Rudi Rotthier

Waarom de ‘Amerikaanse nazivlag’ zo lang bleef hangen, en waarom ze nu misschien verdwijnt

Sinds Dylann Roof vorige week woensdag negen mensen doodde in een zwarte kerk in Charleston zijn de VS in ontstellende snelheid komaf aan het maken met een deel van hun 150 jaar oude symboliek. Is het meer dan cosmetica? En misschien de meer pertinente vraag: waarom slepen de VS die erfenis van 150 jaar geleden nog altijd met zich mee?

Elke zaterdag brengt Rudi Rotthier, onze correspondent in Canada en de VS, u een achtergrondverhaal vanuit de stad of streek waar hij op dat moment resideert.

De confederale vlag maakt al 150 jaar deel uit van het politieke landschap in de VS. En de witte bewoners uit het zuiden van het land verwachten, in de woorden van commentator Jelani Cobbin The New Yorker, helemaal niets van hun overheid behalve dat ze die vlag op officiële plaatsen laat wapperen.

Daar werd af en toe bezwaar tegen gemaakt, maar doorgaans niet eens zoveel (gelet op de ballast uit het verleden, zie verder).

Dylann Roof, met zijn moordwapen en de confederale aanvalsvlag
Dylann Roof, met zijn moordwapen en de confederale aanvalsvlag© /

Het bloedbad dat Dylann Roof vorige week aanrichtte, en tegelijk de waardige reactie van de slachtoffers, die hem beleefd uitnodigden op de gebedsdienst/bijbelles die hij aan flarden zou schieten, waarna hun nabestaanden hem via camera’s in de rechtszaal lieten weten dat ze hem konden vergeven, hoewel hij hun harten had gebroken, maakte dit wel een heel eenzijdige affaire. Zelfs een vertegenwoordiger van de racistische terreurgroep Ku Klux Klan, die opriep tot steun aan Roof, vond dat zijn man beter andere zwarten had kunnen uitkiezen om te doden dan brave kerkgangers.

‘Eerbaar compromis’

Dylann Roof dweepte, op de site waar hij ook zijn aanslag en zijn racisme verdedigde, met de confederale vlag. En dat gaf blijkbaar een schokje bij degenen die nooit het minste kwaad in de vlag hadden gezien. Dat is een eerste moeilijk te vatten zaak: hoe kan het dat zovelen zolang die vlag niet in vraag hebben gesteld? En het schokje deinde uit en werd een schok.

Vooral de toespraak van de Republikeinse gouverneur van South Carolina, Nikki Haley, wekte al naar gelang verbazing, bewondering en verbijstering. Verbijstering omdat ze in het verleden, tijdens twee verkiezingscampagnes, de status quo rond de vlag heeft verdedigd. Er was een eerbaar compromis bereikt, zei ze toen. In 2000 was de vlag van de koepel van het parlement verwijderd en verhuisd naar het confederaal monument, nog altijd op het terrein van het parlement, nog altijd prominent, maar niet langer bovenop het gebouw. Een nieuwe discussie zou maar onrust zaaien, zei ze tijdens voorbije campagnes.

Maar nu is ze blijkbaar niet langer bang van de onrust.

De gouverneur van de Amerikaanse staat South Carolina, Nikki Haley, heeft opgeroepen de vlag van de Confederale Staten van het parlementsgebouw te halen. Haar oproep komt er na de racistische aanslag van Dylann Roof op een Afro-Amerikaanse kerk in South Carolina waar hij negen mensen doodschoot. Hij gebruikte de vlag als racistisch symbool. Walmart, de grootste supermarktketen van de Verenigde Staten, heeft aangekondigd dat ze alle items met de confederale vlag op uit de rekken haalt.
De gouverneur van de Amerikaanse staat South Carolina, Nikki Haley, heeft opgeroepen de vlag van de Confederale Staten van het parlementsgebouw te halen. Haar oproep komt er na de racistische aanslag van Dylann Roof op een Afro-Amerikaanse kerk in South Carolina waar hij negen mensen doodschoot. Hij gebruikte de vlag als racistisch symbool. Walmart, de grootste supermarktketen van de Verenigde Staten, heeft aangekondigd dat ze alle items met de confederale vlag op uit de rekken haalt.© Belga

Ze sprak de pers toe op een steenworp van een van haar problemen. Ze werd geflankeerd door zwarte verkozenen, terwijl de nationale senatoren van haar staat, onder wie presidentskandidaat Lindsey Graham, van iets verderop instemmend toekeken.

“De haatdragende moordenaar”, aldus de gouverneur, “die onze broeders en zusters in Charleston afslachtte, heeft een zieke, verdraaide visie op de vlag”.

Maar dat belet niet dat er, naast burgers die de vlag zien als een “symbool van respect, integriteit en plicht”, anderen zijn die ze zien als een “diep aanstootgevend symbool van een gewelddadig en verdrukkend verleden. We kunnen als staat overleven met beide standpunten. Zij die dat wensen kunnen de vlag op hun privé-eigendom plaatsen – niemand zal dat verbieden”.

De confederale vlag in Columbia, tegen de achtergrond van het parlement
De confederale vlag in Columbia, tegen de achtergrond van het parlement© Reuters

‘De tijd is gekomen’

“Maar het staatshuis is een andere zaak, en de gebeurtenissen van de voorbije week veranderen onze blik”.

“Vijftien jaar geleden, na een moeizaam debat, is beslist om de vlag van de koepel op het gebouw te verplaatsen. Vandaag, in een ogenblik van eensgezindheid, en zonder kwade wil, is het tijd om de vlag helemaal van het terrein van het staatshuis te verwijderen”.

“150 jaar na het einde van de burgeroorlog, is de tijd gekomen”.

“Dit is het tijdstip waarop we kunnen zeggen dat de vlag, hoewel ze integraal deel uitmaakt van ons verleden, niet de toekomst vertegenwoordigt van onze grote staat”.

In de toekomst zullen enkel nog de nationale en de staatsvlag op het terrein wapperen, terwijl de confederale vlag nog in privétuinen zal hangen, “of in een museum”.

Roof, met de brandende vlag van zijn land
Roof, met de brandende vlag van zijn land© /

Haley, de eerste niet-witte gouverneur in South Carolina (haar ouders migreerden uit India), en de eerste vrouw als gouverneur in de staat, heeft eigenlijk bijna niets in de pap te brokken over die vlag – de confederale oorlogsvlag – maar ze zei het toch. Het parlement van de staat stemde er een dag later mee in om over het lot van de vlag later deze zomer een debat te organiseren. Volgens tegenstanders en critici had de gouverneur na haar speech en na deze formele stemming nog wel wat extra moeite mogen doen om de vlag weg te krijgen tijdens de ceremonie in het parlement voor een van de slachtoffers, senator Clementa Pinckney. Pinckney was een notoir tegenstander van de vlag – maar zowel zijn lijkkist als de rouwenden moesten woensdag toch aan “de Amerikaanse nazivlag”, de “slavernijvlag” voorbij. De gouverneur heeft volgens het compromis uit 2000 niet de macht om te vlag te verwijderen, of halfstok te laten hangen, maar ze heeft wel de macht om een vuile of versleten vlag te vervangen. Vele zwarten vonden dat woensdag het moment was aangebroken voor de vervanging van de versleten vlag – en ze hoopten dat die vervanging lang genoeg zou duren om de kist en de rouwenden te laten passeren.

Strom Thurmond

Maar op zich had Haley met haar toespraak moed getoond.

Het was, zei een commentator naderhand, met enige zin voor overdrijving, de eerste keer dat een politicus uit het zuiden moedwillig tegen haar achterban inging. Uit enquêtes blijkt dan wel dat na de aanslag een nipte meerderheid van de bevolking in South Carolina voor een verwijdering van de vlag gewonnen is, maar als je het zwarte deel van de bevolking niet meerekent, blijft een ruime witte meerderheid voorstander van de vlag.

En hoewel het onzeker is of het parlement met tweederde van de stemmen zal instemmen met een verwijdering, kon men uit commentaren opmaken dat de politieke steun voor het voorstel toch wel aanzienlijk is. Nadat de beelden van Dylann Roof zo’n indruk hadden gemaakt en zo’n negatieve publiciteit voor de vlag hadden gebracht, durft bijna geen enkele politicus van enig allooi nog de officiële rol voor de vlag te verdedigen. Zelfs Paul Thurmond, zoon van de legendarische Strom Thurmond die ooit als kandidaat van de rassenscheiding aan de presidentsverkiezingen deelnam, voelde zich geroepen om de verbanning van de vlag te ondersteunen. De jonge Thurmond, verkozen in Charleston, verklaarde dat de “toekomst niet gebouwd kan worden op symbolen van oorlog, haat en verdeeldheid”. Zijn vader, nog niet zolang geleden gestorven en eindeloos herkozen in het nationale parlement (pas in zijn 99ste levensjaar, in 2001, stelde hij zich niet langer kandidaat).

Drie interpretaties

De confederale oorlogsvlag ontstond tijdens de bloedige burgeroorlog (1861-1865) tussen het noorden en het zuiden van de nog jonge Verenigde Staten. Volgens sommigen werd de vlag ontworpen omdat de echte vlag van het zuiden van verre, en als er geen wind stond, te veel geleek op de witte vlag van de capitulatie.

Een biker neemt deel aan een manifestatie voor de vlag
Een biker neemt deel aan een manifestatie voor de vlag© Reuters

En na de oorlog werd die vlag, zoals de oorlog, en ondanks de nederlaag, een element van fierheid bij een aanzienlijk deel van de witte bevolking in het zuiden, zoals blijkt uit talloze monumenten die in ongeveer elk gehucht te bezoeken zijn.

Er zijn, schreef een commentator van The Daily Beast, verwijzend naar het boek Race and Reunion van historicus David Blight, globaal genomen drie interpretaties van de burgeroorlog (en de vlag).

De eerste is gangbaar in het noorden en in de rest van de wereld, en is tot op zekere hoogte onbetwistbaar: de oorlog ging over slavernij. Het noorden wilde ervan af, of wilde de uitbreiding van slavernij naar nieuwe staten beperken. Het zuiden had slavenarbeid nodig voor zijn plantage-economie, en verzette zich militair tegen plannen om slavernij en witte privileges af te bouwen. In deze eerste interpretatie won het noorden een “ethische oorlog” voor veralgemeende vrijheid, terwijl het zuiden korte tijd na het einde van de slavernij die morele overwinning tenietdeed met racistische wetten. Door die wetten (de Jim Crow-wetten) werden de recent vrijgelaten zwarten belet om deel te nemen aan het democratisch proces, om welvaart te zoeken of om zich te vermengen met de blanke elite (in oudere stations is de aparte ingang voor zwarten soms nog te zien). Nog altijd in deze interpretatie staat de confederale vlag voor al dat foute: slavernij, discriminatie, raciale terreur.

Uitputtingsslag

De tweede interpretatie, lang dominant in de VS, en voor een keer gedeeld door noord en zuid, is dat het land in het immens wederzijds bloedvergieten (met 750.000 doden en 650.000 gewonden, volgens betwiste, misschien te lage schattingen) een soort eenheid heeft gevonden. Men had elkaar tot de dood bestreden, maar na de broederstrijd viel men uitgeput in elkaars armen. Het is een mythe die ooit sterk was (en sterk gepropageerd werd) maar die tegenwoordig en na jaren van steeds dieper wordende meningsverschillen veel aan kracht heeft ingeboet. In deze interpretatie is de vlag een historisch element, zonder al te veel connotatie.

De derde interpretatie, en in deze versie krijgt de vlag een positieve betekenis, is dat de agressor de burgeroorlog gewonnen heeft. Het noorden wilde geen rekening houden met zuidelijke gevoeligheden, wilde geen rekening houden met plaatselijke democratie. Het is, in deze interpretatie bijna irrelevant, dat het meningsverschil over slavernij ging. Deze versie is nog heel verspreid in het blanke zuiden. De noordelijke generaal William Tecumseh Sherman heeft de kroon op het werk geplaatst door grote stukken van het zuiden te plunderen of plat te branden. Zo werd het zuiden gebroken. Tijdens de reconstructie, de periode na de burgeroorlog, heeft het zuiden een tijd een pariah-status gekregen, werden de rechten van de (witte) burgers met voeten getreden. Sindsdien is het (witte) zuiden een gefrustreerde zone, voortdurend belaagd door noordelijken die rechten willen inpikken..

Slavernij? Die was er in het noorden ook, en de meerderheid van deFounding Fathers in het land bezat slaven.

De confederale vlag is in de derde interpretatie het symbool voor de weliswaar mislukte rebellie tegen de noordelijke overmacht, voor moraliteit en principe, voor zuiders exceptionalisme, voor excentriciteit zelfs. Bikers hullen zich graag in de vlag. Een van de steunbetuigingen aan de vlag kwam deze week van motorrijders. Sommigen hadden hun vlag met een slogan verduidelijkt: “Erfgoed, geen haat”.

De zucht naar rechten voor de individuele staten komt in vele recente debatten terug, vrijdag nog na de beslissing van het hooggerechtshof om het homohuwelijk in heel het land legaal te maken. Zuidelijken vinden doorgaans dat zoiets staatsbevoegdheid moet zijn (tenzij de nationale overheid hun standpunt deelt, dan zijn de zuidelijken plots een stuk minder regionalistisch).

Jim Webb
Jim Webb© Reuters

Jim Webb, de voormalige Democratische senator van Virginia, en een waarschijnlijke presidentskandidaat voor 2016, is tegenwoordig een van de weinige toppolitici die open en bloot de confederale vlag verdedigt.

De confederale oorlogsvlag, verklaarde hij deze week, is verkeerdelijk gebruikt voor racistische en andere doeleinden. “Ze hoort niet gebruikt te worden als een politiek symbool dat ons verdeelt. Ze moet ons doen herinneren dat aan beide zijden in die oorlog eerbare Amerikanen vochten, inclusief slaveneigenaars in het Unionistische (noordelijke) leger uit staten als Missouri, Kentucky, Maryland en Delaware, en vele niet-slaafhouders uit het zuiden”.

‘Balsem op ongeheelde wonden’

President Barack Obama zag het vrijdag, tijdens zijn lofrede voor Clementa Pinckney, helemaal anders. Hij zat helemaal op de lijn van de eerste interpretatie en was voor zijn doen vrij direct. “Al te lang”, aldus de president, “waren we blind voor de pijn die de confederale vlag veroorzaakte bij te veel burgers. Het klopt dat de vlag deze moorden (in Charleston) niet veroorzaakte”. Maar “we moeten toegeven dat de vlag altijd meer is geweest dan een teken van voorouderlijke trots”.

“Voor velen, zwart en wit, herinnerde de vlag aan systematische onderdrukking en raciale onderwerping. De vlag verwijderen van het staatshuis van South Carolina zou geen daad zijn van politieke correctheid, het zou geen smaad toebrengen aan de moed van de confederale soldaten. Het zou gewoon een erkenning zijn dat de zaak waarvoor ze vochten, slavernij, de foute zaak was.”

Obama tijdens de lofrede
Obama tijdens de lofrede© Reuters

“Het opleggen van Jim Crow na de burgeroorlog, de weerstand tegen burgerrechten voor alle mensen, was fout. Het (verwijderen van de vlag) zou één stap zijn in een eerlijke versie van de Amerikaanse geschiedenis. Een bescheiden maar betekenisvolle balsem op zovele ongeheelde wonden. Door de vlag te verwijderen drukken we Gods genade uit”.

Bezorgde zwarten

Overigens: Kathleen Parker, matig conservatieve commentator voor The Washington Post, woont in Charleston, de stad van het bloedbad. Zij signaleert dat de zwarten zich zorgen maken over de commotie rond de vlag. Want wat zullen de blanken uitrichten als ze het gevoel krijgen dat hun vlag wordt afgepakt? Hoe zullen ze reageren?

Zal er, zoals een Ku Klux Klan-vertegenwoordiger dreigend beweerde (en de KKK maakt ook gebruik van de vlag) meer bloed vloeien?

Het is voor de reiziger in het zuiden een raadsel waarom de vlag zolang is kunnen meegaan. En niet alleen de vlag. In Columbia, de hoofdstad van South Carolina, is de vlag nu een hot item, maar die vlag staat aan een confederaal monument voor de gesneuvelden, opgericht door de ‘Vrouwen van South Carolina’, waar je als afstammeling van slaven denkelijk niet al te graag mee geconfronteerd wordt. Daar staat bijvoorbeeld dit te lezen: “Laat de vreemdeling, die in de toekomst deze tekst leest, herkennen dat dit mannen waren die door macht niet te corrumperen waren, die geen schrik hadden van de dood, die niet door de nederlaag onteerd werden en laat hun deugden pleiten voor een rechtvaardig oordeel over de zaak waar ze hun leven voor gaven”.

De zaak zijnde: behoud van de slavernij, en het onderdrukken van de zwarten. Eerbare mannen? Een eerbare zaak?

Onverkiesbaar

In Savannah, Georgia, staat in het grootste park van de binnenstad, een gelijkaardig monument, alleen nog veel groter. In dit geval werd het in 1879 opgericht door de Dochters van de Confederatie. De stenen, leert een toeristische brochure, werden in Canada besteld en vandaar rechtstreeks naar Savannah verscheept. “De vrouwen van de Memorial Association wilden niet dat hun monument stoffen uit het noorden bevatte, of dat de steen noordelijke grond zou aanraken op weg naar Savannah”.

In 2003 besloot de gouverneur van Georgia, Roy Barnes, de staatsvlag zo te amenderen dat de confederale vlag er geen onderdeel meer van was (anno nu maakt de confederale vlag nog deel uit van de staatsvlag van Mississippi). Bij de volgende verkiezingen werd hij weggestemd ten voordele van Sonny Perdue, die beloofde de oude vlag opnieuw te zullen invoeren. Perdue maakte die verkiezingsbelofte nooit waar, maar ze leverde hem wel de overwinning op.

De vlag van Mississippi
De vlag van Mississippi© Reuters

En zo gaat het eigenlijk al 150 jaar. Moed wordt in deze regio afgestraft. Waarnemers kijken al met belangstelling uit naar de volgende verkiezing van Nikki Haley, de gouverneur van South Carolina.

En omdat politieke moed wordt afgestraft, blijven de talloze zwarten in het zuiden van de VS maar wonen in straten die naar slaveneigenaars genoemd zijn, of aan monumenten die die eigenaars bewieroken.

Het blijft niet beperkt tot straten, monumenten en vlaggen. Het Amerikaans leger heeft tien basissen die genoemd zijn naar zuidelijke generaals, van wie sommigen slaven hadden. Het bekendste is Fort Bragg, genoemd naar Braxton Bragg, behalve generaal ook plantage- en slaveneigenaar (met zo’n 150 slaven). In het licht van de huidige discussies liet het leger weten dat het er niet aan denkt de basissen een andere naam te geven.

‘Wij losten het negerprobleem op’

De confederalen hebben ook hun plaats geclaimd in hoofdstad Washington.

Alle staten hebben het recht om twee beelden naar de Senaat in Washington te brengen (zoals ze het recht hebben om twee levende senatoren af te vaardigen). The New York Times maakte een overzicht en behalve de bekenden, John C. Calhoun (de grote theoreticus van de slavernij, momenteel vertegenwoordigd met een schilderij en een prominent beeld) en Jefferson Davis (de president van de Confederatie ten tijde van de burgeroorlog) is er onder meer Charles Brantley Aycock. Aycock kreeg een beeld namens North Carolina, waar hij als kandidaat gouverneur campagne voerde met de slogan: “Wij losten het negerprobleem op. We houden ze buiten de politiek” (dat was geen loze retoriek, er waren allerlei voorwaarden voorzien die het stemrecht voor zwarten, na de bevrijding uit de slavernij, zo goed als onuitvoerbaar maakte). Met zo’n campagne werd hij verkozen. Hij bleef vier jaar gouverneur, tussen 1901 en 1905. Waarom wil North Carolina per se zijn beeld in de senaat in Washington? Waarom verzet North Carolina zich tegen het verwijderen van dat beeld? Heeft Aycock verwezenlijkingen, behalve het uit de politiek weghouden van zwarten? Of wilde men gewoon een pestkop afvaardigden omdat een andere staat een beeld voor Sherman had gekozen?

Braxton Bragg
Braxton Bragg© /

De campagne tegen de vlag werd snel overgenomen door een serie bedrijven (Walmart, Amazon, Sears), en zelfs door nationale monumenten zoals Fort Sumner in Charleston – waar het eerste schot in de burgeroorlog werd gelost en dat voortaan niet langer confederale oorlogsvlaggen zal verkopen. De nummerplaten, in vele zuidelijke staten ook een geliefde plaats voor de confederale vlag, zullen in sommige staten, onder meer Virginia, afgebouwd worden – er worden er geen nieuwe meer toegekend.

De 150 jaar laattijdig gevoerde discussie over de vlag kan allerlei andere kwesties maskeren. Ook nu weer zijn er, zoals Obama in zijn toespraak vermeldde, maatregelen tegen kiesfraude in de maak die wellicht alleen of toch vooral zwarten zullen treffen en beletten hun stem uit te brengen. Terwijl er over de vlag wordt gepalaverd, wordt er niet gepraat over tweederangsonderwijs voor zwarten, of verminderde kansen op werk, over arbeidsdiscriminatie, of discriminatie in de gezondheidszorg. Als die vlag al 150 jaar meegaat, is er alle reden tot hopeloosheid.

Van de andere kant: in 1990 was Cincinnati, Ohio, een baken van conservatisme. De stad verbood een tentoonstelling met werk van de toen net overleden Robert Mapplethorpe, want de man was homo, hij toonde blote mannenlijven, en hij was gestorven aan AIDS. 25 jaar later is Jim Obergefell, een bewoner van Cincinnati, een van degenen die naar het hooggerechtshof stapte om als homo dezelfde huwelijksrechten te krijgen als andere Amerikanen. Het hooggerechtshof gaf hem gisteren gelijk, en die uitspraak zal mede zijn naam dragen. In ooit oerconservatief Cincinnati is hij bijna een volksheld. Conservatieve politici die zich nog tegen het homohuwelijk uitspreken worden teruggefloten door hun kinderen.

Als het land op dat niveau op relatief korte tijd compleet kan veranderen, waarom dan niet inzake ras, in het zuiden?

Misschien speelt daar het exceptionalisme waarvoor de vlag symbool staat …

Door Rudi Rotthier vanuit Savannah, Georgia, VS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content