Met een aanvang van een vredesakkoord voor de oorlog in Bosnië wekte de Amerikaanse bemiddelaar Richard Holbrooke alom hoop.
PAX Americana in Bosnië ? Misschien zal het zo’n vaart niet lopen. Er zijn al méér vredesoffensieven geweest over ex-Joegoslavië. Maar toch lijkt het dit keer niet écht onmogelijk : de goede geluiden worden geproduceerd en krijgen de juiste antwoorden vanuit de verschillende kampen. De zaak is niet geregeld, en misschien is het, sinds dit geschreven werd, weer volop oorlog : een “staakt-het-vuren” moest maandag om middernacht ingaan, en maandagmiddag werd er, om zo goed mogelijke uitgangsposities te hebben als het échte marchanderen zou beginnen, heviger gevochten dan ooit.
Toch is het niet niks, wat de Amerikaanse bemiddelaar Richard Holbrooke uit zijn hoed getoverd heeft : een heus princieps-akkoord, dat de oorlog moet bevriezen en later, uiteraard konkreet ingevuld moet worden. Na een maand van koortsachtige diplomatie in de Balkan en tussen de andere geïnteresseerde landen waarbij hij de hele tijd deed alsof hij helemaal geen vooruitgang boekte , is Holbrooke er dus in geslaagd een draad te trekken door de op alle manieren tegenstrijdige eisen en wensen van de oorlogvoerenden en hun partners. Niemand zal, uiteraard, tevreden zijn over zijn “oplossing”, en alle waarnemers zullen ze weglachen, maar ze heeft wel het voorlopige fiat van de verschillende kemphanen, én van de Europeanen, én van de Russen. Aan hen nu, eens de wapens zwijgen, het erover eens te worden wààr ze precies hun fiat aan gegeven hebben.
Zullen de wapens wel zwijgen ? Het is moeilijk te voorspellen wat oorlogvoerende ongeregelden gaan doen, zeker als hen niet duidelijk gemaakt is dat ze hun oorlog niet kunnen winnen. Bosnisch Servische fragmentatiegranaten op vluchtelingenkampen (zeker weer zes doden), zijn niet van aard om het vertrouwen te versterken, zeker als ook de afgesproken elektriciteits-, water- en gastoevoer naar Sarajevo er niet tijdig komt : en voor de Bosnische regering, die nu eindelijk een beetje aan de winnende hand was en die dus graag nog wat voort zou blijven vechten, zijn dat allemaal goede redenen om het toepassen van die wapenstilstand met een paar dagen of méér uit te stellen.
Toch zou het kunnen dat de wapens min of meer tot zwijgen gebracht worden. In dat geval, en als ze blijven zwijgen, zou de tweede faze van het akkoord van start kunnen gaan : rond 25 oktober aanvankelijk, wat al direkt daarna uitgesteld werd naar 30 oktober, moeten de strijdende partijen dan bijeenkomen in de VS, voor wat men “onrechtstreekse gesprekken” noemt. Later zal dan een “internationale vredeskonferentie” bijeengeroepen worden in Parijs.
Territoriaal geeft het akkoord in grote lijnen 49 procent van het grondgebied aan de Serviërs, 51 procent aan de federatie van Kroaten en moslims dat is oude koek : stond al in de overeenkomst van 8 september in Genève. Maar waar de grenzen tussen die 51 en die 49 procent precies gaan lopen, dat blijft een open vraag, evenals de kwestie wat van die 51 procent naar de Kroaten zal gaan, en wat naar de moslims. Dat moet dus nog uitgezocht worden, en er is al over minder oorlog gevoerd in de Balkan. Ook over Sarajevo moet nog onderhandeld worden (de Bosniërs willen hun hoofdstad in geen geval verdeeld zien), terwijl de Amerikanen de Bosniërs toch hebben geforceerd om de bestaande Servische kontrole over Banja Luka te aanvaarden in ruil voor vrije toegang tot hun enclave, Gorashde. Er ligt dus maar heel weinig vast, wat natuurlijk ook helpt verklaren waarom een staakt-het-vuren moeilijk op te leggen is. Daar staat tegenover dat er over Slavonië, een oliehoudende strook Kroatisch grondgebied die in 1991 door opstandige Serviërs bezet werd, een principieel akkoord zou zijn waarbij de Serviërs het gebied aan Kroatië zouden teruggeven maar wannéér dat zou gebeuren, daar lijkt niet veel over gezegd te zijn.
Om te beletten, als het ooit tot onderhandelingen zou komen, dat die onmiddellijk weer tot een veralgemeende oorlog leiden, is er dus ook een interventiemacht voorzien. Daarover wordt niet alleen met de strijdende partijen, maar vooral onder hun peetvaders gediskuteerd. Het doorslaggevende aspekt hieraan is wel de Amerikaanse wending terzake : de VS, die altijd hebben gezegd géén soldaten op de grond te willen in ex-Joegoslavië, blijken nu bereid 25.000 GI’s ter plekke te legeren, die samen met kontingenten uit Frankrijk en Groot-Brittannië en mogelijk andere EU-landen, een interventiemacht van vijftig tot 75.000 man moeten vormen. Die moet, voor de Amerikaanse minister van Defensie William Perry, geheel onder één bevel opereren, te weten dat van de Navo. Andere kontingenten zouden uitgenodigd worden hun deelname zou “wenselijk, zoniet essentieel” zijn , uit bijvoorbeeld islamitische landen, en uit Rusland, maar de voorwaarde zou ook dààr weer zijn dat ze onder Navo-bevel zouden staan. Om dàt door de Russen te doen slikken, heeft Holbrooke zijn beste beentje moeten voorzetten, want Moskou wil een gedeelde kontrole over troepen die het eventueel zou sturen. Toen dit geschreven werd, was de zaak verre van opgelost.
BEDOELING.
Niet alleen met de Russen zijn er moeilijkheden over de samenstelling en de rol van de interventiemacht. Aangenomen dat de Navo die zou kommanderen, en in de wetenschap dat dit neerkomt op een Amerikaans kommando, verdiende natuurlijk de vraag gesteld te worden naar het gebruik van dat leger. En dààr dreigde de eenheid van de Navo zelf in het gedrang te komen. Met 70.000 man zou de Navo-macht voor Bosnië het sterkste en best uitgeruste leger op het terrein moeten zijn. Het zou “I-FOR” heten (van “Implementation Force”), en het zou er zijn voor militaire aktie humanitaire opdrachten en wederopbouw aan de VN-troepen overlatend , wat in de praktijk zou willen zeggen dat de I-FOR zou optreden tegen ongeregelde eenheden en kommandanten die de akkoorden aan hun laars lappen. Tot dààr klinkt het goed, maar het vervolg stemt minder euforisch. De in woorden gevierde eenheid van Bosnië die bewaard moet worden, lijkt in de praktijk ernstig op de helling gezet te worden. Er moeten immers “separatie-zones” tussen de partijen georganizeerd worden, die ongetwijfeld sterk op grenzen gaan lijken. En grenzen gaan problemen doen rijzen over vluchtelingen, hoeveel daarvan naar huis of elders mogen, en wanneer.
Maar er is niet alleen dàt. Er is ook dat de Amerikanen zeker onder druk van de rechts-Republikeinen in het kongres, die hun toestemming moeten geven aan het plan om Amerikaanse soldaten toch op de grond te zetten in Bosnië, en die dat wel willen doen, als aan bepaalde voorwaarden beantwoord wordt , een ander idee hebben van de vrede in Bosnië dan sommige andere leden van de Kontaktgroep. Dat leidt tot twee problemen.
Enerzijds wil Washington via het vredesproces komen tot een vermindering van wapens en troepen in de regio. Maar omdat het verre van zeker is dat zoiets kan lukken, gezien de natuur van het konflikt en de betrokkenheid van buurlanden, wil Washington tegelijk een kaart achter de hand houden. Als de ontwapening namelijk niét lukt, willen de VS, “en andere landen”, het Bosnische leger, veruit het zwakste van de leger ter plaatse, “professionalizeren”. Ze willen het leger van “de Federatie”, dat wil zeggen van beide kanten van de Kroatisch-islamitische alliantie, opbouwen om het tegen de anderen te kunnen opnemen. Daarover zijn Londen en Parijs verre van geestdriftig. Ze hebben er wel hun goedkeuring aan gehecht, op voorwaarde dat die ontwapening toch een goede kans zou krijgen, maar de Amerikaanse stelling dat de Bosnische moslims tegenover een militaire overmacht staan van het door Servië gedomineerde Joegoslavische leger, of van de voorheen al door hen opgeleide Kroatische strijdkrachten, nemen ze maar met veel aarzeling over.
Anderzijds is de relatie tussen Washington en Kroatië tegenwoordig zo uitstekend, en op Kroatië wordt zozeer gerekend om infrastruktuur voor de I-FOR te verzorgen, dat men zich al afvraagt hoe fors de Navo-troepen precies zullen mogen optreden als troepen onder kontrole van Zagreb de akkoorden zouden schenden. Nochtans moet natuurlijk die Navo-macht er eerst zijn, alvorens niet te kunnen optreden.
Sus van Elzen
Voor de bevolking in Bosnië is elk akkoord al lang overtijd.
