De beledigende tweets aan het adres van Mexico van Amerikaans president Donald Trump zetten het vrijhandelsakkoord NAFTA onder druk en radicaliseren Mexicaanse presidentskandidaten. Dat zegt Jorge Guajardo, ex-ambassadeur van het land en politiek strateeg. ‘Mexicanen storten nog liever de afgrond in dan vernederd te worden door die bullebak.’
‘In Washington zeggen ze mij: maak je niet te veel zorgen om die tweets en beledigingen. Dat doet Trump om zijn aanhangers tevreden te houden’, steekt Jorge Guajardo van wal. In zijn thuisland ziet de voormalige Mexicaanse ambassadeur in China (2007-2013) alleszins dat de woorden van de Amerikaanse president wel degelijk golven veroorzaken.
Guajardo woont en werkt in de Amerikaanse hoofdstad, maar vliegt bijna wekelijks naar Mexico-Stad. Hij is immers een naaste adviseur van Margarita Zavala, die voor de christendemocratische PAN-partij het presidentschap ambieert. De stembusslag vindt plaats op 1 juli 2018. Als het onafgebroken gependel tussen de Verenigde Staten (VS) en Mexico Guajardo iets heeft bijgebracht, dan is het wel het besef dat de Mexicaans-Amerikaanse samenwerking, vooral onder de paraplu van vrijhandelsakkoord NAFTA (North American Free Trade Agreement, nvdr.), geen vanzelfsprekendheid is. Wel integendeel.
Guajardo geeft graag een geschiedenisles. Afgelopen week vierde Mexico de feestdag van de zogenaamde ‘niños héroes’, ofwel de zes ‘heldhaftige jongens’, wiens verhaal teruggaat tot de Mexicaans-Amerikaanse oorlog (1846-1848). Dat conflict volgde op de annexatie van het Mexicaanse grondgebied Texas door de VS. Op 13 september 1847 waren de yankees zelfs helemaal tot de Mexicaanse hoofdstad doorgestoten.
De zes heldhaftige militaire kadetten hadden het bevel gekregen de vlag te verdedigen van het Chapultepec-kasteel – toen een militaire academie, later een presidentieel paleis en vandaag een toeristische trekpleister – dat in het midden van een uitgestrekt park boven de stad uittorent. Toen de veel talrijkere Amerikaanse troepen die septemberdag het kasteel naderden en de bevelhebber van Chapultepec besefte dat hij een nederlaag zou lijden, blies hij de aftocht. De dappere ‘niños héroes’, zo gaat althans de legende, wilden echter geen millimeter wijken: één van hen wikkelde zich zelfs in de vlag en stortte zich erin te pletter.
‘Hij stierf nog liever dan zich te laten vernederen door de Amerikanen’, zegt Guajardo. ‘Dat verhaal krijgt elke Mexicaan erin gelepeld vanaf een jonge leeftijd, zowel op school als thuis. En daarbij komt ook het bittere besef dat de yankees een groot deel van ons territorium ingepikt hebben. Ik liep school in de VS vanaf het middelbaar: Amerikanen leren niets over die gebeurtenis op school, het maakt geen deel uit van hun geschiedenis. In Mexico wordt het echter breed uitgesmeerd in de geschiedenisboeken en elk jaar rakelen we dat terug op. De geschiedenis leert ons wantrouwig tegenover de VS te staan.’
Sinds de totstandkoming van het vrijhandelsakkoord NAFTA in 1994 is het historische Mexicaanse ressentiment tegenover de Verenigde Staten wat gaan liggen. Vandaag wordt het echter opnieuw opgepookt.
JORGE GUAJARDO: Trump maakt dat nationalisme opnieuw wakker in de Mexicanen, het gevoel van vernedering door onze noorderbuur en de weerstand daartegen die in ons DNA zit.
Dat is belangrijk wanneer we het over NAFTA hebben: we houden van het vrijhandelsakkoord, maar we zullen geen vernedering ondergaan om het te allen prijze in leven te houden. We wikkelen onszelf nog liever in de vlag om onze dood tegemoet te storten dan een vernedering door de Amerikanen te slikken. Volgens mij begrijpt Trump dat niet.
NAFTA wordt momenteel heronderhandeld. Trump heeft al meermaals gedreigd het akkoord op te blazen. In welke mate hangen de Mexicaans-Amerikaanse relaties af van een goede uitkomst van deze onderhandelingen?
GUAJARDO: NAFTA was de katalysator van veel meer samenwerking, vertrouwen en partnerschap. Een historische waarheid in Mexico wil dat toenadering tot de VS onmogelijk is: het zelfs maar suggeren was lange tijd bijna politieke zelfmoord. NAFTA was de eerste aanzet tot onderling vertrouwen. Je kan het belang ervan moeilijk overschatten. De bilaterale relaties hangen er volledig van af. Enkel door NAFTA konden we onze geschiedenis een beetje vergeten en onze noorderburen als vrienden gaan beschouwen. Zonder NAFTA blijft er enkel wantrouwen over.
Hoe staat de Mexicaanse president Enrique Peña Nieto tegenover Trump? Wat is zijn strategie in de onderhandelingen?
GUAJARDO: Onderhandelingen voor vrijhandelsakkoorden moeten per definitie heel discreet en voorzichtig gebeuren, omdat er altijd winnaars en verliezers zijn in de nationale sectoren van de verschillende partijen. In de best mogelijke omstandigheden zijn zulke onderhandelingen bijzonder gevoelig.
Trump denkt dat het beledigen en vernederen van Mexico hem in een sterke onderhandelingspositie zet. Dat is zijn strategie: taai en krachtdadig overkomen, en laten uitschijnen dat hij bereid is om de onderhandelingstafel te verlaten als hij zijn zin niet krijgt.
Wat Trump niet beseft is dat door zijn gepest de Mexicaanse president opeens politiek kan scoren door NAFTA de rug toe te keren.
Wat Trump niet beseft is dat zijn gepest de Mexicanen bijna geen andere keuze laat dan NAFTA zelf de rug toe te keren: zo is opstappen voor Peña Nieto opeens een politieke win geworden. Het zou zijn populariteit ten goede komen en hij zou gelijk het hele land achter zich hebben: iedereen zou zich verenigen achter die opgestoken vuist naar de Verenigde Staten. Dat begrijpen ze niet in de VS: dat Peña Nieto zich letterlijk dubbel plooit om volwassen en ernstig te blijven – terwijl hij politiek makkelijk kan scoren door de onderhandelingen af te blazen.
Is het realistisch dat de onderhandelingen afspringen en NAFTA naar de prullenmand wordt verwezen?
GUAJARDO: Ik ken de onderhandelaars persoonlijk en ik spreek ze regelmatig. De ontmoetingen in Mexico, Canada of de Verenigde Staten verlopen vriendelijk en professioneel. Het probleem is het getwitter van Donald Trump. Als hij Mexico blijft vernederen dan verdwijnt in Mexico het draagvlak voor toegevingen volledig. Toegevingen doen wordt dan politieke zelfmoord. Dát is het probleem.
Wat als NAFTA eindigt?
GUAJARDO: Reken maar dat de samenwerking op andere vlakken eronder zal lijden. Neem migratie: de voorbije jaren heeft Mexico op verzoek van de VS heel wat gedaan om de migratie van Centraal-Amerikanen richting het noorden te bemoeilijken. Dat heeft de relatie met onze zuiderburen ietwat verzuurd, omdat ze vinden dat we het vuile werk van de Amerikanen opknappen. Als de Amerikanen gaan dwarsliggen, dan hoeft het voor ons ook niet meer.
Als de Amerikanen NAFTA opblazen, dan mogen ze samenwerking in de strijd tegen migratie en drugstrafiek ook vergeten.
Ten tweede is er de samenwerking in de war on drugs. Als er een soort Koude Oorlog volgt op het schrappen van NAFTA, dan zullen de Amerikaanse veiligheidsdiensten die in Mexico gestationeerd zijn, belast met aanpakken van drugskartels, ook mogen beschikken, of dat zal men toch eisen.
De meeste Mexicanen beschouwen drugstrafiek als een Amerikaans probleem: de vraag komt uit de Verenigde Staten, net als de wapens, de boekhouders, en de banken die het geld witwassen. De doden zijn echter voor ons. Vandaag al is er de perceptie dat wij de drugsoorlog uitvechten voor de Amerikanen. Als het zo verdergaat, dan wordt het politiek onhoudbaar om nog met de Amerikanen samen te werken op dit gebied. Waarom zouden we het vuile werk van de VS opknappen als ze ons alleen maar aanvallen en vernederen?
Straks zijn het presidentsverkiezingen in Mexico. Hoe positioneren de kandidaten zich tegenover de VS?
GUAJARDO: Tot dusver is Amerika niet echt een issue in de campagne omdat geen enkele kandidaat toenadering voorstelt. Integendeel: we beconcurreren elkaar om ons zoveel mogelijk van Trump te distantiëren. We hebben bovendien andere, interne kopzorgen: misdaad, corruptie, onderwijs, werk, enzovoorts. Maar alle partijen zijn het er hoe dan ook over eens dat we sterk moeten staan tegen gepest of vernedering door de VS.
López Obrador (Andrés Manuel, de links-populistische presidentskandidaat voor de partij Morena, nvdr.) wil dat de onderhandelingen uitgesteld worden tot na de verkiezingen omdat hij beweert dat de president te zwak staat en hij geen mandaat meer heeft. Op rechts wil de vooraanstaande senator Roberto Gil Zuarth van de PAN, die in theorie pro-business is, dat Mexico opstapt uit de onderhandelingen tot onze noorderburen een beetje respect opbrengen.
Niemand is pro-Amerika. De president moet echter diplomatisch optreden en dient de belangen van heel het land te verdedigen. Niettegenstaande: binnen tien maand zijn het verkiezingen, en het is een grote verleiding om de kandidaat van zijn partij een duwtje in de rug te geven door de VS tegen de schenen te schoppen. Het is politiek erg verleidelijk. Was Peña Nieto half zo onverantwoordelijk als Trump tijdens zijn campagne, hij zou het al lang gedaan hebben.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
