De 10 mooiste expo’s van de zomer

1. EDGAR DEGAS 'La Coiffure', 1896. Hoe maakte hij zijn kapsalon granaatappelrood? © The National Gallery

Een fotografe in de voetsporen van Vincent van Gogh, het fin de siècle in al zijn glorie, Brueghel à la Borremans: de kunst die u tijdens de vakantiemaanden aangeboden wordt, is even verrassend als veelzijdig. Knack maakte voor u een keuze uit 10 tentoonstellingen in België en daarbuiten.

1. MAKING COLOUR

Wat

De geschiedenis van het bereiden van kleur. Hoe mengde men verf, van de middeleeuwen tot het einde van de negentiende eeuw? De expo toont beroemde schilderijen, oude tapijten, minerale monsters en keramiek.

Waar

Tot 7 september in de National Gallery, Londen.

Waarom

Een Brits-degelijke uiteenzetting van de materiële problemen die kunstenaars ondervinden wanneer ze voor hun gedroomde kleuren de geschikte verf en de juiste aanbreng moeten vinden. Het werd een verhelderende verkenning van de wereld van natuurlijke en synthetische kleuren in theorie en praktijk. De National Gallery toont pareltjes uit de eigen collectie, voor de gelegenheid speciaal uitgekozen om hun chromatische aantrekkingskracht, zoals een sneeuwtapijt van Claude Monet en het granaatappelrood in het kapsalon van Edgar Degas.

Extra

De wetenschap van de kleur staat niet stil. In een aanhangsel bij de expo krijgt u een computergestuurd experiment te zien dat onze subjectieve perceptie van kleur bewijst en de manier onderzoekt waarop onze hersenen visuele prikkels verwerken, met name bij een wisselende belichting van een kunstwerk. De National Gallery put uit eigen expertise, die ook borg staat voor de conservatie en restauratie van de werken uit de collectie.

2. EL GRECO Y LA PINTURA MODERNA

Wat

26 schilderijen van El Greco, in confrontatie met 80 schilderijen en tekeningen van moderne meesters, illustreren de invloed van de kunstenaar op de ontwikkeling van de moderne kunst.

Waar

Tot 5 oktober in het Prado-museum, Madrid.

Waarom

Sprekender kan een demonstratie moeilijk zijn: hoe de stijl van de 400-jarige meester uit Toledo na een slaap van bijna 300 jaar opnieuw werd opgepikt. Eerst in Europa door wegbereiders van de moderne kunst zoals Edouard Manet en Paul Cézanne, aansluitend door kubisten en expressionisten. Later ook in Amerika, met als hoogtepunt Jackson Pollock.

Extra

Zonder El Greco geen Picasso, centrale figuur van de moderne kunst. Met Greco’s late Visioen van Sint-Jan laat de Prado-expo zien wat Picasso in De begrafenis van Casagemas allemaal opstak van zijn landgenoot. Dezelfde uitgerekte figuren in extase, de zwarte contourlijnen die de figuren naar voren katapulteren, de deconstructie van de vormen.

3. DE WERELD VAN VAN GOGH

Wat

De laatste grote fotoserie van Emmy Andriesse (1914-1953), met motieven en figuren uit de Provence en Auvers-sur-Oise, waar Vincent Van Gogh zijn laatste levensjaren doorbracht.

Waar

Tot 5 oktober in het Van Gogh Museum, Amsterdam.

Waarom

Met het uitgepuurde realisme, de sociale reflex en de esthetische ambitie van haar leermeesters in de ‘nieuwe fotografie’ ontpopte Andriesse zich tot een van Nederlands meest geliefde fotografen uit de eerste helft van de twintigste eeuw. De reden voor haar Van Gogh-fascinatie blijkt snel: een radar voor het authentieke, een tijdbom van intensiteit. De expo toont ook haar foto’s van de Nederlandse hongerwinter 1944, de reeks die haar beroemd maakte.

Extra

Wat haar werk zo doorleefd maakt, heeft ook te maken met haar eigen levenslot. Als Joodse in Amsterdam werd ze verplicht om de gele ster te dragen tijdens de Duitse bezetting. Ze dook onder en voegde zich bij het kunstenaarsverzet. Haar eigen ontberingen maken haar foto’s van de hongerwinter des te pregnanter. En zich inleven in Van Gogh viel niet moeilijk voor iemand die wist dat ook zij vroeg zou sterven.

4. DON’T YOU KNOW WHO I AM

Wat

Internationale groepstentoonstelling met opkomende kunstenaars. Thema: ‘Kunst na identiteitspolitiek’.

Waar

Tot 14 september in het MuHKA, Antwerpen.

Waarom

Sinds de Manifesta-biënnales niet langer als platform voor opkomende kunstenaars functioneren, nam L’Internationale, een Europees museumnetwerk, die signaalfunctie over. Het onderwerp is navenant brandend. Na de generaties die hun identiteit vastlegden in categorieën als gender, ras of etniciteit, komt een tegenbeweging die het begrip identiteit versnippert, vermenigvuldigt, versmelt in een transnationaal, transsociaal en transseksueel kluwen.

Extra

Op de titel van de tentoonstelling, Don’t You Know who I Am, heeft Ermias Kifleyesus een exemplarisch antwoord. I am because we are; We are because I am, zo heet een ‘beeld’ dat de werkwijze van de in Brussel levende Ethiopiër typeert. In telefoonshops waar migranten van alle nationaliteiten contact leggen met het thuisfront, hangt hij lege vellen. Na verloop van tijd staan die vol kribbels – niet zelden zijn het emotionele boodschappen. Kifleyesus neemt ze mee naar z’n atelier, waar hij ze aanvult en bewerkt in zijn eigen tekentaal.

5. NOBSON NEWTOWN

Wat

De imaginaire stad Nobson Newtown, weergegeven in gigantische potloodtekeningen door de Britse kunstenaar Paul Noble.

Waar

Tot 21 september in museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam.

Waarom

De krioelende wereld van Jeroen Bosch en Pieter Bruegel, geprangd tussen strikte architecturale perspectieftekeningen op de wijze van Hans Vredeman de Vries, maar dan scheefgetrokken. Nobson Newtown, opgetrokken uit letters en bouwstenen, is een nieuw, surreëel Babel. De metershoge tekeningen verbluffen en verwarren.

Extra

Zoals kunstenaar Mark Manders zijn oeuvre construeert als een ‘zelfportret als gebouw’, zo spreekt Noble over het zijne als ‘stadsplanning als zelfportret’, wat het ontbreken van inwoners kan verklaren. Wel massa’s rechte paden, gerasterde percelen, een ziekenhuis, een museum, een publiek toilet en een ondergronds labyrint, ‘ondergestroomd en volgepropt met afval’.

6. ZONNEWENDE ROBERT HOOZEE

Wat

Hommage aan oud-conservator Robert Hoozee (1949-2012) met een tentoonstelling van werken die hij voor het museum verwierf.

Waar

Tot 12 oktober in het MSK, Gent.

Waarom

Een expo zonder poeha noch franje, strak en gevoelig, in de geest van Hoozee. Aan topwerken van onder anderen Ensor, Spilliaert, Khnopff, Minne en Kokoschka geen gebrek. Een ongekende weelde voor een middelgrote stad.

Extra

Inspelend op de aandacht van Hoozee voor tekening, lijn en textuur, tekenen drie hedendaagse kunstenaars gezamenlijk wervelende taferelen op de wanden van het museum. Hun thema: ecologie, energie en entropie. Bovendien gaat Kreislauf in première, een video van Katrien Vermeire.

7. HOGE HORIZON

Wat

Het kunstenaarsinitiatief Voorkamer laat schilderijen uit de Bruegeltraditie dialogeren met actuele werken uit de Lage en omringende landen.

Waar

Tot 19 maart 2015 in het Stedelijk Museum, Lier.

Waarom

Pieter Bruegel formuleerde een universele beeldtaal, die werd overgenomen door zijn zonen, navolgers en geestverwanten. Het was beslist geen slecht idee om hun visionaire, volkse taferelen te toetsen aan de verbeelding van uiteenlopende hedendaagse kunstenaars als Walter Swennen, Michaël Borremans, Lech Majewski of Mark Manders.

Extra

Het werk van Rob Johannesma ligt intrigerend dicht bij het idioom van Bruegel, en is toch bezield met een oorspronkelijke kracht. Met je neus op de krantenknipsels in zijn grote collage In Dark Trees is het beeld een janboel. Maar van een afstand, dankzij een ingenieuze lichtinval, komt een fascinerend zestiende-eeuws landschap naar voren, met ermiddenin een foto van Palestijnen op de vlucht, als een benauwende herhaling van de Bijbelse Vlucht naar Egypte.

8. OSCAR MUÑOZ. PROTOGRAPHIES

Wat

Overzicht van het oeuvre van de baanbrekende Colombiaanse kunstenaar, fotograaf en videast Oscar Muñoz (63). Over de relatie tussen beeld en herinnering, het verlies en de broosheid van het leven.

Waar

Tot 21 september in Jeu de Paume, Parijs.

Waarom

Met alle mogelijke middelen, de meest experimentele eerst, ondergraaft Muñoz de doodse vanzelfsprekendheid van het gefixeerde beeld en voert het terug naar zijn ongrijpbare oorsprong, het moment voordat de camera het onderwerp voor altijd bevriest. Blijft over: een persoonlijke reflectie over narcisme, blindheid en geheugen(verlies), over familie en volslagen onbekenden in zijn thuisstad Cali.

Extra

De korte video Linea del destino (2006) is een sleutelwerk. Munoz filmt zijn gezicht zoals het verschijnt, vervormd raakt en ten slotte verdwijnt in een plasje water in zijn handpalm. Een mooie variant van de Griekse mythe van Narcissus en diens noodlottige obsessie voor zijn zelfbeeld in het water.

9. LE DESSIN ‘FIN DE SIÈCLE’

Wat

133 tekeningen, van Ensor tot Van Gogh, 1870-1890, uit de vermaarde collectie Henri Van Cutsem.

Waar

Tot 28 september in het Museum voor Schone Kunsten, Doornik.

Waarom

Het laatste kwart van de negentiende eeuw was een enorm creatieve periode voor de kunst, die zich losmaakte van het academische korset en nieuwe wegen baande. De Van Cutsem-collectie weerspiegelt het veelzijdige karakter ervan. Sociale bewogenheid bij Constant Meunier en Jean Delville, zedenschets en karikatuur bij Toulouse-Lautrec en Félicien Rops, droom en ideaal bij de symbolist Fernand Khnopff, de visionaire bevlogenheid van James Ensor.

Extra

Meer fin de siècle kan een museum moeilijk zijn. Gebouwd in art-nouveaustijl door Victor Horta, en door zijn vriend Henri Van Cutsem gevuld met de beste kunst van zijn tijd. De progressieve liberaal en mecenas had in zijn thuisstad Brussel de schatten maar voor het oprapen, dankzij de salons van Les XX, een kunstplatform van internationaal niveau. Het gerestaureerde museum en de collectie blijven in hun complementariteit een zeldzaam stukje cultureel erfgoed.

10. VIRTUOOS MANIËRISME

Wat

80 prenten van de beroemde Nederlandse graveur Hendrick Goltzius (1558-1617) en tijdgenoten uit het prentenkabinet van het Groeningemuseum.

Waar

Tot 19 oktober in het Arentshuis, Brugge.

Waarom

Wat sommigen van bij het ontstaan van het maniërisme als een aantasting van het klassieke schoonheidsideaal beschouwden, is nu net zijn voornaamste kwaliteit: verdraaide lichamen in geforceerde poses. Precies waar Goltzius in uitblonk: de virtuositeit van zijn gravures met hun zwellende lijnen is zelden geëvenaard. Zelfs toen hij naar het rustige evenwicht van een klassieke stijl terugkeerde, bleef zijn technische meesterschap verbazen.

Extra

De rijkdom van de collectie van het Brugse prentenkabinet is vooral te danken aan de Britse verzamelaar John Steinmetz (1795-1883), die niet minder dan 14.000 prenten en 3000 tekeningen schonk (op een totaal van respectievelijk 15.000 en 4000 werken). Met Dürer, Rubens en Rembrandt is Goltzius in goed gezelschap. De verzameling is intussen online raadpleegbaar op de website www.vlaamsekunstcollectie.be.

DOOR JAN BRAET

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content