Dirk Draulans

Dubbele pech: is kanker toeval?

Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

De vraag of het krijgen van kanker al dan niet aan toeval te wijten is, verhit de gemoederen in de wetenschappelijke wereld.

Het bericht in het eerste nummer van het wetenschappelijke topvakblad Science van dit jaar sloeg in als een bom: twee derde van de kankers zou aan toeval te wijten zijn, dus niet aan genen of omgevingsfactoren. Je kunt er dus niets aan doen, je hebt gewoon pech, biologische pech. Pech bleek een belangrijker factor in het bepalen van het risico op kanker te zijn dan genen en omgevingsinvloeden samen.

De ophefmakende stelling volgde uit een statistische analyse van een massa kankergegevens, die kristalliseerde rond de vaststelling dat hoe meer langlevende stamcellen er in een orgaan zitten, en hoe meer die zich delen, hoe groter de kans op de ontwikkeling van een tumor wordt. Het zou bijvoorbeeld de reden zijn waarom er veel meer kanker in de dikke darm ontstaat dan in de dunne darm. De meerderheid van de patiënten zou dus passief slachtoffer van de samenstelling van hun cellenpopulaties zijn.

Ontnuchterend

De gehanteerde werkmethode klonk heel on-klinisch: het inzetten van de wiskundige wetmatigheden van de evolutie om een bijna ingenieursachtig begrip van de ziekte te verkrijgen. Kanker werd op die manier een negatief neveneffect van het biologisch bestaan met zijn onvermijdbare celdelingen. De conclusies van de studie, die wereldwijd groot nieuws werden, waren ontnuchterend: veel kankers zijn niet te vermijden, hoe hard je ook je best doet om gezond te leven. Omgekeerd kon je er een positieve kant in zien: mensen hoeven zich niet schuldig te voelen omdat ze kanker krijgen, want ze konden er niets aan doen.

Het verhaal veroorzaakte veel commotie, omdat het indruist tegen de principes van de moderne geneeskunde met zijn betrachting dat zelfs het kleinste beetje leed vermeden of bestreden moet worden. Door middel van dure technische ingrepen kunnen zelfs vrouwen met een genetisch probleem buiten hun celkern toch gezonde eigen kinderen krijgen. De ultieme betrachting om zelfs het moeilijkste geval van onvruchtbaarheid of risico op een ongezond kind uit onze maatschappij te bannen mag wat kosten. Dure tests om kinderen met het syndroom van Down nog vroeger in de zwangerschap en met nog meer kans op succes op te sporen, en vervolgens te elimineren, moeten terugbetaald worden. Onze maatschappij verdraagt geen onvolkomenheden meer en is bereid de kosten voor het vermijden daarvan te dragen. Wij evolueren naar een gemeenschap die perfectie als het hoogste doel naar voren schuift, en die zich inspant om die perfectie zo goed mogelijk, en voor zoveel mogelijk mensen, te benaderen.

Toevalstreffers

En dan was daar ineens een bericht over toevalstreffers die de meerderheid van de kankers zouden veroorzaken. Hoe moet je daar als maatschappij mee om, hoe kun je strijden tegen het onverwachte dat altijd en overal de kop kan opsteken, misschien zelfs vooral daar waar je het niet verwacht? Het was om gek van te worden.

Maar niet iedereen plooit zomaar voor de grillen van het toeval. Twee weken na het verschijnen van het artikel in Science waren er al barsten, of zeg maar breuken, in het verhaal geslagen. De wetenschappelijke wereld boog zich met argusogen en grote vergrootglazen over de studie om te kijken wat er van aan was, en al snel kwamen er vernietigende reacties. Vooral het feit dat het belang van preventie in twijfel getrokken werd, werkte als de bekende rode lap op de stier op de gemeenschap die strijdt tegen kanker.

Zoals dat met statistische analysen van complexe gegevens – kijk maar naar de studie van de gevolgen van het broeikaseffect door middel van klimaatmodellen – de gewoonte is, kwam de gehanteerde methode onder zwaar vuur te liggen. Twee van de belangrijkste kankers in de wereld, borst- en prostaatkanker, bleken niet in de studie opgenomen, omdat er geen goede gegevens over beschikbaar waren. Er kwam ook de nuance van de auteurs dat pech niet twee derde van de kankergevallen verklaart, maar twee derde van de variatie in het risico op het ontwikkelen van kanker tussen weefsels, en dat is een verhaal met een veel bescheidener impact.

Wiskundige theorie

Het is evenmin onomstotelijk bewezen dat meer stamceldelingen in een weefsel automatisch gekoppeld is aan een hoger risico op kanker. Gedetailleerd onderzoek van de gegevens wees voorts uit dat de studie huid- en slokdarmkanker, twee kankers waarvoor de rol van omgevingsinvloeden, zoals blootstelling aan respectievelijk zonlicht en alcohol, onomstotelijk zijn aangetoond, ook als vooral gestuurd door pure pech rangschikte.

De verdediging van de auteurs klonk finaal niet echt overtuigend: ze omschreven hun werk als ‘een wiskundige theorie die niet alle aspecten van alle kankers kan omvatten’. Critici wijzen er op dat voor iets dat zo ingewikkeld is als het ontstaan en de evolutie van kanker ‘oppervlakkige eenvoud zelden correct is’. De wetenschappelijke wereld kan voorlopig weer op beide oren slapen: het toeval lijkt opnieuw de adem afgesneden en onder de mat van de kritische analyse geveegd. Er kan met volle inzet verder gewerkt worden aan het voorkomen van de ontwikkeling van kanker. Wij houden niet van controleverlies.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content