De Europese Centrale Bank komt dan toch Spanje en Italië te hulp. Maar wil de ECB wel echt een Europese Centrale Bank zijn?
In de loop van vorige week sprong het virus van Griekenland, Portugal en Ierland helemaal over naar Spanje en Italië. Beleggers vergaten hoe de beslissingen van de eurotop van 21 juli de markt zullen ondersteunen – het zal dan ook tot het najaar duren voor technici de details hebben uitgewerkt en het versterkte noodfonds echt actief kan worden – of ze begrepen die niet. Of ze waren bang geworden onder druk van al het slechte nieuws dat uit de VS kwam en wilden gewoon alles dumpen wat niet helemaal veilig was. De Spaanse en Italiaanse rentes rezen boven de zes procent uit. Ook de Belgische rente steeg, althans toch in verhouding tot de Duitse.
Het probleem is intussen bekend. De beleggers die de schulden van de eurolanden financieren, zijn er niet meer van overtuigd dat ze terugbetaald zullen worden en vragen dus een steeds verder oplopende risicopremie. Het vertrouwen van de beleggers vormt dus het sleutelelement in de prijsvorming. Alle plannen en pogingen om de eurostorm onder controle te krijgen, mikken op de een of andere manier op het ondersteunen van dat vertrouwen. Tot nu toe is het refrein: we maken met alle eurolanden samen een grote pot en als dat nodig is, betalen we de schuldeisers terug uit die pot. Maar dat refrein betekent dat rijkere landen zo nodig inspringen voor de armere, en die solidariteit kent grenzen, zeker als de kiezers in de rijkere landen de armere ervan verdenken te weinig discipline aan de dag te leggen. Jammer genoeg boezemt de pot de beleggers alleen vertrouwen in als hij groot genoeg is. Groter dan nu. Véél groter, kennelijk.
Volgens de Leuvense hoogleraar Paul De Grauwe is het allemaal naast de kwestie. Zijn standpunt, dat vorige week opvallend veel aandacht kreeg in diverse media, is dat een munt finaal ondersteund moet worden door een centrale bank, die niet alleen verantwoordelijk is voor het beteugelen van de inflatie, maar ook optreedt als ‘ lender of last resort’. Vrij vertaald: diegene die ervoor zorgt dat er altijd genoeg geld in de markt is om schulden terug te betalen. Zo nodig, door het zelf te drukken. Een centrale bank die desnoods geld bijdrukt, beschikt immers per definitie over een pot die nooit leeg raakt. Het enige wat echt helpt, volgens De Grauwe, als je het vertrouwen van de beleggers zoekt.
Maar de ECB weigert uitdrukkelijk om die rol van ‘ lender of last resort’ te spelen. Het is net daarom dat de eurotop van 21 juli besliste om een alternatief te organiseren: door de versterking van het noodfondsmechanisme zou dat kunnen uitgroeien tot een overkoepelend schuldenagentschap voor de hele eurozone. Een gemeenschappelijke ‘schatkist’, zeg maar. Om echt genoeg gewicht in de schaal te werpen, zou dat agentschap bij voorkeur ook eigen euro-obligaties moeten kunnen uitgeven. De solidariteit die zo’n systeem organiseert, is alleen houdbaar als ze gepaard gaat met een sterkere disciplinering van het economisch beleid van de lidstaten. Een eurogroep die niet door de ministers van Financiën bestuurd wordt, maar door de staatshoofden en regeringsleiders zelf, bijvoorbeeld. Onder leiding van Herman Van Rompuy, bijvoorbeeld. Nog zo’n denkspoor dat vorige week veel aandacht kreeg.
Zelfs met die flankerende garanties is het alternatieve spoor voor de Duitsers wellicht nog steeds te veel van het goede. Het houdt hoe dan ook de erkenning in van de realiteit dat een muntunie altijd en onoverkomelijk een transferunie is. Maar de druk van de markten is de voorbije weken een krachtige hefboom gebleken onder het standpunt van Angela Merkel. En die druk zal de komende dagen en weken niet afnemen, zeker niet nu de Amerikanen hun toprating verliezen en massa’s beleggers op zoek zullen gaan naar een alternatief. Een grote pool van kwaliteitsvolle euro-obligaties zou een enorm gat in de markt kunnen vullen.
Tijdens de eurotop werd stilzwijgend aangenomen dat de ECB zou inspringen zolang het versterkte noodfonds niet volop operationeel is. Het verraste dan ook, in de twee weken daarna, dat ECB-voorzitter Trichet niet thuis gaf. Maar zondagavond ging Trichet dus toch overstag. Tot opluchting van al wie Spaanse en Italiaanse obligaties in portefeuille had.
Luc Baltussen
