Almudena Grandes schreef een roman over het verdriet van haar seksegenoten.

De negenendertigjarige Madrileense schrijfster Almudena Grandes is in eigen land razend populair. Haar boeken zijn geheide bestsellers en ze verzorgt een veelgelezen kroniek in El País Semanal. Toch lijkt er een smet op haar literaire reputatie te kleven. Haar debuutroman Episoden uit het leven van Lulu, goed voor meer dan één miljoen verkochte exemplaren, bespeelde expliciet erotische thema’s en veroorzaakte bij zijn verschijnen heel wat kabaal. Wellicht was het machistische Spanje in het publicatiejaar 1989 een aantal conservatieve trekjes nog niet echt ontgroeid.

Vijf jaar later verscheen Malena, een kanjer van een familiesaga, waarmee Grandes, na een tweede roman en een bundel novellen, uiteindelijk zou bewijzen dat ze wel meer was dan dat modieuze pornoschrijfstertje waartoe velen haar reduceerden. Ogenschijnlijk was het een gigantische soap, met een kluwen van echtelijke en buitenechtelijke peripetieën. Maar omdat Grandes een aantal minder fraaie exemplaren uit de traditionele Madrileense bourgeoisie ten tonele voerde, leidde Malena opnieuw tot controverse.

Grandes’ jongste boek Atlas van de menselijke geografie (1998) is een psychologische roman. Vier vrouwen zijn er aan het woord. Ze werken samen in een Madrileense uitgeverij aan de uitgave van een twintigdelige atlas. De empathie van de auteur met haar personages is zo groot dat je de indruk krijgt dat zij het allemaal zelf heeft meegemaakt. Er zijn trouwens heel wat autobiografische elementen. Grandes studeerde geografie aan de Universidad Complutense van Madrid en is al sinds jaar en dag werkzaam in het uitgeversbedrijf. Net als in haar vorige romans hanteert ze in Atlas van de menselijke geografie een geraffineerde verhaaltechniek. Ze heeft gekozen voor vier ik-verhalen die zich in episoden ontwikkelen, waarbij dagdagelijkse situaties de aanleiding zijn voor diepgravende flashbacks. Dat leidt tot een complex geheel, waarin de visies van vier vrouwen elkaar voortdurend kruisen, tegenspreken of versterken.

De protagonisten zijn min of meer geëmancipeerde vrouwen uit de middenklasse, al een flink stuk in de dertig – de leeftijd van de waarheid. De illusies uit hun jeugdjaren zijn voorgoed doorgeprikt, maar nog niet verwerkt. Echt gelukkig zijn de dames niet. Voor fotoredacteur Rosa – moeder van twee kinderen, getrouwd met een man die haar niet meer kan boeien – is de tijd gekomen waar “de jaren elkaar onderling uitwissen”. Zij zal de geringste aanleiding te baat nemen om met de sleur van haar bestaan te breken. Tijdens een dienstreisje naar Zwitserland duikt ze met de aantrekkelijke fotograaf Nacho Huertas in bed. Alhoewel zij haar situatie nuchter tracht te bekijken, wil zij maar al te graag geloven in de illusoire wereld die deze gemankeerde Don Juan haar voorspiegelt. Als de schurk – hij is natuurlijk getrouwd – haar in de steek laat, klampt zij zich wanhopig vast aan haar avontuurtje. Wat zij niet kan opgeven is het beeld van haar jeugd en de zorgeloze vrouw, die ze even is geweest. Omdat het Rosa met Nacho niet om liefde ging maar om seks, komt de afwijzing des te harder aan.

EENPERSOONSHUISHOUDING

Computerdeskundige Marisa gaat gebukt onder eenzaamheid en woont in een huis waar het zo stil is dat zij het kan horen ademen. Ze voelt zich onzeker, ze vindt zichzelf lelijk, ze stottert en de computer is voor haar de ideale uitlaatklep. Hij brengt macht binnen het bereik van iemand zoals zij die zich minderwaardig voelt: “ze lijken voor ons gemaakt als rode sportwagens voor James Bond en lycrastoffen voor mooie meiden”. Ze noemt zichzelf “geen oude vrijster, maar een eenpersoonshuishouding”. Anderzijds: “als je ’s nachts alleen slaapt heb je eigenlijk helemaal niets”. Marisa deilt onder een valse naam de bars van luxehotels af, waar ze Forito ontmoet, een alcoholist die de vier dames uit medelijden aan een baantje op de uitgeverij hebben geholpen. Zij wordt op slag weer de echte Marisa. Want Foro mag dan wel een alcoholprobleem hebben, hij is verre van impotent en bovendien een erg attente man. Wat een avontuurtje van één nacht leek, wordt een relatie. Maar op het werk doet Marisa, uit pure schaamte, alsof haar neus bloedt en schopt Forito opnieuw als een paria de straat op. Wie, zoals Marisa, zichzelf niet aanvaardt, kan moeilijk voor anderen respect opbrengen. De uiteindelijke bevrijding zal er voor haar pas komen als zij een boodschap inspreekt op het antwoordapparaat van haar collega Ana: “die vriendin van Foro, weet je wel…? Dat ben ik.”

Het probleem van Fran, de projectleidster, is haar angst. Ze kan alleen maar functioneren als ze zelf de touwtjes in handen neemt. Gedreven door haar professionele ambities is ze nooit aan kinderen toegekomen. Haar man, Martín, heeft ze leren kennen aan de universiteit, waar hij studentenleider was in de broeierige linkser-dan-links-sfeer die daar toen heerste. Nu echter heeft zij de indruk in een grote leegte te vallen. Daarom is ze stiekem in psychoanalyse gegaan. Martín vermoedt iets troebels achter haar wekelijkse avondjes uit en besluit open kaart te spelen. Hij bekent haar dat hij niet de man uit één stuk was waar zij naar opkeek in hun studentenjaren( “wij waren veroordeeld tot een geloof waaraan het onszelf ontbrak”), maar eerder een toneelspeler voor de goede zaak. Zo was het veeleer zíj die hem gered heeft van een situatie waarbij hij zich een bedrieger voelde. Trouwens, “de betere wereld is voorgoed om zeep geholpen” en “je hoeft niet langer perfect te zijn”. Het koppel besluit een kind te maken.

Ana, de redacteur van het project, heeft ook een probleem met haar leeftijd, maar wel anders dan Rosa. Ze gelooft dat je je leven alleen maar kunt verzilveren met “de munt van de jeugd”. Zij werd als studente verleid door haar tekenleraar, Félix, die later haar man werd. Maar de ambities van de kunstenaar die ze in haar jeugd zo bewonderde blijken groter dan zijn talent. Wanneer het (zelf)bedrog aan de oppervlakte komt, blijft in haar ogen alleen nog de egocentrische vaderfiguur over die haar laat opdraaien voor de opvoeding en de materiële verzorging van hun kind. Ze begint een relatie met de geograaf Javier Alvarez, de officiële auteur van de Atlas, die zelf ongelukkig getrouwd is. Wat een onschuldige en tijdelijke affaire lijkt, ontwikkelt zich tot een alles verterende passie die beide minnaars in een voortdurende afhankelijkheidssituatie plaatst. Ze kunnen nauwelijks tijd voor elkaar vrijmaken, maar ook hier eindigt alles in een happy end. Javier verlaat zijn vrouw, al zal de scheiding hem praktisch ruïneren.

MACHO-ILLUSIES

Van alle personages lijkt Ana het dichtst bij Almudena Grandes en haar vorige boeken te staan. Zij is de enige die opnieuw in iets illusoirs gelooft, “de man van haar leven”. Bij het beëindigen van het Atlasproject, wanneer de vier dames de voorlopige balans van hun leven opmaken, is zij het die besluit met de optimistische bedenking: “Soms lopen de dingen anders. Ik weet dat het onmogelijk lijkt, dat het ongelofelijk is, maar soms gebeurt het”. Zou Grandes het dan toch allemaal zelf hebben meegemaakt? In elk geval is zij in Spanje de eerste vrouw van haar generatie die het intieme leed van haar seksegenoten heeft verwoord, en de moeilijke weg toont die de meest lucide onder hen moeten bewandelen om tot zelfaanvaarding te komen. Ze was hierbij niet blind voor de positie van de mannelijke partners. Wie er niet goed vanaf komen zijn zij die genoegen nemen met “onechte” situaties. Zo wordt Rosa’s minnaar Nacho Huertas getypeerd als “een wispelturige en besluiteloze mutant, onberispelijk gecamoufleerd door een authentiek menselijk lichaam”. Anderen overstijgen hun macho-illusies en beseffen dat zij voor hun intieme geluk heel wat over moeten hebben. De tedere Foro bijvoorbeeld, en Javier die zijn materiële welstand opgeeft, en tenslotte Martín die zich durft bloot te geven. Zij zijn het dan ook die, verdiend, het liefdesgeluk van drie van de dames mogen delen.

Almudena Grandes, “Atlas van de menselijke geografie”, Prometheus, Amsterdam, 487 blz., 900 fr.

Francis Cromphout