Waarom de ene doodziek wordt op kersmisattracties en de andere niet

© iStock

Duizelingwekkende toeren op een rollercoaster bezorgen heel wat mensen een misselijk gevoel. Dat gevoel komt voort uit een conflict tussen het evenwichtsorgaan en het zicht. De ene blijkt daar echter beter tegen bestand dan de andere. Hoe komt dat?

Voor sommigen is een dagje pretpark niet geslaagd is als ze geen duizelingwekkende ervaring hebben gehad. En dat is het vreemde: sommigen kicken daarop, anderen worden er doodmisselijk van.

“Aan de basis van het ongemak liggen een aantal natuurlijke fenomenen, waar de makers van zulke attracties net hun winst uit halen”, legt neuroloog Christian Van Nechel (UVC Brugmann Brussel) uit. “Er zijn attracties waarin het menselijk lichaam ongewone versnellingen ondergaat. Ons lichaam is niet gemaakt om die te analyseren en kan zich er dus niet aan aanpassen. Vaak gaat het om een vrije val, een situatie die onze hersenen als een gevaar kunnen interpreteren, want zo is ons brein nu eenmaal geprogrammeerd.”

Conflicten

Nog zo’n fenomeen is de tegenstrijdigheid van de informatie die ons brein bereikt. “De bewegingen van ons hoofd worden voornamelijk geregistreerd door de receptoren van het evenwichtsorgaan in het binnenoor en door ons zicht. De receptoren detecteren de versnellingen die ons hoofd ondergaat, alsook de positie van het hoofd. Ons gezichtsvermogen schat de beweging in op basis van de verplaatsing van het beeld van de omgeving. Als die gegevens tegenstrijdig zijn, worden we misselijk.”

Het binnenoor stelt de draaiingen vast, maar het oog ziet er niets van. Dan kun je wel wat slapjes uit de attracties komen.

Dat is het geval wanneer we in een gondeltje zitten dat met ons meedraait. “De verplaatsing van het beeld dat we rondom ons zien is beperkt in vergelijking met de verplaatsing die ons binnenoor gewaarwordt. Onze hersenen zijn dan niet in staat onze bewegingen correct in te schatten, wat belangrijk is om een val te vermijden en wat in de dierenwereld natuurlijk cruciaal is voor het vermogen om te vluchten of aan te vallen. Dat primitieve en grotendeels onbewuste aspect van ons oriënteringsvermogen verklaart waarom die onzekerheid zulke angst veroorzaakt.”

Een attractie die volledig op dat effect gebaseerd is, is de kamer met muren die op en neer bewegen terwijl de bank waarop je zit niet beweegt. Het oog ziet de beweging, maar het binnenoor voelt die beweging niet. Hetzelfde geldt voor attracties die erg schommelen: je wordt bijvoorbeeld van links naar rechts geslingerd, maar omdat je in de gondel zit die met je meebeweegt, lijkt het gezichtsveld onbeweeglijk. Er zijn ook attracties die op het tegenovergestelde effect inspelen:

je ziet de beweging niet maar voelt ze wel, zoals in een centrifuge. Het binnenoor stelt de draaiing vast, maar het oog ziet er niets van. Daar kun je wel wat slapjes uit komen.

3D-films

Nog straffer zijn attracties die met het coriolis-effect spelen. De misselijkheid wordt veroorzaakt door een zijdelingse, verticale of schuine verplaatsing in combinatie met een omwenteling – denk bijvoorbeeld aan attracties met gondels die rond hun eigen as draaien en ook met het platform mee horizontaal en verticaal bewegen.

“Zeven op de 10 heeft daar in meer of mindere mate last van, want ons brein is niet in staat de informatie van dat omwentelingsgevoel in combinatie met de verplaatsing correct te verwerken. In het binnenoor zijn er drie halfcirkelvormige kanalen die aan de hersenen informatie doorgeven over de draaibewegingen op de 3 assen in de ruimte, terwijl de otolietorganen gevoelig zijn voor lineaire verplaatsingen. Deze receptoren kunnen geen correct beeld vormen van de complexe bewegingen in zo’n attractie, vandaar de misselijkheid”, vervolgt dr. Van Nechel.

Sinksenfoor, Antwerpen
Sinksenfoor, Antwerpen © Belga

Je kunt ook onpasselijk worden zonder dooreengeschud te worden: zelfs 3D-films kunnen zintuiglijke tegenstrijdigheden oproepen. Omdat je stilzit, sturen de cellen in je binnenoor het signaal dat er niets beweegt. Maar je ogen doen je in 3D door de ruimte zweven. Er is dus tegenstrijdigheid tussen die 2 gewaarwordingen.

“Je kunt daar nog meer last van ondervinden als je met een virtualrealitybril kijkt. Het probleem is dan dat het beeld met de bewegingen van het hoofd op en neer en van links naar rechts beweegt, maar niet in de diepte. De ogen zien een voorwaartse beweging die niet door het binnenoor wordt opgepikt. En zelfs als het die beweging wel voelt, is er een vertraging van enkele milliseconden tussen de beweging van het hoofd en het beeld. Dat is te veel voor ons brein.”

Referentiekader

Zo’n verschil in de omvang van de beweging kan ook ongemakken veroorzaken wanneer je in een 4D-attractie zit: de beweging die visueel opgepikt wordt is ruimer, of minder ruim, dan de beweging van de stoel …, en dan word je ziek. Maar ook op attracties die veeleer rustig lijken, kun je onwel worden: attracties bijvoorbeeld waarbij de deuren en ramen gebogen zijn en waarin je de indruk hebt dat je gaat vallen, terwijl de vloer wel horizontaal is.

Waarom de ene doodziek wordt op kersmisattracties en de andere niet
© Belga

“Onze hersenen hebben al van bij onze geboorte een betrouwbaar visueel referentiekader vastgesteld: ze baseren zich op bekende verticale en horizontale bakens, zoals deuren en ramen. Als die kunstmatig gebogen worden, kunnen we de indruk krijgen ons evenwicht te verliezen, maar sommigen onder ons pikken dan vooral de tegenstrijdigheid op tussen wat ons zicht als betrouwbare verticale referentiepunten wil beschouwen en de verticale zwaartekracht die ons binnenoor gewaarwordt … En worden daar misselijk van.”

Blijven proberen?

Maar waarom ervaren sommige personen die ongemakken niet, terwijl anderen er zo onder te lijden hebben? “Bij sommigen is er sprake van zintuiglijke overgevoeligheid, vooral bij migrainepatiënten, die vaak een aanval krijgen na een te sterke prikkel. Verder zijn sommigen het meer gewend dan anderen omdat ze vaker op zulke attracties gaan. De angst om zich slecht te gaan voelen, of angst voor de attractie zelf verhoogt ook de kans om onwel te worden.”

Ten slotte heeft een zeer klein deel van de bevolking te maken met wat dr. Van Nechel hypervestibulie noemt. Ze hebben geen last van migraine, zijn niet angstig, maar gewoon overgevoelig voor dit soort evenwichtverstorende sensaties. En er is ook een link met reisziekte, want een groot deel van de mensen die last hebben van reisziekte, heeft het ook moeilijk op intense attracties.

Onze hersenen hebben al van bij onze geboorte een betrouwbaar visueel referentiekader vastgesteld: ze baseren zich op bekende verticale en horizontale bakens, zoals deuren en ramen.

Is er een manier om het ongemak te ‘genezen’? “Spijtig genoeg niet. Soms wordt aangeraden de medicatie te nemen die bij reisziekte wordt voorgeschreven, die de signalen van het binnenoor gaat belemmeren, maar hun doeltreffendheid blijkt beperkt. Je kunt ook het advies geven bij een zintuiglijk conflict de ogen te sluiten: daarmee schakel je een van de bronnen van de tegenstrijdige informatie uit, maar ook dat is niet in alle situaties doeltreffend. Een andere mogelijkheid is vaker op zulke attracties gaan, zodat je brein aan de ervaringen kan wennen.”

Je kunt ook proberen je op een vast punt (bijvoorbeeld je hand op je knie) te concentreren tijdens attracties die tegenstrijdigheid opwekken door de omgeving te laten bewegen terwijl je stoel vaststaat. Je kunt proberen op de bewegingen van de molen te anticiperen. Je kunt vooraan in de trein gaan zitten om de visuele indruk van bewegingloosheid te vermijden. Of je kunt de voorkeur geven aan attracties in het donker.”

(Door Carine Maillard)

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content