Waarom doen we dingen zus of zo?

Negeert u uw medereiziger’s ochtends op de bus of in de metro? U bent niet de enige. Maar waarom doet u dit? In zijn nieuw boek ‘Samen voor ons eigen’ geeft Knack-redacteur Dirk Draulans u en mij een confronterende wetenschappelijke inkijk in ons sociaal gedrag. ‘Elkeen is uniek en toch een beetje gelijk.’

Dirk Draulans: “Een enkeling maakt ’s ochtends een praatje met de onbekende medemens op de bus of in de metro. Maar de meeste onder ons negeren die ‘vreemdeling’ gewoon. Het is voor u en mij, een uitzondering niet te na gesproken, simpelweg emotioneel té belastend om op dat vroege uur al sociaal te zijn. Een praatje maken betekent het risico lopen om uitgeput op het werk toe te komen. We weten namelijk niet hoe de medemens op ons gaat reageren. Geërgerd, boos, vreemd, argwanend. We staren dus maar wezenloos voor ons uit of duiken weg in krant of boek tot we aan onze halte zijn gekomen.”

“De voorbije jaren beweegt er enorm veel in de sector van de gedragswetenschappen. Darwin is alive and kicking of althans toch zijn gedachtegoed. Geprikkeld en uitgedaagd door nieuwe of bevestigde inzichten schreef ik dit nieuwe boek over het sociaal gedrag van mens en dier. Van de prehistorische mens tot de facebookgeneratie. Hoe vergelijkbaar zijn onze hersenkronkels nu en toen. Waarin verschillen we, waarin lijken we op elkaar? Hoe passen we ons sociaal gedrag aan aan een nieuwe situatie?”

Is er u iets opgevallen in uw analyse van ons sociaal gedrag door de eeuwen heen? “De mens heeft een dubbel proces van verzachting meegemaakt. Zo is hij mettertijd minder agressief geworden. Tot rijkdom en de lokroep van de territorialiteit leidden tot nieuwe vormen van geweld en miserie. Maar ook die heeft hij overwonnen of althans hij heeft die min of meer onder controle. Diplomatie haalt opnieuw steeds meer de bovenhand. Wie buiten de lijnen kleurt, wordt gestraft. Verzachting is de trend zonder dat we daarbij onze ogen sluiten voor de buitenissigheden van enkele individuen of burgeroorlogen die nog worden uitgevochten.”

“Opmerkelijk is verder de impact van de computer op ons geheugen. Er is aangetoond dat het feit dat we over computers kunnen beschikken, de manier stuurt waarop we ons geheugen gebruiken. Want we gaan er echt op rekenen dat we bepaalde informatie gemakkelijk via een computer kunnen vinden, zodat de noodzaak om ze zelf op te slaan en actief te kunnen oprakelen vermindert.”

Hoe voorspelbaar is de mens? “Elkeen is uniek, maar in ons gedrag conformeren we ons graag aan elkaar. Groepsgedrag maakt namelijk dat mensen minder eigen creativiteit moeten etaleren. De hersenen van de moderne mens zijn trouwens ook iets kleiner dan die van de neanderthaler. Waarschijnlijk omdat wij voordeel kunnen putten uit het ‘denken’ van de groep, waardoor we zelf minder energetisch duur hersenweefsel moeten onderhouden. Dat werkt zelfs op een lager niveau: er is vastgesteld dat het IQ van mensen op een receptie gemiddeld met een paar punten daalt in vergelijking met situaties waarin ze er zo goed als alleen voor staan.”

“Ook de invloed van sociale controle is niet te onderschatten. Aan bedienden van een bedrijf werd gevraagd om een kleine bijdrage achter te laten in de koffiekamer voor de warme dranken die er dagelijks voor hen klaarstonden. Wanneer bij die vraag tot een bijdrage een poster van een bloempot hing, leek niemand geneigd om geld in het bakje te gooien. Wanneer bij de vraag echter een poster hing van een man met priemende ogen, deden de meeste werknemers wel een duit in het zakje. Het gevoel van bekeken te worden, doet mensen anders reageren. Niet iedereen, maar wel het merendeel.”

“Dit voorbeeld is zoals het ‘bus- of metroverhaal’ vermoedelijk herkenbaar voor velen. En dat wil ik ook graag met dit boek bereiken. Herkenbare verhalen brengen die wetenschappelijk onderbouwd zijn. Ook de dierenwereld komt aan bod en de werking van onze hersenen is eveneens een rode draad doorheen het boek.”

Verdringt onze ‘groepsdrang’ dan onze eigenheid?

“De hersenen werken niet perfect, en we hebben zelden voldoende inzicht in een situatie om objectief te kunnen oordelen. Daarom nemen mensen in groep gemakkelijker betere beslissingen dan individuen. Het principe van de volksjury steunt trouwens op dit argument.”

“Het is boeiend om stil te staan bij ons gedrag, waarom we iets doen of ook weer niet. Waarom hebben we zo vaak de indruk dat we bij het ruziemaken door de tegenpartij niet begrepen worden? Omdat onze hersenen draaien op een andere geheugenbank dan die van onze ‘uitdager’. Onze hersenen koppelen eigen gevolgen aan eigen ervaringen of belevenissen en daarom beleven we een ruzie vaak erg verschillend. We blijven dus ook voor een stukje uniek.”

Hoe persoonlijk is het boek? “Dat is het niet. Er zitten hier en daar eigen ervaringen in verwerkt, maar die zijn minimaal. Ik voer ook geen verhalen op over bekende personen. Slechts sporadisch vormen zij een kapstok om het punt van een studie te verduidelijken of uit te leggen. Bijvoorbeeld, waarom komen Belgacom-baas Didier Bellens of Jean-Luc Dehaene vaak over als echte bullebakken? De aard van het beestje? Ja en neen. Uit onderzoek blijkt dat rijke mensen gewoon minder sociaal zijn dan de minder rijke mens, omdat ze minder voordeel hebben bij het terugvallen op een netwerk. (INM)

Dirk Draulans, Samen voor ons eigen. Sociaal gedrag van de prehistorie tot de facebookgeneratie, De Bezige Bij Antwerpen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content