‘Meeste illegale drugs hebben we ooit als klassiek geneesmiddel gebruikt. Die tijd komt niet terug’

Voor de Universiteit van Vlaanderen legt Hoogleraar klinische toxicologie Philippe Jorens (UZ Antwerpen) uit waarom we drugs niet langer als medicijn gebruiken.

Het woord ‘Drugs’ wordt vandaag gebruikt als naam om een groep scheikundige producten te omschrijven die bij de mens vele lichamelijke en geestelijke functies (inclusief hersenfunctie of gedrag) kunnen opwinden of onderdrukken. Uiteraard gaat het het hier vooral om producten die illegaal worden gebruikt.

In het Engels betekent het woord gewoon niets anders dan ‘medicatie’ of ‘geneesmiddelen’. Dat is niet echt verwonderlijk, want de meeste illegale drugs hebben we ooit weleens als klassiek geneesmiddel gebruikt.

We zien vandaag dat het illegaal gebruik van opwindende drugs explodeert. Het zijn stoffen die het zogenoemde autonome zenuwstelsel prikkelen, zoals cocaïne, amfetamines en lsd. Cocaïne, meestal gesnoven als ‘een lijntje’ is een krachtig natuurlijk stimulans, dat veel functies van het lichaam extreem kan opwinden, met daarnaast een beperkt effect om pijn te verdoven. Ooit werd het verkocht als keelpijnverzachter, of drop tegen tandpijn. De bekende neuroloog Sigmund Freud gaf het aan een aantal patiënten tijdens sommige van zijn ‘sessies’ en schreef er een boek ‘Uber Coca‘ over. Vandaag wordt cocaïne wordt nog zelden gebruikt door de NKO-artsen: door het in een geringe dosis lokaal aan te brengen, kan bloedloos en onder verdoving worden geopereerd. Voor de rest is het ‘klassiek’ medisch gebruik wegens de ernstige bijwerkingen gewoon verdwenen. Het zijn dezelfde zaken die we nu ook zien: jonge mensen die na illegaal cocaïnegebruik te maken krijgen met het wegsmelten van het neusseptum (wegens geen bloedvatvoorziening meer, omdat bloedvaten in een kramptoestand gaan), of een massief hartinfarct.

Amfetamines (zoals speed, XTC of ecstasy, PMA …) en de verwante metamfetamines (soms Crystal Meth genaamd), zijn synthetische drugs die opwinden. Ooit werden ze gegeven aan onwetende soldaten om hen beter te laten presteren. Dat betekende toen: om de ‘battle fatigue‘ tegen te gaan. Recreationeel gebruik kan aanleiding geven tot hoge koorts (soms boven de 41 °C), ernstige uitdroging, spierafbraak, orgaanfalen of hersenbloeding. Metamfetamines kunnen een ongekende snelle veroudering veroorzaken, met aantasting van huid, tanden en organen.

De illegale gebruiker had dit kunnen weten, want amfetamines werden vroeger weleens gebruikt om te vermageren (maar naast het wegsmelten van de spieren, trad er ook zeer ernstige beschadiging van de longbloedvaten op). Sommige ‘afgeleiden’ worden nog hier en daar in zeer gecontroleerde omstandigheden in de geneeskunde gebruikt, voor de rest zijn de klassieke amfetamines niet meer als klassieke medicatie beschikbaar omdat dikwijls dramatische bijwerkingen optraden.

Ook LSD, een scheikundige stof uit een schimmel die groeit op graan, is in volle opmars. De stof werd ooit uitgetest in de geneeskunde en wellicht als waarheidsserum gebruikt door bepaalde inlichtingendiensten, maar nu houdt de geneeskunde er de handen van af. Een ’trip’ geeft immers intense waanbeelden en psychotische beelden, waarbij ook gevaarlijke flashbacks kunnen optreden, en dat tot relatief lang nadat men de stof gebruikt heeft.

En wat te denken van de stoffen die het lichaam onderdrukken? Heroïne (een voorloper van het krachtige anti-pijnmiddel morfine) werd ooit op de markt gebracht als antihoestmiddel. Opium werd dan weer gebruikt om anesthesie uit te voeren of om pasgeborenen ’tot rust te brengen’.

Uiteraard worden deze stoffen al lang niet meer in deze ‘gevaarlijke vorm’ gebruikt. Vooral de sterke ademhalingsonderdrukking en het verslavend effect zijn bij heroïne zeer problematisch. Daarnaast draagt het niet steriel doorgeven van naalden bij tot de explosie aan hepatitis en aids.

‘Vloeibare’ ecstasy (GHB en analogen) is dan weer een kleurloze oplossing die ooit werd gebruikt als anestheticum bij chirurgische ingrepen. Het kreeg het verkeerde label ecstasy mee omdat het ook waanbeelden geeft. Inname van GHB onderdrukt de ademhaling en doet je alles vergeten, waardoor gebruikers dikwijls op intensieve zorgen aan de kunstmatige beademing belanden.

Verder is er ook nog lachgas, momenteel een rage op feestjes. Dat doet je even, al dan niet giechelend, ‘de wereld’ vergeten. In het ziekenhuis wordt de stof ook gebruikt, maar enkel vermengd met zuurstof. Het niet tijdig afhalen van een ballon van lachgas zonder zuurstof kan aanleiding geven tot zuurstoftekort of inactivatie van vitamine B, met ernstige verlammingen. Niets om mee te lachen dus.

En ten slotte is er natuurlijk ook cannabis. Misschien zijn de uitzonderingen er om de algemene regel te bevestigen. Gebruik van het hars of gedroogde bloemtoppen van deze plant geeft onderdrukking van het bewustzijn. Bepaalde stoffen uit deze plant kunnen heilzame effecten hebben op pijn, of krampen. Maar hier zegt het woord het zelf, dan gaat het dikwijls over ‘medicinale’ cannabis. Het is één van de weinige drugs waarvan men het gebruik wellicht onder één of andere vorm ‘medicinaal’ onder controle zou kunnen houden. Maar dan enkel onder begeleiding door professionals en als het over het gecontroleerd gebruik van de werkzame stoffen uit deze plant gaat. Hierbij is het belangrijk om toch te waarschuwen dat intens gebruik bij adolescenten (bij wie de hersenen in volle ontwikkeling zijn) ernstige psychische gevolgen kan hebben.

Voor de occasionele en zelfs problematische druggebruiker lijkt het soms zo onschuldig. Maar drugs, en nog meer de combinaties van verschillende stoffen, veroorzaken levensbedreigende situaties, met dikwijls onnoemelijke schade aan het menselijk lichaam en/of de dood tot gevolg.

Hoe komt dit? Drugs hebben ook een invloed op het zogenoemde autonome zenuwstelsel. Dat zijn de zenuwbanen die tot in elk orgaan, bloedvat of klier verlopen en zo een effect uitoefenen in elk deel van het menselijk lichaam. Als maatschappij hebben we onze les dus niet geleerd. Het verhaal is altijd hetzelfde: zelfs in de klassieke geneeskunde in heel gecontroleerde omstandigheden -niets is strenger gereguleerd dan de geneesmiddelenindustrie- zijn we er in het verleden niet in geslaagd de drugs van nu toen als ‘veilige’ geneesmiddelen op de markt te brengen.

Met schade en schande zijn ze dus ooit uit ons apotheekkastje verdwenen. Telkens werd hun gebruik gestopt omwille net door hun werking, en dan vooral omdat ernstige bijwerkingen niet onder controle worden gehouden, zelfs toen de stoffen soms in min of meer gecontroleerde omstandigheden op de markt waren. Drugs zijn dus geen snoepjes. We leerden dat de meeste drugs niet veilig kunnen gegeven worden omdat zelfs kleine dosissen van het zuivere product ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken. Noch de dosis, noch de samenstelling (die dikwijls onzuiver is), noch de veilige omstandigheden van het ziekenhuis zijn aanwezig in het uitgaansleven, in uw living of in het park. Blijf er dus af, en denk aan een gezonder alternatief.

Philippe Jorens is specialist in de intensieve zorg in het UZ Antwerpen. Hij is hoogleraar klinische toxicologie aan de Universiteit van Antwerpen.