Het gebeurt niet alle dagen dat we werk te zien krijgen van een Guatemalaanse fotograaf die bovendien tegelijk subversieve en esthetische beelden presenteert.
Daniel Hernàndez-Salazar (1956) heeft de lange en bloedige repressie in zijn land mee ondergaan. Decennia lang heeft de Maya bevolking, en niet alleen zij, onder het juk geleefd van opeenvolgende dictaturen waarvan die van Efrain Rios Montt wellicht de meest wrede is geweest omdat zij een genocide ontketent heeft tegen de Maya’s. Duizenden zijn ontvoerd en omgebracht, doden in massagraven gedumpt en families geterroriseerd. De naweeën, tot aan het veroordelen van Montt, werden door de fotograaf intens in beeld gebracht als een getuigenis en tevens als een aanklacht. Bovendien heeft hij met een iconische foto “De Engel van de Herinnering” bijgedragen tot een subversieve actie om recht te laten geschieden aan de zo belaagde Maya bevolking.
Daniel Hernàndez-Salazar toont zijn werk simultaan in twee tentoonstellingen die ieder een ander facet van zijn persoonlijkheid duidelijk maken. In het voortreffelijk uitgebouwde en ingerichte Memoriaal Museum Kazerne Dossin in Mechelen zijn de foto’s verzameld die betrekking hebben op de manifestaties die vooraf gingen aan de veroordeling door het Hooggerechtshof van Guatemalastad van de de voormalige dictator Montt. De fotograaf is hier geen neutrale waarnemer maar een betrokkene die getuigenis wil afleggen van gebeurtenissen die de mogelijke toekomst van zijn land mee zullen bepalen. Hij toont beelden van manifestaties waar families foto’s meedragen van verdwenen of gedode verwanten, een optocht waarin de moord op bisschop Juan Gerardi aangeklaagd wordt, honderden familieleden die rond één van de drie putten verzamelden waarin zich de resten bevinden van verdwenen verwanten, een groep van inheemse vrouwen uit de plantages in de bergen die om land vragen om te bewerken en geconfronteerd wordt met dreigende oproerpolitie. Het is een verzameling, die enerzijds agressie uitbeeld en anderzijds toch een soort berusting inhoudt ongeacht of ze in kleur of in zwart/wit werden gemaakt. Een persoonlijk subversief element is dat zijn foto van de “Engel” stiekem in het straatbeeld opduikt en ook op de achterzijde van de lijnbussen.
In een aparte ingesloten ruimte werden foto’s opgehangen die een nog meer tragische realiteit tonen. Drie zusters die de stoffelijke resten, een geraamte, van hun broer komen groeten nadat hij 27 jaar geleden verdween, gemarteld werd en gedood. Het was het eerste slachtoffer dat men kon identificeren door een DNA analyse. Nog enkele andere opnamen van confrontaties en bewijzen van moord en doodslag vullen deze haast sacrale ruimte. Op deze expositie ligt de klemtoon op wat ik zou noemen de reproductieve vorm van fotografie. De gebeurtenissen voltrekken zich en de fotograaf registreert, weliswaar met de bedoeling een statement te maken maar zonder trucs of poespas. Reportagefotografie met een boodschap. Dat wordt nog onderstreept door de grote formaten van sommige beelden die functioneren als bill-boards afgewisseld met middelgrote exemplaren die de kans bieden om moeiteloos het beeld te kunnen lezen wat hier in de meeste gevallen noodzakelijk is.
Van kazerne naar kunstgalerie
Dezelfde fotograaf vinden we terug in een kunstgalerie, een heel contrast met een museum van getuigenissen. Maar een contrast dat initieel minder groot is dan men aanvankelijk denkt. In de black box in Mechelen zijn foto’s te zien van schedels en opgegraven skeletten en die vinden we ook terug in de galerie. Maar dan in een heel andere context. De klemtoon ligt er op de esthetiek want de stoffelijke resten worden afgewisseld met persoonlijk esthetische beelden zoals die van een jonge man die in theatrale poses en naakt symbolische situaties uitbeeldt. Een ander facet van zin creativiteit is het versnijden van foto’s en die dan weer samenbrengen in een montage. Veel van die foto’s zijn samengesteld uit kleinere formaten die met kleine nagels zijn vastgepind op een draagvlak. Dat heeft zijn betekenis want, tijdens de dictatuur kon men bezwaarlijk grote formaten het land uit smokkelen en dus was het aan te raden formaten te kiezen die als een brief kon worden verzonden waarna ze in het buitenland geassembleerd werden tot de uiteindelijk bedoelde foto.
In de galerie kan men ook de vier stadia bekijken van “De Engel” die een historische icoon zou worden. Een jongeman, naakt tot net onder de navel, draagt op zijn rug, als een cape, de schouderbladen van een vermoorde burger. Met gebogen armen houdt hij, afwisselend de handen voor de mond, de ogen, het voorhoofd en tenslotte zet hij ze voor de mond als een toeter. Het is die laatste foto die gediend heeft om in de straten van Guatemala-stad opgehangen te worden, aan muren, op de lijnbussen of meegedragen in protestmarsen.
Hernàndez is een activistisch fotograaf, een rebel die zijn kunst deels beschikbaar heeft gesteld voor de strijd tegen de genocide in zijn land. Vanuit dat standpunt is hij een sociaal geëngageerd kunstenaar maar daarnaast is hij ook een artistiek fotograaf die op een esthetische manier zin geeft aan het medium dat hij hanteert. De toeschouwer die dat ten volle wil ervaren doet er goed aan om eerst de tentoonstelling in de Dossin kazerne te bezoeken en pas daarna de werken in de galerie, op die manier wordt zijn boodschap duidelijk. En die is de moeite meer dan waard.
Tentoontelling : “Genocide Dismissed” Mechelen, Dossin kazerne nog tot 22 maart 2015. “Memento Vitae / Memento Mori”, Antwerpen, Verbindingsdok, Galerie Verbeeck Van Dyck nog tot 26 oktober Alleen op vrijdag, zaterdag en zondag.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier