Wie heeft Rafik Hariri vermoord? Die vraag houdt Libanon al bijna zes jaar in de greep. Nu de regering is gevallen en het Speciaal Tribunaal voor Libanon de eerste aanklachten voorbereidt, wordt gevreesd voor nieuw geweld in het verdeelde land.
Het in het Nederlandse Leidschendam gevestigde Speciaal Tribunaal voor Libanon zal naar verwachting leden van de militante sjiitische beweging Hezbollah aanklagen voor de moord op ex-premier Rafik Hariri. Op 14 februari 2005 kwam de invloedrijke soennitische miljardair samen met 22 anderen om het leven tijdens een enorme bomaanslag in Beiroet.
Speculaties over Hezbollahs betrokkenheid bij die moord zijn de afgelopen maanden de oorzaak van oplopende politieke spanningen. Twee weken geleden bereikten die een hoogtepunt toen Hezbollah besloot zijn ministers terug te trekken uit de regering van ‘nationale eenheid’. De timing was geen toeval: de bewindslieden namen ontslag tijdens een bezoek van premier Saad Hariri aan Washington, waar hij met president Barack Obama van gedachten wisselde over het tribunaal dat de daders van de moord op zijn vader moet berechten. De VS steunen het tribunaal en nemen een aanzienlijk deel van de financiering voor hun rekening.
Libanezen werden er afgelopen week nog eens aan herinnerd dat buitenlandse machten veel te zeggen hebben in hun verdeelde land. De Arabische Liga toonde zich na de val van het kabinet ernstig bezorgd dat het ontslag van de ministers tot geweld zou kunnen leiden. ‘De situatie is gevaarlijk. Alleen nationale eenheid kan Libanon voor het kwaad van een nieuwe burgeroorlog behoeden’, aldus een sombere secretaris-generaal van de Arabische Liga, Amr Moussa. Na Saudi-Arabië besloten ook Qatar en Turkije om hun bemiddelingspoging op te geven.
Ook buurland Israël volgt de ontwikkelingen nauwlettend. Na de val van het Libanese kabinet bracht het land zijn troepen meteen in verhoogde staat van paraatheid. Hoewel het aan de noordgrens vanaf het einde van de zomeroorlog van 2006 tussen Hezbollah en aartsvijand Israël redelijk rustig is gebleven, is de situatie daar nog altijd explosief. Analisten speculeren dat Hezbollah een heropening van dit front best eens zou kunnen gebruiken om de aandacht van de interne politieke crisis af te leiden.
Rafik Hariri’s dood op Valentijnsdag zes jaar geleden was een van de meest schokkende politieke moorden in het recente verleden van het Midden-Oosten. De aanslag veroorzaakte spontane massademonstraties, de zogenaamde Cederrevolutie, die in het voorjaar van 2005 leidde tot de terugtrekking van de Syrische troepen en veiligheidsdiensten die bijna dertig jaar in het buurland waren gestationeerd. Veel Libanezen beschuldigden het Syrische regime en hun Libanese bondgenoten vrijwel meteen van de moord op Hariri en een reeks aanslagen op anti-Syrische kopstukken volgde.
Handen afsnijden
Sinds vorig jaar nemen de geruchten toe dat Hezbollah achter de aanslag zou hebben gezeten. Deze door Syrië en Iran gefinancierde gewapende beweging ontkent echter iedere betrokkenheid en bestempelt het tribunaal als een samenzwering van Israël en de Verenigde Staten. ‘Indertijd zijn we onder bepaalde voorwaarden akkoord gegaan met het tribunaal’, zegt Bilal Farhat, parlementslid van Hezbollah. ‘We zijn er altijd sceptisch over geweest en nu blijkt het een politiek tribunaal te zijn dat Hezbollah de schuld in de schoenen wil schuiven onder invloed van Israël en Amerika.’
Veel van het door het tribunaal vergaarde bewijsmateriaal zal wellicht gebaseerd zijn op gegevens die ontleend zijn aan Libanese mobiele telefoonnetwerken. Volgens Hezbollah heeft een Israëlisch spionagenetwerk het mobiele telefoonverkeer destijds geïnfiltreerd, waardoor dit bewijsmateriaal niet authentiek en dus ongeloofwaardig is. Hassan Nasrallah, Hezbollahs leider, heeft meermalen gewaar- schuwd dat zijn organisatie ‘de handen zal afsnijden’ van degenen die een poging wagen leden van Hezbollah te arresteren.
‘Om te beginnen zijn ze niet bereid een aanklacht tegen een van hun leden te accepteren. Dat zien ze als een aanval op Hezbollah als geheel. Ze hebben de politieke en militaire macht om hun wensen af te dwingen’, zegt Paul Salem, directeur van het Carnegie Middle East Center, een denktank in Beiroet. De afgelopen maanden oefende Hezbollah en zijn bondgenoten zware druk uit op Libanese politici om de steun voor het tribunaal stop te zetten en het ongeldig te verklaren. Maar premier Hariri en de zijnen hielden vast aan hun standpunt. ‘Voor ons is het van groot belang dat het tribunaal wel doorgaat’, zegt Ahmad Fatfat, parlementslid voor de Future-beweging, de politieke formatie van Saad Hariri. ‘De afgelopen vier decennia zijn hier een groot aantal politici, journalisten en andere prominenten vermoord. Als er geen einde komt aan deze vicieuze cirkel van politieke moorden en de schuldigen niet worden berecht, betekent dat simpelweg het einde van de democratie in Libanon.’
Hezbollah is qua bewapening en training volstrekt superieur zowel aan het Libanese leger als aan andere gewapende groepen. Hezbollah begon ooit als verzetsbeweging, met als belangrijkste doel de Israëlische troepen uit de bufferzone in Zuid-Libanon te verdrijven. Heel wat Libanezen zijn bang dat Hezbollah uiteindelijk uit is op volledige controle van dit verdeelde land.
Men vreest dan ook voor een herhaling van de vijandigheden zoals die zich voordeden in het voorjaar van 2008. Toen bezette Hezbollah, dat voordien altijd had gezworen de wapens nooit intern te zullen gebruiken, plotseling met veel geweld een groot deel van Beiroet. ‘Hezbollah is duidelijk bereid de wapens te gebruiken tegen zijn medeburgers, dat hebben we in 2008 kunnen zien’, zegt Fatfat.
Hezbollah is zich zeer bewust van zijn reputatie zowel in Libanon als daarbuiten en lijkt geweld op dit moment nog te willen vermijden. Maar toen een paar ochtenden na de val van de regering in het zwart geklede Hezbollahleden in georganiseerde groepen met walkietalkies de straat op gingen, hield iedereen zijn hart vast. Scholen sloten hun deuren en mensen bleven thuis. ‘Het was een duidelijke boodschap. We hebben meteen ons vakantiehuisje in Noord-Libanon in gereedheid gebracht. Water, rijst, eten in blik; alles hebben we in huis gehaald. Zodra het nodig is, kunnen we vluchten’, zegt de soennitische Ghada. Ze woont op een scheidslijn tussen een soennitische en een sjiitische wijk. In 2008 vonden hier hevige gevechten plaats. ‘Iedereen is bang. We weten niet wanneer we wat kunnen verwachten. Dingen kunnen vliegensvlug escaleren en daarom heerst er een soort paniek’, zegt de vrouw die haar achternaam liever niet geeft. Het leger is zichtbaar aanwezig op strategische punten in Beiroet. De verwachting is dat het niet veel zal ondernemen als de situatie escaleert. ‘Ik heb schoon genoeg van deze politieke impasse’, zegt Patrick Chalhoub, een winkelier in een buitenwijk van Beiroet. ‘Het kan me eigenlijk niet meer schelen wie Hariri vermoord heeft. We zouden ons moeten concentreren op de economische situatie. Stabiliteit is wat we nodig hebben.’
Geen regering
Analisten zijn het erover eens dat de val van de regering geen directe invloed zal hebben op de werkzaamheden van het tribunaal. ‘Als er lange tijd geen regering is, dan zullen de betalingen stopgezet worden, maar anderen hebben al aangegeven bereid te zijn daarvoor op te draaien’, zegt Salem. Libanon financiert het tribunaal voor 49 procent. Mocht er een regering gevormd worden waarin Hezbollah en zijn bondgenoten de meerderheid hebben, dan zullen ze meteen alle banden met het tribunaal breken. Salem: ‘Ik schat dat er een kleine kans is dat ze dat voor elkaar krijgen.’ De benoeming van de volgende premier die het nieuwe kabinet moet vormen, werd al een keer uitgesteld en is de oorzaak van veel politiek geharrewar.
Begin vorige week (17 januari) diende de aanklager van het tribunaal, Daniel Bellemare, zijn aanklacht in bij de Belgische STL-rechter Daniel Fransen. De inhoud daarvan wordt niet bekendgemaakt totdat deze rechter concludeert dat er voldoende bewijs is aangevoerd. De bevestigingsprocedure die daarvoor nodig is, zal vermoedelijk binnen twee maanden zijn afgerond. Maar ook na dat moment zouden de namen van verdachten nog geheim kunnen blijven om hun arrestatie te vergemakkelijken. Bellemare heeft de Libanezen op het hart gedrukt niet te speculeren over de inhoud, omdat Fransen de aanklacht eventueel ook nog kan verwerpen of om meer bewijs zou kunnen vragen. Hezbollah heeft herhaalde malen duidelijk gedreigd dat hun acties na de eventuele bekendmaking sterk zullen verschillen van die van nu.
Iedereen verwacht dat de spanningen de komende tijd alleen nog maar verder zullen oplopen. Niemand kan voorspellen wat er precies te gebeuren staat. Salem: ‘Een niet-functionerende regering hebben op een moment dat iedereen staat te popelen om te horen wie Rafik Hariri vermoord heeft, dat geeft een onveilig gevoel. Wat zal er gebeuren op de dag dat de aanklachten openbaar gemaakt worden? Dat wordt een griezelig moment.’
DOOR DAISY MOHR IN BEIROET
