Een nieuw boek over de symbolistische schilder Fernand Khnopff.

Na de herontdekking van Fernand Khnopff (1858-1921) door de tentoonstelling in het Museum van Brussel in 1979 en de oeuvre-catalogus van Catherine de Croës en Gisèle Ollinger die tal van vermiste en onbekende werken opduikelden was het wachten op nieuwe wetenschappelijke studies over de grote Belgische symbolistische schilder. Na Robert-Louis Delevoy in 1979 en de Amerikaan Jeffrey Howe in 1982 (in de VS zitten verschillende specialisten van het Belgische symbolisme) is Michel Draguet echter pas de derde hedendaagse vorser die zich aan een diepgaande analyse waagt. Daar is allicht een reden voor te bedenken. Khnopff is een kuil om snikkend in te vallen. Dat werk zit zo boordevol toespelingen, allegorieën en mysteries die het terrein van de schone kunsten overschrijden, dat slechts overmoedigen in de waan kunnen verkeren de materie overzichtelijk te behandelen.

Draguet gaat Khnopff whole range te lijf, en probeert zijn literaire, psycho-analytische, filozofische en kunstkritische beschouwingen bijeen te houden vanuit een onverschrokken beginstelling : “Khnopff is misschien minder een schilder dan een schrijver die zijn emoties in ‘plastische gedichten’ vertaalt”. Toch is dit nog geen passe-partout. Het zegt iets over het belang van de literatuur als “opwekker van gevoelens”(Verhaeren), maar niets over de bij Khnopff aanzienlijke rol van de fotografie als “producent van uiterlijkheden. “

In het eerste deel blijft de auteur behoorlijk boven water. Hij relativeert het etiket “symbolisme” en aksentueert Khnopff’s vertrekpunt in de werkelijkheid, aan de hand van zijn landschappen en portretten. In het tweede deel, waar hij “de mytograaf van het onzegbare” opvoert, gaat Draguet op een heroïsche manier tenonder. In de zee van referenties naar Sigmund Freud, Hugo von Hofmannsthal, Novalis, Josephin Péladan en anderen moeten de contouren van een breed kultuurfresko over idealistische en dekadente tendensen in het fin-de siècle oprijzen. Helaas blijft het eerder bij honderden fragmentarische inzichten, vrij omslachtig geformuleerd. Draguet blijft niettemin dicht in de buurt van Khnopffs poëtische kern cirkelen. Het leesbaarst zijn de monografische passages, en in het biezonder de beschrijving van het mysterieuze huis-atelier dat Khnopff in 1900 voor zichzelf liet bouwen, “als de syntese van een oeuvre dat de liturgie van het beeld verbindt met de sacraliteit van de plaats. “

Jan Braet

Michel Draguet, “Fernand Khnopff”, Gemeentekrediet en Snoeck-Ducaju, 448 blz., 2.950 fr.

Fernand Khnopff, “Portret van Gabrielle Braun”, 1885, olie op doek, 31,5×26,5 cm. : minder een schilder dan een schrijver ?