‘We mogen ons lot in geen geval volledig in handen van de grootmachten leggen’

Volgens Vlinks kan er een sterke lokale dimensie aan de strijd tegen extremisme en terreur gevoegd worden.

Na de recente aanslagen in Parijs lijkt zich doorheen al de analyses een consensus over een aantal zaken af te tekenen. Er is geen plaats in deze wereld voor IS, voor hun kalifaat niet, noch voor hun terreurfilialen. Boots on the ground zullen geen deel uitmaken van de militaire strategie van de ‘geallieerden’. Het blijven de dappere Koerden die op de grond de kastanjes uit het vuur halen, ondersteund door in frequentie opgevoerde luchtbombardementen. Er zal door de betrokken internationale en regionale grootmachten (de VS, Rusland, Iran e.a.) een oplossing gezocht worden voor het Syrische wespennest, met een ‘elegante’ regeling voor de aftredende president Assad. De bewaking van de Europese buitengrenzen zal worden versterkt, cruciale informatie zal door alle Europese lidstaten worden gedeeld.

Wat kan een Vlinkse column hier aan toevoegen? Is alles ondertussen nog niet gezegd? Wij denken dat we ons lot in geen geval volledig in de handen van de grootmachten mogen leggen. Die handelen immers in de eerste plaats in hun eigen geopolitieke en economische belang, niet in dat van de modale burger. Uiteraard moet de chaos in het Midden-Oosten opgelost worden. Maar intussen kan er volgens ons ook een sterke lokale dimensie aan de strijd tegen extremisme en terreur gevoegd worden. Een dimensie die uitgaat van de wil van elkeen om in onze lokale gemeenschap in vrede samen te leven.

De val waar we als vrije, westerse samenleving niet in mogen trappen, is die van de polarisatie. De moslims tegen de niet-moslims. De autochtonen tegen de allochtonen. Nee, ook niet wij tegen de vluchtelingen. De meesten onder hen zijn net op de vlucht voor het geweld van terreurgroeperingen als IS en Jabat Al Nusra.

Er manifesteert zich geleidelijk maar haast ongemerkt een nieuwe breuklijn, ook binnen de wereldwijde islamgemeenschap (de oema) zelf. Het is de tegenstelling tussen de extremisten en de rest. Als er al polarisatie mag ontstaan, dan tussen de voorstanders van een open samenleving (naar de woorden van Karl Popper) en zij die daar tegen zijn.

Samen de kanker bestrijden

De aanslagen in Parijs werden nadrukkelijk en in sterke bewoordingen afgekeurd door belangrijke mosliminstanties overal ter wereld. Meer en meer gaan er stemmen op binnen de moslimgemeenschap (waartoe we ook culturele moslims rekenen) om de waarheid onder ogen te zien. IS is wel degelijk islamitisch in haar doctrine (al is het een zeer extreme interpretatie) en is als dusdanig een kanker in het hart van de islam, een kanker die radicaal moet worden verwijderd.

Dat IS een probleem binnen de islam is, betekent echter niet dat ze het dan maar zelf moeten oplossen. We zijn allemaal slachtoffer van het perfide gedachtegoed van deze extremisten. Het is nu dus hoog tijd om de rangen te sluiten met moedige imams als Sulayman Van Ael, Khalid Benhaddou, Brahim Laytouss (pleitbezorger van een Europese, verlichte islam), de Nederlander Yassin Elfokani en de gerenommeerde en alom gerespecteerde (bij de extremisten iets minder) vernieuwer Rachid Benzine (Frankrijk). Deze laatste maakt al een tijdje indruk met zijn pleidooi voor een herinterpretatie van de problematische verzen in de canonieke geschriften van de islam. Deze interpretatie, ijtihad in het Arabisch, is het enige vruchtbare pad dat leidt naar vernieuwing en verlichting binnen de islam. Vergeten we ook niet de islamoloog Montasser Alde’meh of Bilal Benyaich, de politicoloog die verbonden is aan de denktank Itinera en waarschuwt voor het gevaar dat uitgaat van het salafisme, de fundamentalistische ideologie waarop IS zich inspireert. In de persoon van de polemische columnist Dyab Abou Jahjah vindt hij hierin een uitgesproken bondgenoot.

Think global, act local

Maar het volstaat niet om lovenswaardige initiatieven zoals de gezamenlijke verklaring van de Vlaamse Interlevensbeschouwelijke Dialoog en het Platform van Vlaamse Imams te onderschrijven. Er moet ook concreet op het terrein iets gebeuren. Uiteraard is het islamitische terrorisme een wereldwijd probleem. Maar: think global, act local. Laten we van onderuit werken aan de problemen die het samenleven bemoeilijken. En laten we samen een krachtig standpunt innemen tegen de hardnekkige idee dat er geen plaats is voor islam in een democratie, en vice versa.

Ja, dat vraagt serieuze inspanningen. Ja, dat vraagt bereidheid om te luisteren en om toegevingen te doen. Ja, die toegevingen zullen voornamelijk van islamitische kant moeten komen, omdat religie nu eenmaal rigider is dan seculiere gemeenschapsvormen. Het is ook niet makkelijk geweest om de christelijke leer haar plaats te geven in onze seculiere samenleving, maar het is gelukt. Waarom zou het dan niet lukken om vernieuwing binnen de islam door te voeren? Een vernieuwing waarbij krachtig en duidelijk stelling wordt genomen tegen het extremisme en duidelijk wordt gemaakt dat islam en democratie wél kunnen samengaan, dat universele waarden niet conflicteren met islamitische waarden.

Samen tegen de echte vijand

Zo’n hervormingsproces verdient onze volle steun. Enkel zo kan het extremisme binnen de islam worden gecounterd. Als dit hervormingsproces zich mondiaal zou doorzetten, worden extremisten als IS de facto geëxcommuniceerd. Dat zou hen hun draagvlak en legitimatie ontnemen en dan is het geen ‘oorlog tegen islam’ meer, maar tegen barbaren die er enkel op uit zijn dood en verderf te zaaien.

Daarom moeten ook een aantal islamcritici kleur bekennen. Willen ze een gereformeerde islam die aansluit bij universele waarden, dan zullen ze de hervormers moeten steunen. Zo niet, geven ze toe dat ze hardleers zijn en het hen er in feite om gaat een eindeloos conflict met de islam te voeden en in stand te houden.

Het imago van België heeft een flinke deuk gekregen toen bleek dat een aantal van de daders van de recente aanslagen in Parijs vanuit Brussel kwamen. Stel je voor dat op haar beurt ook de hervorming van bij ons zou komen en zich zo over Europa en de wereld zou verspreiden. Het zou zo maar eens kunnen. Om het met de woorden van Martin Luther King te zeggen: I have a dream.

We kunnen elkaar de schuld blijven geven en zo verder polariseren of we kunnen samenwerken tegen de échte vijand. Die keuze hebben we wel degelijk.

Gert Verwilt is kernlid van Vlinks