‘Misschien ben ik de volgende.’ Na de aanslag vorige week op oppositieleider Boris Nemtsov vreest Poetin-criticus Bill Browder meer dan ooit voor zijn leven. ‘Poetin ruilde de chaos niet in voor de normaliteit, maar voor van staatswege georganiseerde misdaad.’
Sinds 13 november 2005 staat de Amerikaans-Britse durfkapitalist Bill Browder bovenaan op de zwarte lijst van de Russische president Vladimir Poetin. Die bewuste zondag werd Browder na een weekend Londen op de luchthaven van Moskou de toegang tot Rusland geweigerd en zonder boe of ba op een retourvlucht naar Heathrow gezet. In de jaren ervoor stonden Poetin en Browder nochtans op goede voet met elkaar. Na de val van het communisme werd Browder met zijn investeringsfonds Hermitage Capital Management de eerste westerling die Russische staatsbedrijven voor een appel en een ei opkocht, saneerde en voor veel geld weer doorverkocht. Op het hoogtepunt van zijn roem was Browder de grootste durfkapitalist in Rusland, met vier miljard dollar onder zijn beheer. Nadat hij in ongenade was gevallen bij Vladimir Poetin werden zijn Moskouse medewerkers geïntimideerd en in elkaar geslagen. Zijn advocaat Sergej Magnitski werd eind 2008 gearresteerd en stierf een jaar later in verdachte omstandigheden in de cel.
Vandaag staat Bill Browder nog steeds aan het hoofd van Hermitage Capital Management, alleen voert hij nu vanuit zijn hoofdkwartier in de Londense wijk Soho verbeten strijd tegen zijn kwelduivel Poetin. Browder noemt zichzelf niet langer durfkapitalist, maar mensenrechtenactivist. ‘Al het geld dat ik met mijn fonds verdien, investeer ik in mensenrechtenwerk. De moord op Sergej Magnitski heeft me totaal veranderd. Daarvoor was ik een zakenman, geobsedeerd door geld. Nu ben ik geobsedeerd door rechtvaardigheid.’
De aanslag op oppositieleider Boris Nemtsov op 27 februari raakte Bill Browder midscheeps. ‘Boris was een vriend. Met die moord betreedt Poetins dictatuur een nieuwe, donkere fase. Tot nu toe werden opposanten opgesloten en critici verbannen. Voortaan worden ze zonder scrupules uit de weg geruimd. Boris is niet de eerste en zeker niet de laatste.’
Leden van het onderzoeksteam opperden dat de oppositie zelf achter de aanslag zou kunnen zitten.
BILLBROWDER: Ik heb geen enkel vertrouwen in om het even welk Russisch moordonderzoek. Boris Nemtsov was een van de weinige Russen die niet bang waren om de corruptie, misdaden en straffeloosheid van het Poetinregime aan te klagen. Hij reisde ook de wereld rond om gerechtigheid voor Sergej Magnitski te vragen en om sancties te eisen tegen diens moordenaars. De zaak-Magnitski heeft me doen beseffen dat het Russische justitieapparaat totaal verrot is.
Sergej Magnitski is de Steve Biko van Rusland. Als advocaat vocht hij tegen corruptie, wat de Russische versie is van apartheid, want ze ligt aan de basis van de gigantische ongelijkheid in de samenleving. Sergej ontdekte dat een bende corrupte fiscale ambtenaren en regeringsleden de 230 miljoen dollar belastinggeld achterovergedrukt had die mijn bedrijf Hermitage Capital Management in 2006 aan de Russische staat had betaald. Sergej was een idealist en geloofde dat Rusland een normaal land was met een goed werkende rechtsstaat. Dus getuigde hij onbevreesd tegen de corrupte politieamb-tenaren. In november 2008 werd hij gearresteerd en gemarteld. Ze wilden dat hij zijn getuigenis introk en dat hij bekende dat hij de 230 miljoen dollar gestolen had. Hij weigerde. De marteling duurde 358 dagen lang, tot hij bezweek. Tijdens zijn gevangenisverblijf diende hij 450 klachten in met daarin nauwgezet beschreven wie wat met hem deed, waar, wanneer en hoe. Die klachten vormen nu de best gedocumenteerde mensenrechtencase uit het Rusland van de voorbije 35 jaar.
Poetin kan zich door heel wat gruwel heen bullshitten, hij kan het zich zelfs veroorloven ongestraft een passagiersvliegtuig vol Nederlanders te laten afschieten, want altijd roept hij het voordeel van de twijfel in. Maar in de zaak-Magnitski kan hij dat niet: het bewijsmateriaal duidt hem rechtstreeks aan als betrokkene in een moord en dat maakt hem bloednerveus.
Waardoor hij u liever kwijt dan rijk is?
BROWDER: Mijn leven is in gevaar. Ik leef al acht jaar onder die druk en raak eraan gewend.
Ooit was u fan van Vladimir Poetin.
BROWDER: In de eerste jaren van zijn presidentschap geloofde ik dat hij goed werk leverde, tot het begon door te dringen wat voor een man hij werkelijk is. De Tsjetsjeense premier in ballingschap Achmed Zakaev was de eerste die het monster in Poetin ontdekte, de tweede was Michael Chodorkovski en ik ben de derde. Toen ik in de jaren negentig in Rusland als investeerder aan de slag ging, was ik gloeiend kwaad over hoe de oligarchen te werk gingen: ze stalen van iedereen, ook van mij.
Dat ze u bestalen, maakte u nog het meest boos?
BROWDER: Natuurlijk, want ik had een verantwoordelijkheid ten opzichte van mijn cliënten. Maar álle Russen met wie ik nauw samenwerkte, supporterden om de oligarchen een halt toe te roepen. Er waren geen juridische regels, er was geen controle, er was helemaal niets. De wet van de jungle heerste, waardoor 22 mensen die niet bang waren om te doden, af te dreigen, om te kopen en te stelen, eindigden met 40 procent van het land in hun bezit. Elke oligarch in spe creëerde eerst zijn eigen ‘bank’ en stapte daarna naar een minister. ‘Als je het geld van je ministerie op mijn bank zet tegen nul procent interest, bezorg ik je een Zwitserse bankrekening met 10 miljoen dollar.’ De minister zette 100 miljoen dollar op de bank, wat aan de werkelijke interest van die tijd het dubbele opleverde. De minister kreeg 10 miljoen en de oligarch ving 90 miljoen. Vervolgens trok de oligarch naar het ministerie van Privatisering om tegen omkoopgeld zijn bestellingen te plaatsen: ‘Ik wil die bedrijven aan “speciale voorwaarden”.’
Michael Chodorkovski stal zo ook zijn imperium bijeen?
BROWDER: Ja. Net als Chodorkovski kregen alle oligarchen politieke ambities. Dat was niet de bedoeling, dus wou Vladimir Poetin een voorbeeld stellen. Hij kon ze niet alle 22 aanpakken, net zoals hij geen 120.000 demonstranten kan opsluiten, en pikte daarom de rijkste Russische oligarch, Michael Chodorkovski, eruit, nam hem alles af en stopte hem in de cel. Zo toonde hij aan de rest: ik kan jullie leven in één dag ruïneren. Het effect was dat de andere oligarchen naar hem toe stapten en zich prostitueerden. ‘Beste Vladimir, wat moet ik doen om er zeker van te zijn dat het goed met me komt?’ Poetin vroeg en kreeg de helft van hun bezit.
Dat klinkt zeer middeleeuws, met Poetin als feodale alleenheerser.
BROWDER: Dat is exact wat het is: de 21e-eeuwse variant van een extreem middeleeuws regime, inclusief kerkers waar ongehoorzame vazallen in gedumpt worden. Poetin ruilde de chaos niet in voor normaliteit, maar voor van staatswege georganiseerde misdaad. Hij werd de opperoligarch en zette alle staatsmiddelen en -diensten in om zijn persoonlijke fortuin en dat van zijn vrienden te maximaliseren. Op dit moment zitten 300.000 zakenmensen in Russische gevangenissen, niet omdat ze een misdaad begaan hebben, maar omdat dat de ideale manier is om hun bezittingen in beslag te nemen. Omdat Poetin geen land kon blijven besturen op basis van de principes van de kleptocratie, propageerde hij ‘zijn’ nieuwe op nationalisme geënte ideologie: ‘We zijn omringd door vijanden en het goede Russische volk moet zichzelf daartegen met alle mogelijke middelen beschermen.’ Hij gebruikt oorlog, geweld en propaganda om zijn eigen positie te verzekeren.
Draagt u samen met al die andere westerse durfkapitalisten ook geen verantwoordelijkheid voor de chaos?
BROWDER: Nee, alleen Boris Jeltsin en Vladimir Poetin zijn verantwoordelijk voor wat er in hun land is gebeurd. Zij trokken aan de touwtjes: Jeltsin creëerde de chaos en Poetin de kleptocratie.
Maar u deed wel zaken met hen.
BROWDER: Maar wij hebben de oorlog in Oekraïne niet in gang gezet. Tijdens Poetins eerste twee ambtsperiodes was er stabiliteit; nu niet meer. De roebel is gecrasht, het inkomen van gewone mensen is dramatisch gedaald, de werkloosheid stijgt, er dreigt grote inflatie en bedrijven gaan failliet. Wie geld heeft, verlaat het land. Het Westen heeft lang in ontkenning geleefd, deels uit cynisme, deels uit onwetendheid. De bewindvoerders in Washington, Londen en Berlijn weten perfect wat voor vlees ze met Poetin in de kuip hebben. Ze hebben geen zin in een escalerend conflict omdat Vladimir Poetin een extreem rationele, cynische sociopaat is. Hij heeft geen moraal: het maakt hem niet uit of er een miljoen Russen of een miljoen westerlingen sterven, zolang hij zijn geld en zijn macht maar kan behouden.
Het grote probleem met westerse politici is dat ze geloven dat ze door onderhandelingen tot een akkoord met Poetin kunnen komen. Maar hij sluit alleen tactische overeenkomsten op zeer korte termijn om vervolgens zonder dralen op zijn einddoel af te stevenen. We hebben in Europa zeventig jaar vrede gekend en zijn soft geworden. Nu worden we geconfronteerd met een slechterik die niet treuzelt om onze zwakheden uit te buiten. Ik voorspel dat de huidige leiders in Amerika en Europa in de toekomst vervangen zullen worden door competente strijders. Alleen zo kan Europa intact blijven.
U hoopt dat in Europa steeds meer radicalen op democratische wijze aan de macht zullen komen?
BROWDER: Ja, maar dan liefst niet de linkse radicalen zoals die van het Griekse Syriza, want die zullen niet tegen Poetin ten strijde trekken. De Amerikaanse neoconservatieven waren twintig jaar te vroeg. Het concept van het neoconservatisme is dat er zeer slechte mensen op aarde rondlopen die gestopt moeten worden. Diplomatie helpt geen moer om hen tegen te houden. Jammer genoeg hebben de neocons in Irak hun hand zwaar overspeeld. Ze zaten achter de verkeerde dictator aan en dragen daardoor verantwoordelijkheid voor de huidige toestand in Irak en Syrië. Nu worden wij geconfronteerd met Vladimir Poetin, een man die volop de kaart van Europa aan het hertekenen is. Zeventig jaar vrede is een fantastische verwezenlijking, maar die vrede wordt door hem uitgedaagd. Hij zou dolgraag de ruggengraat van zowel de NAVO als de Europese Unie breken. De enige manier waarop we hem kunnen stoppen, is niet door met hem te praten, maar door stevige grenzen te trekken tussen Rusland en Europa.
Veel Europese landen zijn afhankelijk van Poetins gas.
BROWDER: En dan? Laten we beginnen met Rusland meteen af te sluiten van SWIFT, de in België gevestigde internationale organisatie voor financiële transacties. Dezelfde dag nog komt heel zijn economie tot stilstand. President Obama durft zo’n maatregel niet aan; ik ben er zeker van dat zijn opvolger dat wel zal doen.
Omdat u erop speculeert dat Obama opgevolgd zal worden door een republikeinse havik?
BROWDER: Nee, ook een Democraat zal die beslissing nemen, want er is geen alternatief. Door niet in te grijpen in Syrië heeft Obama bewezen dat hij onwillig is om oorlog te voeren. Het gevolg is dat een slechterik als Poetin ervan overtuigd geraakt is dat niemand zijn ambities kan dwarsbomen. De Islamitische Staat zal later niet meer dan een muggenbeet blijken te zijn in vergelijking met wat ons nog met Vladimir Poetin te wachten staat. Zijn vinger zweeft boven de nucleaire knop en hij is niet bang om erop te duwen.
Vindt u hem een even grote bedreiging als Hitler?
BROWDER: Hitler en Stalin voerden hun desastreuze politiek vanuit wat zij zagen als het ‘nationale belang’. Poetin handelt helemaal niet vanuit nationaal belang. Hij is een ordinaire maffiabaas die meer geld gestolen heeft dan wie ook. Je kunt hem niet met Hitler vergelijken, wel met Pablo Escobar en Al Capone. Hij heeft de macht van een soevereine staat en is daardoor veel gevaarlijker dan een bende religieuze fanatici.
Het Westen heeft twee opties: een koude of een hete oorlog. Ik hoor veel westerse politici zeggen dat ze een nieuwe Koude Oorlog willen vermijden. Maar dat is de enige goede optie die ze hebben. Want de andere is een bloedig conflict met veel slachtoffers. Merkel en Hollande vergissen zich schromelijk als ze denken dat er met Poetin deals te sluiten zijn. Hun domme misrekening zal veel levens in Oekraïne, Rusland én Europa kosten.
Amerika moet meteen zware wapens leveren aan Oekraïne?
BROWDER: De Duitsers moeten de Oekraïners van gesofisticeerd wapenmateriaal voorzien, alleen zo kunnen we het Russische leger uitputten. Duitsland heeft in dit conflict meer te verliezen dan Amerika. Poetins ultieme doel zijn de Baltische staten. Net als in Oekraïne zal hij kleine groepjes van groene mannetjes Estland, Letland en Littouwen laten binnendringen en vervolgens staalhard ontkennen dat hij daar ook maar iets mee te maken heeft. Zo zal hij verwarring én onenigheid creëren in de NAVO. Want gaat het om een invasie die artikel 5 in gang zet, waardoor alle NAVO-leden gezamenlijk ten strijde moeten trekken? De pacifisten en realpolitikers zullen in koor antwoorden: ‘Nee.’ Anderen zullen zeggen: ‘Ja.’ De geloofwaardigheid van de NAVO wordt zo totaal ondermijnd, waarna Poetin vrij spel krijgt om onrust te creëren in Polen, Hongarije en Tsjechië. Wij kunnen hem niet van de macht verdrijven, dat zullen de Russen zelf moeten doen, maar we kunnen het regime wel uitputten door de Oekraïners militair bij te staan. Want voorlopig zijn zij de enigen die bereid zijn om tegen Poetin te vechten.
DOOR JAN STEVENS
‘De roebel is gecrasht, de werkloosheid stijgt, er dreigt grote inflatie en bedrijven gaan failliet. Wie geld heeft, verlaat het land.’
