Wie was Nelson Mandela?

Nelson Mandela in 1961. © IMAGEGLOBE

Nelson Mandela ging van vrijheidsstrijder tot president en van politieke gevangene tot Nobelprijswinnaar voor de Vrede. Overzicht van een bewogen leven.

Nelson Rolihlahla Dalibhunga Mandela werd op 18 juli 1918 geboren in Umtata, in het zuidoosten van Zuid-Afrika. Hij stamt uit een aristocratisch Xhosa-geslacht. Hoewel zijn ouders ongeletterd waren, bezocht Mandela de methodistenschool en de Universiteit van Fort Hare, waar hij van werd verwijderd na een studentenprotest. In Johannesburg voltooide hij zijn rechtenstudie via een schriftelijke cursus. Daar kwam hij door vakbondsleider Walter Sisulu in contact met zwarte arbeiders.

Oprichting ANC

Mandela trouwde in 1944 met Evelyne Maes, een student verpleegkunde die in dezelfde provincie als Mandela opgroeide. Het koppel kreeg drie kinderen, maar ging in 1957 uit elkaar.

Nog in 1944 richtte Mandela samen met onder andere Oliver Tambo de Jeugdliga van het ANC op. Het ANC (African National Congress) was toen nog een gematigde zwarte organisatie, die pleitte voor de vreedzame afschaffing van de apartheid. In 1952 begon hij een advocatenkantoor met Tambo, die vanaf dan de dagelijkse leiding heeft over het ANC.

In datzelfde jaar had Mandela ook de leiding over een massale campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid, die door het ANC en het Congres van Indiërs georganiseerd was. Er werden duizenden mensen gearresteerd en de regering verbood Mandela aan vergaderingen deel te nemen. Tevergeefs, want Mandela werd in 1956 met nog 155 anderen alweer opgepakt wegens deelname aan het Congres van het Volk in Kliptown, bij Johannesburg, waar het Handvest van de Vrijheid werd geproclameerd.

Dat Handvest wordt beschouwd als de ideologische grondslag van het ANC. Het Handvest vermeldt onder meer: “Zuid-Afrika behoort aan allen die er wonen, blank en zwart. Een regering kan slechts met recht gezag opeisen indien zij haar basis vindt in de wil van het gehele volk”.

Soweto

Het massaproces dat daarop volgde, duurde vier jaar. Alle beklaagden werden vrijgesproken. Tijdens dit proces trouwde Mandela met Winnie Madikizela, zijn tweede vrouw. Zij hebben samen twee dochters.

Toen de politie in Soweto in 1960 bij een betoging tegen de pasjeswet (bedoeld om de beweging van zwarten te controleren) 69 mensen doodschoot, verloor het ANC zijn vreedzame karakter. De regering kondigde de noodtoestand af en het nu illegale ANC richtte, als reactie op het overheidsgeweld, een militaire vleugel op: Umkonto we Sizwe (Speer der Natie). Die beweging, die onder leiding stond van Mandela, deinsde er niet voor terug geweld te gebruiken. Mandela reisde intussen ook naar Afrikaanse en Europese hoofdsteden om steun te vragen voor de strijd tegen de apartheid. Hij bracht voorts ook enige tijd door in een guerrilla-opleidingskamp in Algerije.

Robbeneiland

In augustus 1962 werd hij gearresteerd wegens opruiing en het illegaal verlaten van het land. Hij kreeg vijf jaar gevangenisstraf. Na een wapenvondst op een boerderij in Rivonia bij Johannesburg volgde in 1964 een nieuw proces. De dan nog steeds gevangen zittende Mandela werd samen met zes anderen verdacht van een poging tot staatsgreep. De hoofdverdachten, onder wie ook Mandela en Sisulu, kregen levenslang.

Mandela zat 18 jaar gevangen op het beruchte Robbeneiland, tot hij in 1982 werd overgebracht naar de Pollsmoor-gevangenis in Kaapstad. In die periode groeide hij wereldwijd uit tot het symbool van het verzet tegen de apartheid in Zuid-Afrika.

In 1985 bood de toenmalige president Pieter Botha aan Mandela vrij te laten, op voorwaarde dat hij geweld als politiek middel zou afzweren. Maar Winnie Mandela, die de strijd van Mandela tegen de apartheid intussen voortzette, verwierp Botha’s aanbod: “Botha spreekt over de vrijheid van mijn man. Mijn man spreekt over de vrijheid van zijn volk.”

‘Free Mandela’

De internationale campagne voor de vrijlating van Mandela, bereikte een hoogtepunt op zijn 70ste verjaardag in juni 1988 toen in het Wembley-stadion in Londen een rockfestival plaatsvond onder het motto ‘Free Mandela’. Een maand later werd Mandela in een ziekenhuis opgenomen met tuberculose. Nadat de ziekte onder controle was, werd hij vastgehouden in een huis op het terrein van de Victor Vester-gevangenis in Paarl.

Toen hij in juli 1989 door president Botha onverwacht op de thee werd gevraagd, leek het zeker dat Mandela op korte termijn zou vrijkomen. Maar Botha trad af en werd opgevolgd door Frederik Willem De Klerk, die op zijn beurt in december Mandela ontmoette. De zwarte leider voerde daarna in de gevangenis regelmatig overleg over zijn vrijlating met minister van Justitie Kobie Coetzee.

Einde van de apartheid

Op 11 februari 1990 was het dan eindelijk zover: Nelson Mandela werd vrijgelaten uit de gevangenis van Paarl. Mandela reed van daaruit meteen naar het hoofdkwartier van het ANC in Kaapstad. Het ANC, dat intussen niet langer in de ban was geslagen, begon daarna de onderhandelingen met de regering-De Klerk over een nieuwe grondwet voor Zuid-Afrika. Dat leidde in september 1992 tot de samenstelling van een interimregering, die hervormingen moest zien door te voeren. De historische opheffing van het apartheidsregime leverde Mandela en De Klerk in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede op.

In juli 1991 werd Mandela unaniem verkozen tot voorzitter van het ANC. Hij leidde de partij naar de eerste niet-raciale verkiezingen van het land, die in april 1994 georganiseerd werden. Het ANC won die stemming op overtuigende wijze (62,6 pct) en op 10 mei 1994 werd Mandela op 76-jarige leeftijd beëdigd als de eerste zwarte president van een “verenigd democratisch, niet-raciaal en niet-seksistisch Zuid-Afrika”.

Tijdens zijn presidentschap slaagde Mandela erin om de nationale eenheid te bewaren, hoewel dat gezien de voorgeschiedenis van het land absoluut geen sinecure was. Dat dit toch lukte, was in grote mate te danken aan de amnestiepolitiek, onder leiding van aartsbisschop Desmond Tutu. Hierdoor werden heel wat politieke misdrijven (van blanken én zwarten) tijdens het apartheidsregime witgewassen.

Internationaal symbool

Privé verliep het Mandela intussen minder voor de wind. Al vrij snel na zijn vrijlating kwam Winnie in opspraak voor haar (bewezen) rol bij de moord op een 14-jarige jongen in de jaren tachtig. Na nog meer onthullingen, onder andere over overspel van Winnie, gingen Nelson en Winnie Mandela in 1992 uit elkaar. Vier jaar later werd de scheiding ook wettelijk bekrachtigd. Nelson Mandela zou in 1998, op zijn tachtigste verjaardag, hertrouwen met Graca Machel, een 28 jaar jongere weduwe van de voormalige Mozambikaanse president Samura Machel.

Daarvoor, op 20 december 1997, had Mandela de leiding over het ANC al overgedragen aan Thabo Mbeki. Na de verkiezingen van juni 1999, waarin het ANC net geen tweederdemeerderheid haalde, nam Mbeki ook het presidentschap van hem over.

Maar dat betekende niet dat de rol van Mandela was uitgespeeld. Als anti-apartheidssymbool bleef hij ook op oudere leeftijd een enorm grote invloed uitoefenen, zowel nationaal als internationaal. Hij engageerde zich nu volop in de strijd tegen aids, de ziekte waar Makgatho Mandela (zijn zoon uit zijn eerste huwelijk) aan overleed op 6 januari 2005. Hij maakte ook naam als onderhandelaar, door een vredesakkoord te bereiken dat een eind maakte aan de burgeroorlog in Burundi.

Daarnaast zette hij zich nog steeds in voor een brede waaier aan mensenrechten. Hij bleef bij de beginselen die hij tijdens zijn proces in 1964 als volgt verwoordde: “Ik heb het ideaal gekoesterd van een democratische en vrije samenleving, waarin alle mensen samenleven in harmonie en met gelijke kansen. Het is een ideaal waarvoor ik hoop te leven en dat ik hoop te bereiken. Maar zonodig is het een ideaal waarvoor ik bereid ben te sterven”.

Afscheid van de politiek

In juli 2001 werd prostaatkanker vastgesteld bij Mandela. Dankzij een zeven weken lang durende bestralingsbehandeling wist hij zijn ziekte te overwinnen. Op 86-jarige leeftijd trok Mandela zich terug uit de politieke en diplomatieke wereld om meer tijd te maken voor zichzelf en zijn familie. Hij gaf een afscheidsrede in het parlement op 10 mei 2004. In zijn speech onderstreepte hij de grote problemen waarmee Zuid-Afrika nog altijd worstelde: aids, armoede, criminaliteit en werkloosheid. Hij leverde ook felle kritiek op de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, die zonder resolutie van de VN Irak waren binnengevallen.

Tijdens een concert in Londen in juli 2008 ter ere zijn 90ste verjaardag, riep Mandela de nieuwe generatie op om de fakkel van hem over te nemen in de strijd tegen aids of verdrukking in de wereld. Het evenement in Hyde Park was ook bedoeld om geld in te zamelen voor Mandela’s stichting tegen aids. Mandela speelde ook een grote rol als ambassadeur van Zuid-Afrika voor het lobbywerk voor het WK Voetbal van 2010. Zuid-Afrika slaagde er uiteindelijk in dat toernooi binnen te halen, en Mandela woonde de finale tussen Nederland en Spanje bij.

Ziekte

De laatste jaren werd Mandela een aantal keer in het ziekenhuis opgenomen. Begin april 2013 mocht hij het ziekenhuis verlaten na een opname van tien dagen voor een longontsteking. Enkele weken later, op 29 april, kreeg de voormalige president bij hem thuis in Johannesburg bezoek van een aantal topfiguren van het ANC. Op televisiebeelden daarvan was te zien hoe Mandela rechtop in een zetel zat, met een dekentje op zijn benen en zijn hoofd ondersteund door een kussen. Hij toonde geen emoties.

In de nacht van 7 op 8 juni 2013 werd hij in allerijl opgenomen in het ziekenhuis in Pretoria met een longontsteking. De Zuid-Afrikaanse overheid loste maar met mondjesmaat informatie over de zorgwekkende gezondheidstoestand van Mandela. Ook raakte bekend dat de ziekenwagen onderweg naar het ziekenhuis motorpech kreeg, maar volgens de overheid leed de gezondheidstoestand van Mandela daar niet onder. Op 23 juni maakte huidig president Jacob Zuma bekend dat de toestand van het ANC-boegbeeld kritiek was geworden.

Hij verbleef nog enige tijd in het ziekenhuis, maar kon nadien weer naar zijn woning in Johannesburg terugkeren, waar hij donderdag overleed.

Het leven van Mandela vormde ook inspiratie voor een film. “The Long Walk to Freedom”, gebaseerd op de gelijknamige autobiografie van de oud-president, gaat in het najaar van 2013 in première. (Belga/TV)

Partner Content