Aandacht voor het leefmilieu kan culturen in leven houden.

Tijdens de recente burgeroorlog in de Democratische Republiek Congo moesten soldaten de frontlijn soms tientallen kilometers verschuiven. Niet wegens plotse acties van de vijand, wel omdat ze werkelijk alles wat in de omgeving te eten viel hadden gestolen of geschoten. Het is effectief mogelijk om in enkele maanden tijd een gebied leeg te vreten.

De Amerikaanse wetenschapper en succesauteur Jared Diamond heeft in zijn nieuwste boek Collapse: how societies choose to fail or succeed een analyse gemaakt van het vernietigende effect dat degradatie van het leefmilieu op het voortbestaan van mensengemeenschappen kan hebben. Na een honderden bladzijden lange analyse van oude en moderne maatschappijen isoleerde hij één factor die cruciaal blijkt voor de vraag of een systeem overleeft dan wel in elkaar klapt: de manier waarop het met zijn omgeving omgaat.

Slecht nieuws dus voor de optimisten onder ons die denken dat het wel los zal lopen met onze ononderbroken aanslag op de aarde, dat wij er wel iets op zullen vinden, op de gevolgen van het broeikaseffect, van het verlies aan diversiteit of het verminderen van de waterkwaliteit. De mens heeft zich de jongste tientallen jaren ontpopt als niet minder dan een superroofdier, dat zowel de oceanen leeghaalt als het leven op land decimeert, en dat als carnivoor én als herbivoor, want nooit eerder verdwenen de bossen in zo’n tempo dan nu onder het kapgeweld van de mens.

De mens eist alles voor zich op. Wij zijn macroverbruikers geworden, van alles wat beschikbaar is, en daarbovenop veranderen we ook het aanschijn van de aarde, door een sterk verhoogde erosie bijvoorbeeld, én we wijzigen het klimaat, want ondertussen twijfelt bijna niemand er nog aan dat wij verantwoordelijk zijn voor de recente snelle stijging van de aardtemperatuur.

Sommige waarnemers beginnen de mens zelfs te zien als een superparasiet. Parasieten hebben de meest succesvolle wezens op aarde geleverd. Een lintworm is niet meer dan een zak die zich in de darm van een gastheer vasthaakt, waaruit ononderbroken eitjes rollen – in totaal niet minder dan 10 miljard in een lintwormleven.

Het lijkt er sterk op dat de mens momenteel als een parasiet over de aarde woekert, en zich ongebreideld voortplant ten koste van veel ander leven. Maar niet alle parasieten zijn even succesvol. Soorten die hun gastorganismen te snel uitputten, zijn meestal geen lang leven beschoren. Zelfs als parasiet zouden wij er beter aan doen om onze aantasting van onze planeet binnen de perken te houden. Anders sukkelen wij binnen afzienbare tijd als geheel in Diamonds rangschikking van ‘failed societies’.

Dirk Draulans

Sommige waarnemers beginnen de mens zelfs te zien als een superparasiet.