Wittebroodsdagen

Na niet meer dan 47 dagen van uiterst discrete gesprekken poseerden Mark Rutte en Diederik Samsom lachend voor de fotografen. Hun partijen hadden een akkoord om samen een regering te vormen.

Brussel kan er nog iets van leren. Dat was de eerste indruk. Er zitten bij ons natuurlijk zes partijen om de tafel, die voor twee landsdelen spreken met andere verlangens en prioriteiten. Maar toch. Na niet meer dan 47 dagen van uiterst discrete gesprekken poseerden Mark Rutte en Diederik Samsom lachend voor de fotografen. Hun partijen, de liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) en de sociaaldemocratische Partij van de Arbeid (PvdA), hadden een akkoord om samen een regering te vormen.

De contouren van dat akkoord zouden zich al tijdens een eerste gesprek, een dag na de verkiezingen, hebben afgetekend. Nederland heeft het over een nieuw experiment: liberalen en sociaaldemocraten spraken af dat ze hun (grote) meningsverschillen niet in een lange reeks van compromissen zouden wegonderhandelen. Er zou respect zijn en ze zouden allebei in delen van het akkoord de toon zetten. De hoofdstukken over veiligheid en migratie, bijvoorbeeld, kleuren diepblauw. Andere zijn dan weer eerder rood getint.

Toch werd het nieuwe paar geen wittebroodsweken gegund, maar slechts enkele wittebroodsdagen. Dat de mooie zeepbel al uiteenspatte nog voor de nieuwe ministers de eed konden afleggen, heeft met de afgesproken zorgregeling te maken. Die voorziet dat mensen meer zelf voor zorg moeten betalen – een liberaal stokpaardje. Toch pikt de VVD-aanhang het niet dat de zorgpremie hen zelf, met hun hogere inkomen, flink meer zal kosten. Liberale krokodillen zoals Hans Wiegel en Frits Bolkestein kwamen in het geweer en het woord ‘nivellering’ viel. In de mond van Nederlandse liberalen is die verwijzing naar het beleid van voormalig premier en socialistisch boegbeeld Joop den Uyl van straks veertig jaar geleden weinig minder dan een scheldwoord.

Een akkoord waarvan de inkt niet droog is, kan natuurlijk niet zo snel weer op tafel worden gelegd. Samsom suste en zei dat de soep niet zo heet wordt gegeten: als zijn achterban klaagt over wat hij heeft toegegeven, is er helemaal geen akkoord meer. Het wordt ook geen rode regering, zoals Wiegel en Bolkestein treiterig insinueerden. Vraag dat maar aan uitkeringstrekkers, mensen die hun baan verliezen of aan studenten, die ook een deel van de rekening gepresenteerd krijgen. Maar het experiment stond al goed en wel op de helling, nog voor het was begonnen.

Samsom vertelde enkele vrienden dat de manier waarop dit akkoord tot stand kwam, beantwoordt aan zijn meest romantische beeld van de politiek. Politiek is zelden romantisch. Het gaat altijd om botsende belangen en uiteindelijk om het lot van mensen. De grote winst is dat Nederland met deze verkiezingen en deze formatie inging tegen de antipolitiek. Twee partijen met stevige wortels in de samenleving schreven in moeilijke omstandigheden een akkoord dat diep snijdt, maar dat niet tegen bepaalde groepen is gericht. De Nederlandse politiek, schreef Bas Heijne in de krant NRC Handelsblad, lijkt op een verlamde sporter die opstaat uit zijn rolstoel.

Of die lamme ook weer kan lopen, moet worden afgewacht. Diplomaten bekennen nu dat de eerste regering van Mark Rutte, een minderheidskabinet met de christendemocraten, in het buitenland niet serieus werd genomen. Ze kregen niet uitgelegd waarom Rutte om te overleven afhankelijk wou zijn van de steun van de uiterst rechtse populist Geert Wilders, met zijn polariserende anti-islam en anti-Europese discours. Dat Nederland bij zinnen is gekomen, is daarom alvast goed nieuws voor Europa en voor de buurlanden. Er valt ook over na te denken: een fatsoenlijk land zet zichzelf aan de kant als het extreme partijen en politici te veel ruimte geeft op het speelveld.

Hubert van Humbeeck