Marc Dubois (KU Leuven)
Marc Dubois (KU Leuven) Docent architectuur aan de KU Leuven en architectuurcriticus

Binnen de muren van het Vatikaan wordt een hotel voor kardinalen gebouwd.

EEN VAN DE de boeiendste bouwwerken uit de Europese architektuurgeschiedenis is ontegensprekelijk de Sint-Pieterskerk in Rome. De bouwfaze duurde honderdtwintig jaar, gespreid over twintig pausen. De diskussie over de vorm van het grondplan stond centraal, de keuze tussen een Grieks of een Latijns kruis, tussen centraalbouw of een basilikaal type. Toen Michelangelo in 1547 de opdracht kreeg, koos hij voor een centraalbouw met een indrukwekkende koepel. Bij zijn overlijden in 1564 waren de absis en het transept gerealizeerd, evenals het grootste gedeelte van de koepel.

Vanop het Sint-Pietersplein, het magistrale barok-ensemble van Bernini uit de zeventiende eeuw, hebben we geen zicht op het absisgedeelte van Michelangelo. De imponerende voorgevel van architekt Carlo Maderna verstopt het achterste gedeelte van de kerk. Sommige gidsen maken de toerist erop attent dat enkel vanaf de Via Cavelleggeri, links van het plein, Michelangelo’s absis van nabij kan bewonderd worden. Wie die raadgeving opvolgt, komt tot de onthutsende vaststelling dat het zicht, met uitzondering van de koepel, belemmerd wordt door een ingepakt volume.

Het roept het beeld op van een tijdelijke kunstingreep door Christo, een inpakprojekt zoals de realizatie van de Berlijnse Rijksdag. Terwijl op het Sint-Pietersplein jaarlijks ongehinderd miljoenen foto’s worden genomen, is het fotograferen van de verpakking niet evident. De patrouillerende politie vraagt stelselmatig naar het waarom van deze fotografische belangstelling.

Die permanente achterdocht is begrijpelijk want het gaat om een zeer diskutabel nieuwbouwprojekt van het Vatikaan. Toen de Romeinen te horen kregen dat op deze lokatie een vijf verdiepingen hoog bouwvolume zou verschijnen, kwam er felle kritiek. De verontwaardiging werd nog groter toen bleek dat het om een luxehotel voor kardinalen gaat. Het complex bestaat uit honderddertig suites en een ruim restaurant. De grote geheimzinnigheid waarmee het Vatikaan dit projekt startte, was de Romeinen een doorn in het oog.

VERBOLGEN.

In 1992 uitte de historicus Giulio Carlo Argan, voormalig burgemeester van Rome en Michelangelo-kenner bij uitstek, zijn verontwaardiging. Hij beschouwde de pauselijke bouwplannen als een aanslag, vooral omdat de gehele site van het Vaticaan door de Unesco beschermd is voor haar architektonische waarde. Ook de universiteit van Rome reageerde verbolgen. Met fotomontages en computertekeningen toonden zij glashelder aan dat het unieke zicht op Michelangelo’s werk verloren zou gaan. Een niet te tolereren aanslag op een uniek stadsgezicht dat meer dan vier eeuwen intakt bewaard bleef.

In het verleden zijn er al grote twisten geweest tussen Rome en Vatikaanstad. Het verhaal van dit luxehotel toont echter de autonomie aan van het Vatikaan, dat zelfs niet verlegen is om de Unesco om de tuin te leiden.

Van een andere bouwlokatie of een annulatie wilde het Vaticaan niets weten. Het projekt werd doorgedrukt en om de aandacht af te leiden wordt de bouwwerf vanaf de straatzijde op een misleidende wijze gecamoufleerd. Boven de bakstenen middeleeuwse muur zijn strooien matten aangebracht, waardoor we visueel de indruk krijgen dat de muur hoger is. Daarboven zijn er witte kunststoffen doeken gespannen om alles te verstoppen.

Dat de paus prioriteit geeft aan een dergelijk complex binnen het Vatikaan is op zich al bedenkelijk. Terwijl de internationale pers en het publiek in bewondering staan voor de restauratie van Michelangelo’s Sixtijnse kapel, ontneemt het Vatikaan op een brutale wijze het zicht op één van zijn meesterwerken. De titel van Argans artikel in La Repubblicà was duidelijk : “Il Vaticano contro San Pietro”.

De bouwkosten worden geraamd op achthonderd miljoen frank, volgens het Vatikaan afkomstig van giften van rijke Amerikaanse gelovigen. Het is echter een vergiftigd geschenk aan de Romeinen. De kardinalen krijgen een exclusief zicht op Michelangelo, de Romeinen en de toeristen moeten dit er maar bijnemen.

De honderdduizenden bezoekers die vanaf de koepel de stad Rome aanschouwen, kunnen de bouwwerf zien. Enkelen zullen misschien de vraag stellen naar de bestemming van de nieuwe vleugel, maar zij zullen zeker niet vermoeden dat het Vatikaan hiermee een aanslag pleegt op de visuele ervaring vanuit de stad op Michelangelo’s ultiem levenswerk. Het hotel zal onderdak bieden aan kardinalen uit de gehele wereld, die na de dood van Johannes Paulus naar Rome komen voor het konklaaf. Volgens de stand van de bouwwerken zal dit niet meer dit jaar plaatsgrijpen. Na hun afzondering zal uit de schoorsteen van dit hotel witte rook komen, maar het bouwprojekt is een zwarte pagina in de toch uitzonderlijk rijke bouwgeschiedenis.

Marc Dubois

De Sint-Pieterskerk : het zicht op Michelangelo’s werk wordt vernietigd.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content