De Egyptische schrijfster en feministe Nawal El Saadawi bracht een groot deel van haar leven door in binnen- en buitenlandse ballingschap. Ze werd met de dood bedreigd en gevangengezet. Nu geeft ze op het Tahrirplein in Caïro een stem aan de opstand.
Nawal El Saadawi is bijna 80, maar alleen haar witte haar en de diepe groeven in haar gezicht verraden haar leeftijd. De gynaecologe maakte naam als schrijfster en feministe, maar de geschiedenis van haar land staat in haar ziel gekerfd. Vorig jaar nog zei El Saadawi: ‘Ik stel vast dat schrijvers met de leeftijd milder worden. Bij mij is het omgekeerd, ik word alsmaar kwader.’ Ze ontbrak geen dag op het Tahrirplein in Caïro om er de opstand van het volk tegen de dictatuur te steunen.
Enkele jaren geleden stond u op enkele dodenlijsten van moslimfundamentalisten. Vandaag timmert u mee aan de wieg van een nieuw Egypte.
Nawal El Saadawi: De westerse media hebben het over een crisis, maar dit is een echte revolutie. Ik heb altijd van de revolutie gedroomd, al sinds de tijd van koning Faroek. We demonstreerden in 1951 al tegen de koning en de Britse bezetter. Op Zwarte Zaterdag, 26 januari 1952, werd Caïro in brand gestoken en vandaag gebeurt dat opnieuw. Mubarak wil chaos creëren, Egyptenaren opzetten tegen Egyptenaren om aan de macht te blijven. Vorige woensdag werd ik op het Tahrirplein bijna vertrappeld door een paard, toen Mubarak zijn bandieten op ons afstuurde.
Egypte leek lang een oase van rust en stabiliteit. Hoe verklaart u deze opstand?
El Saadawi: We waren zwanger van de revolutie. We hebben genoeg van het regime, van de vernederingen, van de onderdrukking, van de censuur en de armoede, van de volle gevangenissen, van de Amerikaanse en Israëlische kolonisatie van ons land. Sadat en Mubarak lieten toe dat we opnieuw werden gekoloniseerd, door de VS en Israël. Zij hielden hun hand omhoog, voor Amerikaanse hulp. Maar wij willen geen hulp, wij willen eerlijke handel. Dat is geen gevoel dat enkel bij intellectuelen leeft, het leeft bij de hele bevolking. De omwenteling van 1952-1953 was het gevolg van een militaire coup, onder leiding van officieren zoals Gamal Abdel Nasser. Vandaag is het volk de motor. De drijvende kracht zijn de jongeren, maar alle lagen en klassen zijn actief: mannen en vrouwen, de middenklasse en de arbeiders. Vrouwen spelen een belangrijke rol, jonge vrouwen ook, ik zie meisjes van 10, 12 jaar betogen.
De camera’s staan op het Tahrirplein gericht. Hoe is de toestand in de volkswijken en in de kleinere steden? Spelen de koptische christenen een rol?
El Saadawi: In Shoubra, de arme wijk waar ik woon, wordt elke dag betoogd. Het regime verhinderde eerst dat mensen uit andere steden naar Caïro zouden komen. Ze sloten de wegen af, en daarom begonnen de mensen in Alexandrië en Suez ter plaatse te betogen. Het Tahrirplein is ons hoofdkwartier, niet meer, niet minder. In Shoubra is de helft van de bevolking christen. Er zijn veel kerken. Moslims en christenen betogen er samen. Ze bidden zelfs samen. Op het Tahrirplein slapen mannen en vrouwen onder geïmproviseerde tentjes, zonder enig probleem.
Is het gebrek aan leiding het zwakke punt van de opstand? Ziet u geloofwaardige leiders opstaan?
El Saadawi: Ik leef op het plein. Ik verzeker u dat de revolutie verenigd is. Het regime zegt dat het geen gesprekspartner heeft, dat we een lichaam zijn zonder hoofd. Er wordt nu een groep van dertien multimiljonairs naar voren geschoven: allemaal, op één na, oude mannen, ouder dan 70, en er is natuurlijk geen enkele vrouw bij. Zij noemen zichzelf de Raad van Wijze Mannen en worden opgevoerd als woordvoerders van de revolutie. Het zijn mannen die zich in de schaduw van het regime hebben verrijkt en die nu de revolutie willen kapen. Mohamed ElBaradei staat erg zwak. Hij wordt gewantrouwd, want hij komt uit het buitenland en wordt als een man van Mubarak beschouwd. Dat geldt nog meer voor iemand zoals Amr Moussa van de Arabische Liga.
Wie heeft dan de leiding van de opstand?
El Saadawi: Op het Tahrirplein in Caïro en in Alexandrië zijn er zo’n driehonderd activisten die de kern en het hoofd van de opstand vormen. Zij leven er tussen de duizenden betogers die komen en gaan en die hen beschermen. Het is een los-vaste collectieve leiding. Zij schuiven op dit ogenblik geen woordvoerders naar voren, want dat zou hun doodvonnis betekenen. Ik ken ze, het zijn zeer intelligente jonge mannen en vrouwen. Zij leiden de dans, en niet de ‘wijze’ multimiljonairs of ElBaradei.
Op Facebook wordt opgeroepen om naar het paleis van Mubarak op te trekken en er een blokkade aan te leggen.
El Saadawi: Dan zouden we het Tahrirplein uit handen geven, ons hoofdkwartier. Het eerste stuk bevrijde Egyptische grond. Dat kunnen we niet opgeven.
De indruk bestaat dat het volk maar één eis heeft: het vertrek van Mubarak. Is het gevaar niet groot dat het repressieapparaat intact blijft en geleidelijk het verloren terrein terugwint? Wanneer kan er volgens u van een succes worden gesproken?
El Saadawi: We willen dat het regime verdwijnt, en niet alleen Mubarak. Het regime doet nu de ene toegeving na de andere. Topfiguren uit de partij van Mubarak stappen op, maar dat is niet genoeg. We eisen het vertrek van Mubarak, van vicepresident Omar Suleiman, van de regering en van de partij. En er moet een proces komen voor de misdaden die ze hebben begaan.
Hoe kijkt u naar de rol van het leger?
El Saadawi: De houding van het leger is niet erg duidelijk. Er zijn krachten voor en tegen de revolutie aan het werk. Mubarak en Suleiman waren eerst officieren, en daarna politici. We blijven achterdochtig en waakzaam.
Amerika en Europa blijven aandringen op een dialoog van het regime met de oppositie. Barack Obama, David Cameron en Nicolas Sarkozy steunen niet ondubbelzinnig de eis van de bevolking dat Mubarak opstapt.
El Saadawi: Ze vertegenwoordigen koloniserende krachten. Ze maken zich zorgen over Israël, niet over Egypte. Eerst steunde Amerika Mubarak nog volledig. Nu die door de opstand veel macht heeft verloren, gebruikt Obama de Amerikaanse hulp aan het Egyptische leger om het regime onder druk te zetten om Mubarak te laten vallen. Voor Amerika komt het erop aan dat de essentiële pijlers van het regime worden gered.
Westerse media vrezen voor een Iraans scenario: een seculiere revolutie die uitdraait op een religieuze dictatuur.
El Saadawi: Egypte wordt nooit zoals Iran. De Moslimbroeders zijn onder ons, op het Tahrirplein. Ze komen me groeten. Ze zeggen dat ze mijn boeken hebben gelezen en sommige ideeën niet kunnen delen, maar dat ze mij respecteren. Ze zijn een minderheid en in de leidende kern van de opstand zijn ze niet aanwezig. Je hoort in de betogingen niet één islamitische slagzin. Er is niet één betoger die roept dat de oplossing van de islam moet komen. Je kunt de Moslimbroederschap in Egypte vergelijken met de AKP in Turkije, de partij die er aan de macht is. Ze accepteren democratie en politiek pluralisme. Ze accepteren dat vrouwen en mannen, christenen en moslims gelijke rechten hebben.
Hebben ze u nooit met de dood bedreigd?
El Saadawi: De doodsbedreigingen aan mijn adres kwamen nooit van de Moslimbroederschap, maar van aanhangers van Osama Bin Laden en zo. Mensen die door Mubarak en George W. Bush werden ge-creëerd. Het begon allemaal met Anwar Sadat. Toen die na de dood van Nasser in 1970 aan de macht kwam, sloot hij een akkoord met Washington om nationalisten, socialisten en communisten in Egypte te vernietigen. Hij zette de deur open voor het fundamentalisme, want dat was een wapen om zijn doel te bereiken.
Sadat werd in 1981 toch door fundamentalisten vermoord?
El Saadawi: Een vadermoord – hij was ook een vriend van Israël. Hetzelfde zie je met Bush en Bin Laden: de VS creëerden Al-Qaeda, maar nu wil de zoon de vader ombrengen.
Maar vreest u toch niet dat uw opstand uiteindelijk wordt gekaapt?
El Saadawi: De Iraanse revolutie begon inderdaad als een seculiere, pluralistische en democratische opstand. Maar Londen, Parijs en Washington waren bang voor socia-listische tendensen in Iran. Ze waren bang dat ze hun greep op de Iraanse olie zouden verliezen en de positie van Israël in de regio zou verzwakken. Daarom steunde het Westen de terugkeer van ayatollah Khomeiny. Ik voorspel dat ze in Egypte hetzelfde zullen proberen. Ze zullen een Egyptische fundamentalist kansen geven, om de seculiere revolutie te smoren.
Welke gevolgen zal de opstand hebben voor de relaties van Israël met Egypte en de Arabische wereld?
El Saadawi: Israël lapt tientallen resoluties van de Verenigde Naties aan zijn laars. Het weigert om te stoppen met de uitbreiding van de kolonies op de Westelijke Jordaanoever. Maar nu komt de democratie naar Tunesië, Egypte, Jordanië, Syrië en Jemen. Onze revolutie inspireert de hele Arabische wereld en zet de machtsverhoudingen op zijn kop. Egypte is Jordanië niet. Egypte is het grootste land van de regio, met een brede laag van intellectuelen en activisten. Wij accepteren de onderwerping van onze buitenlandse politiek aan de Amerikaanse en Israëlische belangen niet meer. De democratisering van de Arabische wereld is een strategische nederlaag voor Israël. Daarom noemen media in Israël en in het Westen wat hier gebeurt een ‘crisis’. Maar dit is geen crisis, dit is een revolutie. En die laat Israël straks geen keus meer.
DOOR LUDO DE WITTE
