Factcheck: nee, bewijs voor het afhakken van handen in Congo-Vrijstaat is niet vervalst

In een interview met Humo beweert sportcoach Jacques Borlée dat er voor het afhakken van handen in Congo-Vrijstaat geen bewijs is. Volgens Borlée zijn de bestaande foto’s vervalst. Dat klopt niet. Het afhakken van handen van levende Congolezen gebeurde niet overal, maar heeft wel plaatsgevonden. De foto’s waar Borlée naar verwijst zijn inderdaad gebruikt in een propagandacampagne tegen België, maar volgens historici betekent dat niet dat ze vervalst zijn.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Sportcoach Jacques Borlée deed in een interview met het weekblad Humo uitspraken over Congo-Vrijstaat. Dat is de naam die Congo had toen het tussen 1885 en 1908 als wingewest van de Belgische koning Leopold II werd gebruikt. 

‘Toon me één document dat bewijst dat er op zijn bevel misdaden zijn begaan. Ik zeg niet dat er niets gebeurd is, maar voor die afgehakte handen is er geen enkel bewijs. De foto’s zijn vervalst’, vertelt Borlée aan Humo. 

Borlée werd geïnterviewd naar aanleiding van de malaise in de Vlaamse atletiekwereld. Halverwege het interview wordt Borlée naar zijn tijd in Congo gevraagd – de vader van Borlée was gouverneur van de Kivuprovincie ten tijde van Belgisch-Congo. Borlée deed de uitspraken over afgehakte handen nadat hij door de interviewer op de koloniale erfenis van Leopold II was gewezen.
Maar wat klopt er van de beweringen van Borlée? Is er inderdaad geen bewijs dat er in Congo-Vrijstaat handen werden afgehakt en zijn de foto’s die bestaan vervalst?

Werden er handen afgehakt in Congo-Vrijstaat?

In de zomer van 2021 werd door de Kamer de Bijzondere Kamercommissie ‘Congo-Koloniaal Verleden’ in het leven geroepen met als opdracht het koloniale verleden van België te analyseren en maatregelen te voorzien om dat veroorzaakte leed te herstellen. In het expertenrapport van die ‘Congocommissie’ is een onderdeel gewijd aan de gewelddadige excessen in de periode van Congo-Vrijstaat (p. 22-23): ‘De – uiteraard laakbare – praktijk van het afhakken van handen van levende personen werd niet overal toegepast, zoals vaak wordt aangegeven, maar het systematische en structurele gebruik van geweld en andere vormen van terreur, dat rechtstreeks en onrechtstreeks leidde tot de dood van een zeer groot aantal Congolezen, was echter wel gangbaar en wijdverspreid.’

Een van de historici aangesteld door die commissie was historica Gillian Mathys (UGent). We nemen contact met haar op en vragen haar naar het interview met Borlée. ‘Ik heb me er al boos over gemaakt’, vertelt ze. ‘Wat Borlée hier doet, is een aantal zaken uit de context halen om Leopold II op een voetstuk te kunnen plaatsen. Er is juist heel veel bewijs voor het geweld dat onder het bewind van Leopold II voorkwam. Het klopt dat het afhakken van handen niet wijdverspreid was, maar het gebeurde wel. Dit en andere vormen van geweld maakten deel uit van een systeem, gericht op exploitatie, dat hele gemeenschappen heeft onderuitgehaald, en waarvan de directe gevolgen zich nog decennialang lieten voelen. Er hebben nog veel meer misdaden plaatsgevonden dan het afhakken van handen.’

Dat wordt bevestigd door historicus Gert Huskens (Universiteit van Utrecht). Hij trok naar X om zijn onvrede over het interview met Borlée de wereld in te sturen en bevestigt wat Mathys ons vertelt. ‘De meest courante oorzaak is dat handen van Congolezen werden afgehakt als bewijsstuk voor gebruikte munitie. De focus op het afhakken van de handen leidt af van de vele andere verschijningsvormen van massageweld in Congo. Verkrachtingen en ander seksueel geweld, plunderingen, raids, dwangarbeid, complete vernietiging van lokale structuren… De lijst is eindeloos!’

Zijn de foto’s vervalst?

We vragen historicus Idesbald Goddeeris (KU Leuven) welk bewijs er bestaat voor het feit dat er handen van Congolezen afgehakt zouden zijn: ‘De bewijslast is zo overweldigend dat het geweld in Congo zelf niet ter discussie wordt gesteld. Het is ronduit belachelijk om te beweren dat die bewijslast er niet is. Dat is vergelijkbaar met zeggen dat de aarde plat zou zijn.’

Goddeeris verduidelijkt dat er wel een verkeerde perceptie bestaat over het afhakken van handen in Congo-Vrijstaat: ‘Het was minder wijdverspreid dan het algemene beeld suggereert. Kolonialen moesten handen afhakken van dode Congolezen om te bewijzen dat ze niet te veel kogels hadden gebruikt. Bepaalde kolonialen wilden kogels gebruiken voor de jacht en kapten dan maar handen af van levende Congolezen.’

‘Het klopt dat de foto’s waar Borlée over spreekt, zijn gebruikt in een propagandacampagne tegen België om de wantoestanden aan te klagen’, voegt Goddeeris nog toe. ‘Maar dat betekent niet dat ze vervalst zijn. Ik heb die bewering nog nooit gehoord en weet niet waar ze vandaan komt. Daarnaast zijn er heel veel schriftelijke bronnen over individuele Belgen die Congolezen hebben vermoord.’

We konden Jacques Borlée zelf niet bereiken om hem te vragen waar hij zijn beweringen op baseert.