De verkiezingen voor de Nederlandse Provinciale Staten zorgen voor hoogspanning in politiek Den Haag. Wankelt het kabinet van premier Mark Rutte?

Het leek vorige week alsof de immer beschaafde Mark Rutte zichzelf even vergat. De premier zei dat hij jihadisten liever in Syrië ziet sneuvelen, dan dat ze naar Nederland terugkeren. Rutte is op campagne en zijn paarse coalitie van liberalen en sociaaldemocraten doet het in de peilingen uitermate beroerd.

De verkiezingen waarvoor Rutte zich schrap zet, gaan om de samenstelling van de Provinciale Staten. Die zijn min of meer vergelijkbaar met de Belgische provincieraden. Met dat verschil dat ze een groter politiek belang hebben, omdat ze de leden van de Eerste Kamer verkiezen – en dat is zo’n beetje onze Senaat. Die Eerste Kamer speelt in de Nederlandse politiek een bescheiden, maar toch significante rol. Ze heeft geen wetgevend initiatiefrecht en de wetteksten die door de Tweede Kamer zijn aanvaard, kan ze niet wijzigen, maar ze moet ze wel goedkeuren.

De coalitie van Rutte heeft in de Eerste Kamer geen meerderheid. Ze rekent daar op de ‘constructieve oppositie’ van twee kleine christelijke partijen en – vooral – van de links-liberale partij D66 van Alexander Pechtold. De regeringspartijen kunnen op dit moment bij de publieke opinie op weinig begrip rekenen. De sociaaldemocratische Partij van de Arbeid van Diederik Samsom zou tot twee derden van haar kiezers verliezen. De liberale VVD van Rutte staat in peilingen op een verlies van bijna de helft, al lijkt de jihadisten-uitspraak van Rutte het tij wat te doen keren. Diezelfde peilingen zien vooral D66 en de extreemrechtse PVV van Geert Wilders grote sprongen vooruit maken. Dat verklaart waarom alle politieke tenoren volop campagne voeren, voor een verkiezing die bijvoorbeeld gaat over hoe dicht windmolens bij huizen mogen staan.

Rutte en Samsom zijn bang dat Pechtold munt wil slaan uit zijn winst en de regering in de Eerste Kamer laat vallen. Rutte zou dan eventueel nog met een wisselmeerderheid van zijn VVD met D66 en het Christen-Democratisch Appèl kunnen wegkomen, zodat vooral Samsom zich zorgen moet maken. Dat zijn PvdA het nu zo slecht doet, heeft veel te maken met de manier waarop hij met Rutte in een coalitie stapte. De liberalen en de sociaaldemocraten onderhandelden immers geen compromis. Ze kwamen overeen dat ze elk op hun terrein hun programma mochten uitvoeren. Het resultaat is dat zeker de achterban van Samsom maatregelen moet slikken die moeilijk te verteren zijn. Nederland weet nu ook wat Louis Tobback (SP.A) ruim vijftien jaar geleden bedoelde, toen hij voorspelde dat paars altijd eindigt in bont en blauw.

Hubert van Humbeeck

In de peilingen maken de links-liberale D66 en de extreem–rechtse PVV van Geert Wilders grote sprongen vooruit.