‘Wat betekent “Nie wieder Faschismus” in een wereld waarin alles zichzelf herhaalt?’

Een herdenking van de Tweede Wereldoorlog leidt bijna automatisch tot een overpeinzing over de wereld van vandaag, schrijft Walter Pauli.

De hele wereld herdenkt de verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog, nu zeventig jaar geleden.

In Duitsland maakte Angela Merkel indruk met haar toespraak in Dachau. In het voormalige concentratiekamp had de bondskanselier het over het gevaar van het moslimextremisme en de heropleving van het oude antisemitisme. Daarbij verwees ze naar de aanslagen in Parijs en Brussel.

Maar in Brussel blijft het stil. De herdenking van de Tweede Wereldoorlog is geen prioriteit voor onze politici.

Ook het maatschappelijke middenveld, de culturele wereld en de media hebben andere besognes. Zeker, in onze media ontbreekt het niet aan bijdragen over de Tweede Wereldoorlog, maar dat is niet uitzonderlijk: in onze media ontbreekt het daar namelijk nooit aan. In vergelijking met de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog verloopt de zeventigste verjaardag van de Tweede Wereldoorlog evenwel in mineur. We hebben er al zo veel over gesproken: zijn we over 1940-1945 eigenlijk niet bijna uitgepraat? Dat gevoel hangt over deze verjaardag.

Of heerst er zonder meer een zekere herdenkingsmoeheid in Vlaanderen? Vorig jaar mocht Geert Bourgeois voor de herdenking van de ‘Groote Oorlog’ vele miljoenen euro’s vrijmaken: met resultaat, want de restauratie van het oorlogserfgoed in de Westhoek is state of the art. Dit jaar zet zijn partijgenote Elke Sleurs het SOMA, het ‘Studie- en Documentatiecentrum voor Oorlog en Maatschappij’, op droog zaad. Zo brengt ze het voortbestaan van de enige wetenschappelijke overheidsinstelling met expertise over die Tweede Wereldoorlog in het gedrang. Vanwaar dat verschil in benadering?

We will remember them: die zin prevelt het publiek nog elke avond na de ‘Last Post’ onder de Menenpoort in Ieper. Wat geldt voor de gesneuvelde soldaten van 1914-1918 en de oorlog die hen het leven kostte, moet toch ook gelden voor de miljoenen doden van 1940-1945?

Democratie wordt ook nu weer bedreigd

Want in zoverre de Tweede Wereldoorlog een krachtmeeting was tussen westerse democratieën en dictatoriale regimes, is die oorlog nog altijd brandend actueel: de democratie wordt nu weer bedreigd, ook door geweld.

In zoverre de Tweede Wereldoorlog een racistisch geïnspireerde oorlog was, waar de leiding van één Herrenvolk bepaalde wie de Untermenschen waren, is die oorlog ook nog altijd brandend actueel: het racisme is helemaal terug van nooit weggeweest, en dat van de VS tot het Midden-Oosten, en van West-Europa tot Oekraïne.

En in zoverre de Tweede Wereldoorlog een geopolitiek conflict over natuurlijke rijkdommen, politieke invloedssferen en handelszones was, is die oorlog ook nog brandend actueel: zelfs oude bondgenoten als de VS en West-Europa zijn in een gênante en vooral economisch gedreven spionageoorlog met elkaar verwikkeld geraakt. In die zin leidt een herdenking van de Tweede Wereldoorlog bijna automatisch tot een overpeinzing over de wereld van vandaag. Wat moeten we met de oude strijdkreet ‘Nie wieder Faschismus’ in een wereld waarin blijkbaar alles zichzelf herhaalt?

In Duitsland noteerden de media hoe Angela Merkel de Tweede Wereldoorlog herinnerde als strijd om de ‘onwrikbare waardigheid van de mens en tegelijk om de basis van ons vrije, democratische systeem’. Voor haar gaat het bij deze verjaardag om de fundamenten van onze maatschappij, de grondslagen van onze opvatting over rechtvaardigheid, en dat in een ongemakkelijke context van agressief moslimextremisme.

In Vlaanderen was de meest originele bijdrage van de openbare omroep een reportage over de grootvader van PS-politica Laurette Onkelinx. Opa Onkelinx was namelijk oorlogsburgemeester in het dorp Jeuk. Hebt u zich toen ook achter de oren gekrabd?