Controversiële lichamenexpo kruipt onder de huid

De expo ‘The Human Body’ wil op een wetenschappelijke manier het mysterie van ons lichaam ontrafelen. Dat maakt de tentoonstelling niet minder controversieel.

Van onze verslaggever in Dublin: Trui Engels
‘The Human Body’, een van ’s werelds meest controversiële tentoonstellingen die deze zomer te zien zal zijn in Oostende, haalt de complexiteit en de schoonheid van het menselijke lichaam uit de dissectiekamers van de universiteiten om aan het grote publiek te tonen.

Aan de hand van échte lichamen en organen van Chinese staatsburgers – waarvan de oorsprong onbekend is – belichten een tiental galerijen elk een essentieel aspect van deze wonderlijke machine, van het complexe bloedsomloopsysteem tot het verbazingwekkende voortplantingsproces. Ook de impact van roken, zwaarlijvigheid en andere vormen van verwaarlozing van het lichaam worden geïllustreerd.

Afkeer en bewondering ‘The Human Body’ is vergelijkbaar met Körperwelten, een creatie van de Duitse wetenschapper Gunther von Hagens die een conserveringstechniek genaamd ‘plastinatie’ gebruikt voor de aanmaak van anatomische preparaten. Het resultaat is een dramatisch, van de huid ontdaan lichaam, waarbij alle spieren, pezen en zenuwbanen in hun natuurlijke vormen en kleuren zichtbaar worden. Het detail van de anatomie is zonder meer impressionant, maar bij sommigen roept het afkeer op. Bij anderen bewondering. Bij nog anderen allebei.

Terwijl Körperwelten voor ophef zorgde door de geplastineerde lichamen in provocatieve poses op te stellen onder het mom van ‘kunst’, pakt ‘The Human Body’ het zakelijker en afstandelijker aan waardoor het educatieve aspect op de voorgrond treedt. De informatie die wordt verstrekt, is afgestemd op bezoekers van verschillende leeftijden en opleidingsniveaus: van lagere schoolkinderen tot geneeskundestudenten. Maar gevoelige kijkers mijden best de galerij waar de foetussen en embryo’s opgesteld staan.

“De meeste mensen kennen alleen de buitenkant van het menselijke lichaam. Echte menselijke preparaten geven de bezoeker de kans om de binnenkant te ontdekken”, zegt Prof. Dr. Dirk Devroey van de vakgroep Huisartsgeneeskunde aan de VUB. “Vooral de schade die ziekte of middelengebruik kan teweeg brengen is iets dat mensen bijblijft. Daarom hopen wij dat zij ook bewuster gaan omgaan met hun eigen lichaam en hun gezondheid.”

Respect voor het lichaam Toch komt er kritiek op het voyeuristische aspect van de tentoonstelling. Critici vinden het concept moreel verwerpelijk en spreken van puur geldgewin. Kunnen nagemaakte preparaten dan niet even goed tonen hoe ons lichaam werkt? Professor Devroey vindt van niet. “Sommige zaken zijn gewoon niet na te maken, zoals bijvoorbeeld het ingenieuze bloedvatensysteem of de zenuwbanen. Deze preparaten zijn zo goed gemaakt dat ze de bezoeker toelaten om met ongeziene precisie het menselijke lichaam te ontdekken.”

“De lichamen worden met respect getoond en de posities waarin ze zijn opgesteld zijn louter functioneel”, gaat Devroey verder. “Ze worden nu ook niet tentoongesteld op de Grote Markt, he. Mensen die het willen zien, kunnen dat.” Devroey wil het woord voyeurisme dus niet in de mond nemen.” Sommige filmpjes op YouTube waarin mensen in Syrië doodgeschoten worden of levend begraven, vind ik bijvoorbeeld veel choquerender”, aldus de professor.

Controverse
‘The Human Body’ laat de bezoeker om nog een andere reden wellicht niet onberoerd. In enkele Amerikaanse versies van de reizende expo werd aan de ingang een bordje geplaatst met de boodschap: ‘Waarschuwing: de lichamen die u te zien krijgt, zijn mogelijk afkomstig van Chinese gevangenen die gefolterd en geëxecuteerd werden’. Een gevolg van een juridische procedure in 2008 in de VS waarna de Amerikaanse organisator een mededeling liet publiceren waarin gesteld werd dat de organisatie niet kan garanderen dat de menselijke resten niet afkomstig zijn van personen die werden opgesloten in Chinese gevangenissen.

De Chinese anatomie-expert Sui Hongjin, curator van de ‘The Human Body’, verzekert dat alle lichamen die hij aan de organisatie leverde, legaal zijn en dat alle individuen een natuurlijke dood zijn gestorven. Ook het Brusselse evenementenbureau Fire-Starter, dat de expo naar ons land haalt, drukt de polemiek dat de lichamen afkomstig zijn uit gevangenissen de kop in.

Ethiek en wetenschap
“Net zoals in enkele andere Aziatische landen geldt in China een wet die ziekenhuizen de mogelijkheid biedt om doden, die niet geïdentificeerd kunnen worden of waarvan de familie hen niet komt opeisen, aan Chinese universiteiten te doneren voor de vorming van toekomstig medisch personeel en het maken van modellen”, zegt Nina Estelles Y Carrion van Fire-Starter.

Maar hoe en waar die personen gestorven zijn, is niet altijd duidelijk. Bovendien is er in de meeste gevallen ook geen bewuste toestemming van de persoon zelf voor het tentoonstellen van zijn lichaam.

Juridisch valt er echter weinig tegen te doen omdat het tentoonstellen van dode lichamen niet wettelijk geregeld is.

Hoewel ‘The Human Body’ hoe dan ook controversieel zal blijven, kan men het wetenschappelijke potentieel ervan niet ontkennen. Hopelijk kan ze ook haar steentje bijdragen in het debat over ethiek in de wetenschap en de technologie.