Vandaag trekken de Oostenrijkers naar de stembus: wat staat er op het spel?

Sebastian Kurz © Belga
Kamiel Vermeylen

Vandaag vinden in Oostenrijk vervroegde nationale verkiezingen plaats, omdat de regeringspartijen niet meer door een deur kunnen. De kans is groot dat de conservatieve Sebastian Kurz van de Österreichische Volkspartei de jongste Europese leider wordt.

Österreich völlig dichtmachen!’, zo kopte het boulevardblad Kronenzeitung vorig jaar op 15 maart 2016. Het blad, dat dagelijks ongeveer tweeënhalf miljoen lezers bereikt, zet met dit soort verhalen al enkele jaren de politieke toon in Oostenrijk, waar het migratievraagstuk de debatten blijft beheersen.

Migratie, migratie, migratie!

Wanneer in september 2015 de vluchtelingencrisis een van haar hoogtepunten bereikte, kwamen er dagelijks ongeveer tienduizend migranten via Hongarije en Slovenië aan in Oostenrijk.

Het duurde niet lang vooraleer de politici in Wenen in een kramp schoten. Daar verloren de Soziademokratische Partei Österreichs (SPÖ) en de centrumrechtse Österreichische Volkspartei (ÖVP) bij de lokale verkiezingen in 2015 gezamenlijk samen tien procent, terwijl de extreemrechtse Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) vijf procent groter werd.

Een jaar later kwam het binnen de Oostenrijkse Bondsregering tot een conflict tussen de voormalige minister van Binnenlandse Zaken Johanna Mikl-Leitner en Bondskanselier Werner Faymann (SPÖ) over het al dan niet plaatsen van hekken aan de grens. Faymann wou daar niet van weten en maakte een afspraak met de Duitse Bondskanselier Angela Merkel opdat de vluchtelingen naar Duitsland konden doorreizen. In datzelfde jaar zouden in totaal 90.000 migranten in Oostenrijk asiel aanvragen, bijna een verviervoudiging ten opzichte van het jaar voordien. In evenredigheid met het bevolkingsaantal zijn dat er zelfs meer dan Duitsland.

En dat liet zich ook voelen in de peilingen. Vanaf eind augustus gaf ongeveer een derde van de Oostenrijkse stemgerechtigde kiezers aan dat hij voor de extreemrechtse FPÖ zou stemmen. De sociaaldemocratische SPÖ en de conservatieve ÖVP moesten toekijken hoe haar extreemrechtse concurrent ten koste van hen hoge toppen scheerde. Hoewel de regering daarna onder meer een bovengrens voor asielzoekers en -aanvragen invoerde, was het kwaad geschied. De patstelling binnen de regering was compleet, waardoor Faymann in mei 2016 de handdoek in de ring gooide. Hij voelde naar eigen zeggen te weinig steun binnen zijn regering en partij.

Vluchtelingen wachten aan de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, 2016.
Vluchtelingen wachten aan de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, 2016.© Reuters

Dat liet zich ook voelen bij de presidentsverkiezingen die enkele dagen later plaatsvonden. Daarbij vlogen de traditionele partijen voor het eerst in hun geschiedenis uit de eerste stemronde. Enkel de onafhankelijke, maar door de groenen gesteunde, Alexander Van Der Bellen en de extreemrechtse populist Norbert Hofer bleven in de tweede stemronde over. Omdat de kiezers van de gematigde partijen zich grotendeels achter Van Der Bellen hadden geschaard, kon die met eenenvijftig procent van de stemmen zijn tegenstander nipt voorblijven. Volgens velen was dit het bewijs dat de populisten verslagen waren, maar niets was minder waar.

In eerste instantie leek de opvolger van Faymann, Christian Kern (SPÖ), de zaken opnieuw op orde te krijgen. Ook al stond de FPÖ in Wenen niet aan het roer, toch was zij de partij die het meest invloed uitoefende op het regeringsbeleid.

De regering deed er alles aan om niet weggezet te worden als vluchtelingenknuffelaars en voerde een indrukwekkend pakket aan maatregelen door. Zo weigerde ze – net als Polen en Hongarije – om nog deel te nemen aan het Europese spreidingsplan dat vluchtelingen uit Italië en Griekenland over de lidstaten moet herverdelen. De regering stuurde bovendien soldaten naar de Brennerpas om grenscontroles uit te voeren.

Die tactiek legde de centrumlinkse SPÖ aanvankelijk geen windeieren. Een klein jaar na de aanstelling van Kern stond de partij opnieuw op twee procent van de FPÖ, die ook aan de ÖVP enkele procentpunten had moeten afstaan. Alles wees erop dat de orde zich langzamerhand zou herstellen en dat Kern opnieuw op weg was naar het kanselierschap.

Maar dat was buiten ene Sebastian Kurz (ÖVP) gerekend. Kurz, momenteel nog maar eenendertig jaar oud, was vroeger voorzitter van de Junge Volkspartei, de jongerenafdeling van de ÖVP, en geniet een enorme steun bij de basis van de partij. Op zijn vierentwintigste schopte hij het tot staatsecretaris voor Integratie om drie jaar later naar minister van Buitenlandse Zaken door te stoten. Kurz had maandenlang succesvol aan de poten van voormalig partijvoorzitter Reinhold Mitterlehner gezaagd. Wanneer die het uiteindelijk voor bekeken hield, zag Kurz zijn kans.

Kurz wist dat hij de enige geloofwaardige vervanger was voor de centrumrechtse ÖVP, en kon daarom zeven voorwaarden stellen waaraan de partij moest toegeven. Op die manier kon hij in de stijl van Emmanuel Macron de nodige hervormingen doorvoeren. En met succes. Meteen na zijn aanstelling veranderde hij de partijnaam naar ‘Lijst Sebastian Kurz’. Bovendien ging Kurz openlijk een veel rechtsere koers varen, onder meer om de FPÖ in het nauw te drijven.

Kurz verpersoonlijkt vooral een nette verpakking van een streng asielbeleid met harde standpunten. Hij wil de Middellandse Zeeroute helemaal afsluiten en de ontwikkelingshulp van Afrikaanse landen intrekken indien ze weigeren niet-erkende asielzoekers terug te nemen. Op 28 maart keurde het Oostenrijks parlement onder druk van Kurz een nieuwe migratiewet goed die onder meer het leefloon schrapt van asielzoekers die weigeren de verplichte lessen Duits te volgen. Kurz is er als een van de weinigen in geslaagd om rechts met rechts te bestrijden.

Bitse campagne

Sinds het begin van deze maand is het in Oostenrijk ook verboden om nog een boerka te dragen op openbare plaatsen. Bovendien keurde de regering ook een verplichte integratiecursus goed en werd een wet gestemd waardoor migranten konden worden opgesloten wanneer ze zouden liegen bij hun asielaanvraag. Anderzijds is Kurz wel van plan om het budget voor ontwikkelingshulp op te trekken, maar erg ambitieus is hij niet in zijn doelstelling.

Sinds de ÖVP op 16 mei van dit jaar de huidige coalitie opblies, steeg ze meteen enkele procenten in de peilingen. Maar toen Kurz zichzelf tot nieuwe partijvoorzitter bombardeerde, werd die opmars alleen nog maar verder bestendigd. In amper een maand tijd steeg de partij met tien procent in de peilingen, waarmee het zowel de FPÖ en de SPÖ heeft voorbijgestoken.

Die laatste vergaat het ondertussen minder goed. De zogenaamde Kernkraft, de positieve energie waarmee Kern zijn partij aanvankelijk omhoogstuwde, is niet duurzaam gebleken. Bovendien wordt zijn partij geplaagd door interne twisten en schandalen.

Vorig jaar werd Alexander Van Der Bellen tot Bondspresident verkozen. Voor de eerste keer vlogen de traditionele partijen al na de eerste stemronde uit de race.
Vorig jaar werd Alexander Van Der Bellen tot Bondspresident verkozen. Voor de eerste keer vlogen de traditionele partijen al na de eerste stemronde uit de race.© Belga

Vorige week raakte onder meer bekend dat de partij verscheidene websites had laten registreren om Kurz zowel langs de linker- als de rechterzijde aan te vallen. De Israëlische politiek raadgever Tal Silberstein, die met het idee op de proppen kwam, mocht beschikken. En Silberstein is niet alleen. Eind juli pakte de toenmalige spindoctor Stefan Sengl al na twee maanden zijn koffers omdat de onenigheid over de te hanteren strategieën onoverbrugbaar bleek.

Ondertussen verloopt de verkiezingscampagne erg bits. De drie grote partijen doen er alles aan om van elkaar de laatste procenten af te snoepen. De Oostenrijkse krant Der Standard had het vorige week nog over een ‘Dreckswahlkampf, wat zoveel betekent als een moddergevecht.President Van Der Bellen kwam afgelopen maandag al tussen en maande de partijvoorzitters aan om ook tijdens een verkiezingscampagne staatsmanschap te tonen.

Migratie een fait divers?

Hoewel het in Oostenrijk vooral over het asiel- en migratiethema gaat, kampt het land op langere termijn met grotere structurele problemen. Een van de meest prangende problemen is, net zoals in België, de ruimtelijke ordening. Zo verdwijnt er in Oostenrijk dagelijks ongeveer twintig hectare groen. Dat elke Oostenrijker ondertussen aan 1,8 vierkante meter supermarktoppervlakte beschikt, is daarvan een illustratief voorbeeld.

Bovendien zit in Oostenrijk een broodnodige staatshervorming muurvast, ook al is er wijdverbreide consensus dat er dringend iets moet gebeuren. In 2003 richtten de regeringspartijen een werkgroep op die moest onderzoeken welke institutionele wijzigingen het land op een betere wijze konden laten functioneren. Anderhalf jaar later lag er een uitgebreid rapport met aanbevelingen klaar, maar daar werd in tussentijd niets mee gedaan. Vandaag loopt het daarom nog steeds mank. In Oostenrijk zijn er maar liefst tien verschillende ziekenhuiswetten, eentje voor de nationale overheid en negen voor de deelstaten.

Net als in België worstelen de verschillende beleidsniveaus met de zogenaamde usurperende bevoegdheden, waarbij de deelstaten niet altijd gelegitimeerd zijn om een bestuurshandeling uit te voeren terwijl de nationale overheid wel de budgethouder is. Elk jaar vloeit er maar liefst 22 miljard Euro van het federale naar het deelstatelijke niveau. Maar hoe meer die uitgeven, hoe groter de koek het jaar daarop wordt. Daarom springen de deelstaten niet bepaald spaarzaam om met hun geld.

Ook worstelt Oostenrijk er enorm mee haar vooropgestelde klimaatdoelstellingen te halen. Klimaatminister Andrä Rupprechter (ÖVP) kondigde na het klimaatakkoord van Parijs om tegen het einde van 2016 een solide klimaatplan klaar te hebben. Een klein jaar na datum ligt er nog steeds niets op tafel. Maar net als in België, kunnen ook de Oostenrijkers creatief boekhouden. Vorig jaar kocht de regering voor 500 miljoen euro uitstootrechten op om te kunnen voldoen aan de Kyotonorm.

Heinz-Christian Strache (FPÖ), Christian Kern (SPÖ) en Sebastian Kurz (ÖVP)
Heinz-Christian Strache (FPÖ), Christian Kern (SPÖ) en Sebastian Kurz (ÖVP)© Belga

Anderzijds gaat het de Oostenrijkse economie wel voor de wind. Was Oostenrijk in 2016 – samen met België – het enige land in de Eurozone waar het overheidstekort groter werd, dan gaat het nu een stuk beter. De Oostenrijkse nationale bank voorspelt voor dit jaar een groei van 2,7%, waarmee het beter doet dan het Europese gemiddelde van 2,1% zelfs Duitsland achter zich laat. Bovendien bed en de werkloosheid bedraagt op dit moment slechts 5,2% en met een werkzaamheidsgraad van 71,5% doet de regering het erg goed.

Mogelijke coalities

Voor Kurz ziet het er alleszins goed uit. De kans is groot dat hij de jongste Bondskanselier in de Oostenrijkse geschiedenis wordt en de jongste Europese leider.

Indien de peilingen min of meer kloppen, zijn er momenteel drie coalities van twee partijen mogelijk, al lijkt de kans niet erg groot dat de SPÖ en de ÖVP nog bereid zijn om meteen opnieuw met elkaar in zee te gaan. Verwacht wordt eerder dat de ÖVP, die mits winst het initiatiefrecht naar zich toetrekt, gesprekken zal aangaan met de FPÖ.

In tegenstelling tot België is er van een cordon sanitaire tegen de FPÖ in Oostenrijk geen sprake meer. Indien de gesprekken tussen de ÖVP en de FPÖ toch op de klippen lopen, bestaat tevens de kans dat de SPÖ in zee gaat met de FPÖ, de zogenaamde Rot-blaue Koalition.

Op programmatorisch vlak zou dat eerder een vreemde samenwerking zijn, maar het zou allerminst de eerste keer zijn. Op nationaal vlak deed zulke coalitie zich nog maar eenmaal voor van 1983 tot 1987, tot wijlen Jörg Haider de toen nog liberale FPÖ omvormde tot een nationalistische en extreemrechtse partij. Ook op deelstatelijk niveau is er momenteel in Burgenland een coalitie tussen de FPÖ en de SPÖ.

Christian Kern doorbrak al in juni het taboe dat hij principieel niet tegen een coalitie met de FPÖ is. De voormalige presidentskandidaat van de FPÖ Norbert Hofer noemde de partij ‘misschien wel te zwak om met de FPÖ’ te regeren, de coalitie op voorhand uitsluiten deed hij niet.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content