopt. Er was heel wat paniek aan voorafgegaan, want Vlaams minister van Media Dirk Van Mechelen (VLD) had een zestal weken eerder laten weten dat Radio 3 koste wat het kost meer luisteraars moest bereiken. Volgens hem kon het niet dat de VRT de schaarse frequentieruimte van de FM-band maar bleef inpikken voor een zender die amper 1,5 procent van het Vlaamse publiek kon bekoren. Nauwelijks 90.000 luisteraars, terwijl andere gegadigden – lees: commerciële radio’s – voor een frequentie staan te drummen. Het klonk als een ultimatum.
De VRT-top zette tot snelle actie aan. Radio 3-nethoofd Walter Couvreur moest de klus snel klaren. Er werd een wedstrijd uitgeschreven voor nieuwe kenwijsjes, het kind kreeg een andere naam, sommige programma’s, zoals Tafelmuziek, werden bij het grof vuil gezet en nieuwe werden ineengeknutseld. Couvreur trok BV’s zoals Fred Brouwers en Chantal Pattyn aan. Hij dokterde aan een ‘aantrekkelijke manier’ van presentatie en noemde – zoals popzenders – programma’s niet naar hun inhoud, maar met de naam van de presentator.
Er lagen eerder al plannen klaar voor de restyling van Radio 3. Maar wat Couvreur de zender heeft aangedaan, lijkt meer op groteske chirurgie door een slecht chirurg. De knappe Radio 3 is een opgetutte Klara geworden. Een venstermeid.
KLARA NAAR DE SUPERMARKT
In Nederland bestaat een radiostation dat Classic FM heet. Wie de website www.classicfm.nl opent, weet direct waar hij aan toe is, want op een flikflakkerend rechthoekje staat Klik hier voor een kans op een gratis keuken. Bij de namen van recente winnaars vinden we mevrouw van Herwijnen uit Eethen in Noord-Brabant. Laat die nu toevallig jarig geweest zijn toen ze de keuken van bijna een half miljoen frank kreeg! En blij dat ze was! ‘Dit is mijn mooiste verjaardagscadeau’, juichte ze volgens de keukenfabrikant. Hij voegt eraan toe: ‘Hierna vloeide een gelukstraantje.’ Classic FM weet hoe je mensen gelukkig kunt maken.
Dat doet de klassieke zender ook met muziek, 24 uur op 24. Geen moeilijke muziek, natuurlijk. Geen Lutoslawski, Kurtag of Boulez, kom nou, dan draait iedereen de knop om. Nee, Classic FM kiest voor ‘muziek voor miljoenen’ zoals het Adagio van Albinoni of de Canon van Pachelbel.
Het mag ook niet te lang zijn. Alleen fragmenten van drie tot acht minuten. Hele symfonieën van Beethoven, sonates en pianoconcerten van Mozart, of strijkkwartetten van Schubert? Maak het een beetje, Classic FM is een commerciële radio en heeft luistercijfers nodig. Niet moeilijk doen dus: van Beethovens Negende alleen het vierde deel (3’41”), en enkel het derde (5’57”) van Haydns Celloconcert in C, of de tweede beweging (3’11”) van Brittens leuke Simple Symphony. Geen gastronomie, maar muzikale fastfood, hamburgers op noten.
Toen we op een ochtend Classic FM hoorden, dachten we: verdraaid we zitten bij Klara. Maar door de speaker klonk zowaar een volwassen man, en hij leuterde niet. Heel vreemd. Tot ineens een gillerige reclameboodschap de muziek spleet – zoiets als we verzinnen maar wat – Wel, wel, wel! Koop uw ondergoed bij Nel!. Toen wisten we dat het Klara niet was, het leek er alleen op. En tegelijk dachten we angstig: ‘Dit is de Klara van de toekomst’, ook met gratis keuken.
Onze vrees is gegrond. Tot de middag is Klara al zo op muzikaal vlak. We zijn aan het tellen geslagen: tijdens de vier weken van 7 januari tot 5 februari heeft Klara ’s ochtends 1127 ‘stukjes uit’ gegeven, zoals ze bij Klara vaak zeggen. Hoe dilettant! Dus 1127 onvolledige composities. Is dat de meerwaarde die de cultuurzender ons pretendeert te brengen? Een sonate, een symfonie, een strijkkwartet is een eenheid. Alleen een deel eruit geven, is een verarming, een vervlakking. Daarom alleen al is Klara een afgang tegenover Radio 3. Het is een van grootste stappen in de verdere afbraak van de openbare klassieke omroep.
KLARA LIJDT AAN CIJFERGEKTE
Alles draait om luistercijfers. Commerciële radio’s als Classic FM zijn er wild van. Klik eens op die Classic FM-website. U ziet er een mannetje met een dirigeerstok zwaaien en twee dansende luidsprekers: ‘Hoera! Wij hebben 2,4 procent gehaald!’ Dan, kinderachtig: ‘De openbare zender Radio 4 heeft maar 1,9 procent!’
RadioScan, het luisteronderzoek voor de VRT/VAR, werd tussen 6 maart en 2 april 2000 uitgevoerd door Dimarso Gallup Belgium, NID en Sobemap Marketing. 4518 Vlamingen werden over hun luistergedrag ondervraagd.
Daarbij werden twee methodes gecombineerd: een telefoonsteekproef voor het algemene luistergedrag en een radiodagboek voor de individuele luistergewoonte. In het dagboek noteert de respondent drie weken lang dagelijks om het kwartier naar welke radio hij luistert. De resultaten van beide methodes worden dan door elkaar geklutst en zo komt men tot diverse ‘bereiken’. Een ervan is het dagbereik: het percentage van de bevolking dat de vorige dag tenminste tien (!) minuten naar een zender heeft geluisterd. In de onderzochte periode haalde Radio 3 een dagbereik van 2 procent. Naast het bereik wordt ook het marktaandeel berekend: de verhouding tussen het aantal beluisterde kwartieren per radionet in verhouding tot het totale aantal beluisterde kwartieren voor alle radionetten samen. Radio 3 scoorde hierop 1,7 procent.
Deze omstreden methode wordt ook in andere landen toegepast. Bij onze noorderburen staat Radio 4 op 1,9 procent, in Duitsland NDR3 op 2,4 procent en WDR3 op 2,3 procent. In Frankrijk (Ile de France) gebruikt Médiamétrie een selectievere methode. Daar behaalt France Musique 8,5 procent! Rara, hoe is dat mogelijk? Wel, dat kan omdat RadioScan gedeeltelijk met de natte vinger werkt. In Nederland zoeken ze momenteel naar een betrouwbaardere onderzoeksmethode, niet met luister- maar met waarderingscijfers. Zoals het nu met RadioScan gedaan wordt, hangt alles af van wie aan die ‘quiz’ deelneemt en zapt. Voor een groot deel zijn het Blokken-kijkers of mensen die ook wel eens belangrijk willen zijn. De gemiddelde Radio 3-luisteraar bedankt daar feestelijk voor.
Geen enkele radio had zulke trouwe luisteraars als Radio 3. Die hadden al gauw door dat Klara zijn taak als cultuurzender verloochende en diepgang offerde op het altaar van die discutabele luistercijfers. De gemeenschappelijke bezorgdheid om de teloorgang van de zender bracht een aantal van hen samen.
Daaruit ontstond een protestbeweging van mensen die zich de voortschrijdende verarming en vervlakking niet zomaar laten welgevallen en een aantal concrete acties in petto hebben. Voor aansluiting kunt u een e-mail sturen naar peter.tratsaert@pi.be. Doen!
Radio 3 leed niet aan een overdosis kwaliteit, maar aan inefficiënte promotie. Potentiële luisteraars zijn er genoeg: de 260.000 vaste klanten van het Festival van Vlaanderen, de duizenden die de concerten in muziekscholen en culturele centra bezoeken, de zowat 100.000 koorzangers, het dik half miljoen liefhebbers die de afgelopen 25 jaar de muziekacademies hebben bezocht, de talrijke habrafa’s en andere muziekgroepen en de tienduizenden die gewoon van mooie muziek houden zonder zelf muzikaal actief te zijn. Best mogelijk dat Radio 3 in werkelijkheid 8,5 procent behaalde, net als France Musique. Maar al die muziekliefhebbers krijgen nu ’s ochtends nepradio voorgeschoteld.
KLARA OP DE SOFA
Om het klantenprofiel van Radio 3 te kennen, vroeg de VRT raad aan het adviesbureau Censydiam, waar erg knappe jongens zitten, de psychotherapeuten van het consumptiegedrag. Die houden zich bezig met waspoeders, auto’s, parfums en dergelijke, maar ook met de media. Het zijn zakenlui en geen cultuurapostelen. Aan de hand van diepte-interviews zoeken ze uit hoe iets moet zijn om de klant te bekoren. Dan tekenen ze krijtlijnen uit.
Voor Klara onder meer een patroon dat volgens hen de luistercijfers van RadioScan kan opkrikken. Want natuurlijk gaat het hen niet om de cultuur op zich maar om het klantenaantal. Met de invulling van de krijtlijnen hebben ze verder niets te maken. Die komt uitsluitend op rekening van Klara zelf.
Waarbij we ons niet kunnen voorstellen dat zulke knappe radiomakers hun ziel verkopen om bijvoorbeeld uitsluitend klassieke hits uit te zenden of ‘stukjes uit’ symfonieën of strijkkwartetten. Sommigen heeft Couvreur flink moeten bewerken om zich commercieel zo te vernederen. ‘Wel drie uur lang’, vertelt hij in Job. Zou Sylvia Broeckaert daar bij geweest zijn? Zij maakte samen met Jo Paumen het prachtige Zilvervloot en heeft nu om negen uur een verzoekprogramma. U weet wel, waar je plaatjes kunt aanvragen en vertellen waarom. ‘Ja, ik koos Liebestraum van Liszt, omdat ik dat hoorde toen ik de eerste keer mijn lieve vrouw kuste.’ De arme Sylvia is van Hugo Claus naar Harry Potter afgedaald.
Een marketingtruc bij Klara is ook het horizontale uurrooster, wat betekent dat elke werkdag hetzelfde vaste schema heeft. Dat is klantvriendelijker, heet het. In een supermarkt vind je ook blindelings de boter en de prei. Zo’n horizontaal uurrooster is echter funest, als je het ook horizontaal met steeds hetzelfde gaat invullen. Zoals Klara doet. Het remt creativiteit af en het werken met zo noodzakelijke thema’s. Koorzangers, orgelliefhebbers en habrafa’s mogen een uurtje extra aandacht vergeten. Alles is mix oftewel stamppot, betuttelend van opzet: ‘Je moet ook van Radiohead houden.’ De avonden zitten vastgeklemd. Bij Klara: elke weekdag om 22.35 uur Mixtuur en om 23.30 uur jazz. (Waarom jazz zo laat en maar een half uur?) Een melomaan die zich daar niet in thuisvoelt, kan dus niets anders doen dan elke weekdag om halfelf de Klaraknop omdraaien.
KLARA HEEFT EEN CLUBLIED
Kent u Poème van Ernest Chausson? Fred Brouwers, gek op verhaaltjes, zou over die componist (1855-1899) een treffende anekdote kunnen vertellen. Die Chausson ging op een zalige meimorgen een fietstochtje maken in zijn reusachtige park, botste op een steen, vloog over zijn stuur, en viel met zijn hoofd op een andere kei. Schedelbreuk. Dood. Kan gebeuren. Deze Fransman schreef twee poèmes, een opus 19 en een opus 25. Vooral dat opus 25 voor viool en orkest ligt goed in de markt. Heel gevoelig, weet u wel, en tegelijk een bravourestuk. Violisten pakken er graag mee uit. Alle vrouwen zijn er verzot op en krijgen er kippenvel van. Het werd dan ook Klara’s clublied.
U kent het niet? Wel, dan hebt u nooit de nachtprogramma’s van Klara gehoord. Die zijn er voor de tienduizenden mensen die ’s nachts werken zoals dokters, verplegers, taxichauffeurs, nachtwakers, of die dan studeren, lezen of schrijven omdat het zo rustig is. Of die gewoon niet kunnen slapen. De moeite waard om die te verzorgen! Maar oh, slordigheid op noten: in de periode van 7 januari tot 5 februari staat het Poème Opus 25 precies 22 keer geprogrammeerd. Op 16 januari zelfs vier keer: om 1.56, 3.59, 6.03 en 6.19 uur.
‘Klara je doet het goed’, jubelt iemand op de Klarawebsite. Klara is er zo apetrots op, dat het gedrukt staat in het clubblad Muziek & Woord. Bekijk het nummer van februari maar op de bladzijden 43, 44 en 45: Poème telkens twee keer. ‘Al onze programma’s worden met de grootste zorg gemaakt’, beweert netmanager Couvreur. Ja, vroeger bij Radio 3.
Sinds twee weken zijn ze erachter gekomen. Natuurlijk zeggen ze dat het de schuld van de computer is en er automatisch een tune kwam in plaats van dat poème. Toch niet toen wij het ontdekten. Onzin allemaal. Meer dan twee maanden hebben ze niets gemerkt. Daar zijn geen excuses voor.
KLARA IS EEN JOKKEBROK
Als iemand een drogreden gebruikt om zijn eigen opvatting door te drukken, liegt hij. Dat is zo gebeurd bij het afschaffen van Tafelmuziek, zowat het meest geliefde programma van de Radio 3-luisteraars. Het was barokmuziek van het lichte, ontspannende genre, omdat die muziek geschikt was voor de muzikale sfeer die de tafelgeneugten kan opfleuren. Dikwijls speciaal daarvoor geschreven zoals Tafelmusik van Telemann. Heel wat restaurants maakten daar tussen 12 en 13 uur gebruik van. Couvreur moest er echter niets van hebben. Al voor de start noemde hij het ‘muziek voor bij de boterhammen’. Weg ermee dus! Een van zijn argumenten was dat het programma al dertig jaar liep. Heel gemeen pikte hij van Radio 1 het succesprogramma Opera en Belcanto af, omgedoopt tot Tosca. Maar Opera en Belcanto is niet 30, maar zelfs 54 (!) jaar oud.
In plaats van Tafelmuziek kwam het praatprogramma Alinea, waarvoor Chantal Pattyn van Studio Brussel werd ingehuurd. Zij heeft een fanclub, nuttig om het RadioScancijfer omhoog te jagen. Ze is verstandig en vlot, maar qua diepte en stijl zit ze op Dag Allemaal-niveau, heel goed passend bij de ochtend-Klara. Xavier Vandamme ( Fresco) doet het beter. Hoe dan ook, Alinea hoort niet op dat uur thuis. Of kent u een restaurant waar ze een praatprogramma opzetten? ‘ Tafelmuziek komt niet terug’, zegt Couvreur met onvoorstelbare koppigheid, terwijl de zeven klassieke zenders in de landen rondom ons op dat tijdstip wel muziek brengen. Zoveel Radio 3-minnaars vragen het terug, maar dat zal hem een zorg wezen.
KLARA HEEFT EEN POEZIËALBUM
Ook nieuw bij Klara is de betuttelende presentatiestijl, als van een broeder-verpleger. Walter Couvreur: ‘De presentators mogen gerust met de egards van een programma gaan lopen.’ Dat uitgangspunt leidt tot een wildgroei van onzin. Uit het poëziealbum van Klara: ‘Vadim Repin speelde een vioolstukje van een door hem aan de borst gedrukte Tsjaikovski.’
‘Pas op, de wegen zijn glad. Nicht zu schnell met Schumann!’ of ‘Juffrouw Klara zal over u waken als we nu de markt opgaan’. ‘Stel u voor: een vrouw die u even sensueel streelt als Maria João Pires de toetsen van de piano: de wals in Es-groot van Chopin.’ en ‘De bladeren vallen buiten nu van de bomen: de Herfst van Vivaldi’. Het was midden januari. Bovendien kwam er geen Vivaldi, maar iets op piano van Beethoven. Geen verontschuldiging achteraf.
‘Nu gaan we met Klara een bergwandeling maken: de Alpensymfonie van Richard Strauss.’
Al even belachelijk zijn de reclamespots voor Klara: op tv in pure Ketnet-stijl, op de radio overtrokken waanzin als Een pas binnengelopen sportbericht: judoka Yoeri Simonov, leider van het VRT-orkest, gaat vanavond de vijfde van Mahler te lijf.
KLARA HOUDT VAN NONKEL BOB
In elk jeugdprogramma hoort een oudere heer, de sprookjesverteller. Bij Klara wordt die rol door Fred Brouwers vertolkt. Hij was al acht jaar lang elke morgen bij Radio 3 met zijn Brouwerijen, korte columns met anekdoten over muziek. Voor een stukje van vijf minuten was dat best te doen. Voor uitbreiding tot een programma van twee uur, zoals Brouwers nu elke ochtend, is dat oervervelend. Veel van wat er gezegd wordt, is verre van essentieel. Wat zinnig is, verdwijnt in de onzin. Hij praat net als Pattyn in Alinea voor mensen die niet luisteren. Het gaat allemaal ten koste van de muziek, want ook in Brouwers krijg je alleen ‘stukjes uit’, al heet het ‘een muziekprogramma volgens het recept van de meester’. De meester is ver zoek.
Dagelijks ontvangt Fred Brouwers een gast of neemt hij telefonisch contact op – zoals met basklarinettist Jan Guns in Tokio aan wie hij vroeg: ‘Japan is wel erg groot zeker?’
Ergerlijk bij Brouwers is ook de zogenaamde informatie over concerten. Hij goochelt met telefoonnummers en e-mailadressen. Hoe schrijf je die op als je in de auto zit, als je de afwas doet of aan het koken bent? Of als je op een trap staat om een boek te pakken, of als je gewoon ergens bent waar je niet kunt schrijven? Het staat niet in verhouding met de resultaten en is dus tijdverlies.
‘Radio 3 was te belerend’, zegt Couvreur. Kletskoek, want Brouwers is toch echte schoolradio? Hoe worden vioolsnaren gemaakt? Hoe zijn die bolletjes op de notenbalken ontstaan? Bij Fred leer je dat.
KLARA HEEFT EEN DWAZE NAAM
De grootste vergissing bij de restyling was het veranderen van de naam Radio 3 in Klara, een samenvoeging van KLAssieke RAdio. En dat terwijl Klara zich als cultuurradio profileert, en de vlag de lading dus niet dekt. ‘Culradio’ zou beter passen, zeker voor de ochtendprogramma’s. De uitvinder van de naam Klara is huidig Radio-Donnabaas Marc Coenen, die daarmee de prijs van de domste reclame-inval van vorige eeuw verdient. En hoe onverantwoord, want aan programmering kan altijd gesleuteld worden, maar aan de naam niet meer. Nooit meer. Er valt niet aan Klara te wennen, wegens het belachelijke. Stel u voor dat we Knack tot Rosa zouden omdopen! Marc Reynebeau zou zich niet meer op straat durven vertonen, laat staan op televisie.
Het erge is dat ‘Klara’ je zo’n vijftig, zestig keer per dag wordt toegeroepen, kinderlijk hysterisch, zoals je waspoeder aanprijst. Ook midden in een programma. Met de nieuwe tune van Dirk Brossé, want álles wat aan Radio 3 kon herinneren, moest eruit, dus ook de herkenningsmelodieën. Voor die nieuwe tunes was een wedstrijd uitgeschreven. Een heel pak componisten deed eraan mee. Er wordt gefluisterd dat Jan van Landeghem de winnaar was, maar toch werd het Brossé. Ach, dat zijn geruchten en daar reageren wij niet op. Brossé was bij de creatie niet bepaald in vorm. Zijn tunes zijn saai en/of jankerig.
KLARA OP BEZOEK BIJ KWEBBEL
Muziek en woord gaan moeilijk op één zender samen. Dat vraagt een heel doordachte programmering. Het kán, want de vroegere Radio 3 heeft het bewezen. Woord was toen woord. Frans Boenders bijvoorbeeld kletste niet, hij was wijs. Want ‘woord’ is niet hetzelfde als babbelen, leuteren. Een overgebleven heel goede Radio 3-man is Jean-Pierre Rondas, maar hij past niet in de popularisering. Zijn uitstekende programma Rondas staat ’s zondags om 12 uur geprogrammeerd, als de mensen oma en opa bezoeken, of naar De Zevende Dag kijken. ‘Het publiek van De Zevende Dag is ook het Klara-publiek’, zegt Couvreur in Karaat van januari. Maar niemand kan naar twee dingen tegelijk luisteren. Als hij dat dan weet, moet hij een programma van zo’n hoge kwaliteit als Rondas ná De Zevende Dag plaatsen.
Dat er ’s ochtends op Klara zoveel gekwebbeld wordt, heeft nog een ander groot nadeel. Klara sluit zich van Europa, van de wereld af. Muziek heeft het unieke voordeel dat het de enige wereldtaal is. Wat moeten de miljoenen toeristen doen, onder wie er zeker enkele honderdduizenden zijn die van klassieke muziek houden? De 240.000 Europeanen die in Brussel en Vlaanderen wonen en van Nederlands enkel dank u kennen? En al die Amerikanen, Japanners en Zuid-Amerikanen die hier werken?
De oplossing zou een grotere samenwerking met Radio 1 zijn: zoveel mogelijk ‘woord’ naar die zender doorschuiven. Klara moet uit die hokjesmentaliteit, uit die ivoren toren weg. Zo heeft Radio 1 een prachtige website (www.radio1.be) waarnaast die van Klara echt prutswerk is. Op die Radio 1-website staan hele lijsten met concerten: klassiek, jazz (uitstekend), folk, wereldmuziek. Waarom wordt daar niet naar verwezen?
Er valt nog veel negatiefs over Klara te zeggen, met cijfers en bewijzen. Maar toch ook iets positiefs, want sommige programma’s zijn wél goed. Tosca bijvoorbeeld met prachtige bindteksten, en de programma’s van vroeger die nu alleen maar een andere naam hebben.
Wat Klara ’s morgens betreft, citeren we woorden van de Nederlandse Radio 3-minnaar Lo van Driel: ‘Klara is een kuil om snikkend in te vallen.’
FONS DE HAAS
