Valt de regering van Duitsland over vluchtelingen aan de grens?

In Duitsland zit het er bovenarms op tussen Bondskanselier Angela Merkel (CDU) en minister van Binnenlandse zaken Horst Seehofer (CSU). Beide verschillen danig van mening of vluchtelingen aan de Duitse grens mogen worden teruggestuurd. Is het einde van de regering nu al in zicht?

Wanneer Duits Bondskanselier Angela Merkel (CDU) zondag terugkeerde van de G7-top in Canada, kwam CSU-voorzitter en federaal minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer plots ten berde met een nieuw masterplan voor migratie. Seehofer wilde het plan, dat 63 punten bevat, dinsdagmiddag op een persconferentie voorstellen. Maar toen Merkel het voorstel onder haar neus kreeg, riep ze prompt Seehofer op het matje omdat ze het niet eens was met sommige punten. Vooral de unilaterale en dus niet-Europese aanpak van Seehofer, viel bij Merkel niet in goede aarde. Seehofer stelde in zijn plan voor om migranten aan de Duitse grens terug te sturen als ze al asiel hadden aangevraagd in een ander land van de Europese Unie of als een eerdere asielaanvraag al werd geweigerd.

Merkel fluit Seehofer terug

Merkel was dat punt niet erg genegen. Met het oog op de Europese top over migratie eind juni wil ze eerst de kat uit de boom kijken alvorens andere landen op te zadelen met de teruggestuurde vluchtelingen. Nu Merkel recent een sterkere Europese Unie bepleitte, wil ze die cruciale en moeilijke Europese top niet vroegtijdig kelderen. Merkel ziet in de herinvoering van nationale grenscontroles namelijk het einde van de Schengenzone. Ze pleit er dan ook voor om net aan de Europese buitengrenzen de controles danig op te voeren, zo zei ze zondagavond op de Duitse debatprogramma Anne Will. Maar de CSU, met Seehofer op kop, wil dat Duitsland nog voor de Europese top een duidelijk en streng standpunt inneemt om de Europese agenda net te kunnen bepalen.

Merkel is er als de dood voor om de perceptie te versterken dat Duitsland haar wil aan de rest van de Europese Unie nog meer opdringt. Vooral in Oost-Europa werd de soloslim van Merkel niet gesmaakt, toen de bondskanselier in de zomer van 2015 het Duitse vluchtelingenbeleid in een Europese plooi legde. Daarnaast wil Berlijn niet weten van een schuldverlichting voor de noodlijdende eurolanden, laat staan van een collectivisering van de staatsschuld. Daarmee heeft Berlijn de Zuid-Europese lidstaten al meermaals op hun paard gezet. Merkel is dan ook beducht om met nationale maatregelen een noodzakelijke Europese migratieaanpak te hypothekeren. Seehofer kon de persvoorstelling van zijn asielplan dus opbergen.

Seehofer gaat internationaal

Maar Seehofer laat zich niet gemakkelijk terugfluiten, niet inhoudelijk en al zeker niet symbolisch. Nadat hij de voorstelling van zijn 63-puntenplan moest uitstellen, greep hij prompt naar de telefoon om zijn kersverse Italiaanse collega Matteo Salvini op de koffie te vragen. De uitnodiging van Salvini, die de afgelopen jaren onder meer goede banden onderhield met de huisideoloog van de Alternative für Deutschland Götz Kubitschek, maakte duidelijk dat Seehofer zich niet zomaar zou laten kisten.

Bovendien voelde Seehofer zich dinsdag door zijn partijgenoten gesterkt. Tijdens de fractievergadering van de Union (de verzamelnaam voor de CDU en de CSU) werd duidelijk dat niet alle partijgenoten van Merkel zich ook effectief achter de Känzlerin schaarden. Toeval of niet, woensdagmiddag kwam de migratiekritische Oostenrijkse Bondskanselier Christian Kurz bij Seehofer op bezoek, terwijl Merkel enkele honderden meters verderop op de jaarlijkse Duitse integratietop zat.

Naar die top had Seehofer uit onvrede zijn kat gestuurd. Merkel had namelijk Ferda Ataman uitgenodigd, die als voorzitter van een migratievereniging een column had geschreven waarin ze Seehofers uitspraken vergeleek met ‘neonazi-retoriek’. Wanneer Seehofer te horen kreeg dat Ataman ook nog eens na hem aan het woord zou komen, en dus op zijn toespraak zou kunnen reageren, gaf hij verstek.

Seehofer had dus vrij spel om met de jonge Oostenrijkse kanselier over migratie te spreken. Beide heren delen de afkeer voor Merkels migratiepolitiek, al sluit Kurz een Europese aanpak niet bij voorbaat uit. Wel besloten beide heren om zonder medeweten van Merkel opnieuw een telefoontje te plegen met Salvini, de belangrijkste stem in het nieuwe Italiaanse migratiebeleid. Het drietal besloot een bondgenootschap op te richten, een ‘coalitie van de welwillenden’. Die naamgeving valt in Duitsland niet bepaald in goede toonaarden, wetende dat de landen die Irak in 2003 binnenvielen zichzelf dezelfde naam toedichtten. Bovendien ligt de samenwerking tussen de drie landen op vlak van identiteit en migratie om historische redenen nogal gevoelig.

Veel op het spel

De harde houding van Seehofer hoeft niet te verbazen. Voor hem en zijn partij staat er veel op het spel. Hij heeft zich de afgelopen jaren – tot zijn grote frustratie – moeten schikken naar de onbetwiste bondskanselier Merkel. Via de Balkanroute kwamen er langs Beieren honderdduizenden vluchtelingen het land binnen. Steekproefsgewijs werden er wel grenscontroles ingevoerd, maar daarbij werden asielzoekers niet systematisch teruggestuurd.

De deelstaat kreunde onder de druk en Seehofer eiste dat er een jaarlijkse bovengrens van 200.000 vluchtelingen werd ingevoerd. De lijzige bondskanselier gaf echter geen krimp. Als voorzitter van de Beierse partij én minister-president werd zijn onmacht hem zwaar aangerekend. Vorige zomer moest hij door interne druk die laatste post aan zijn concullega Markus Söder laten, al kreeg hij daar wel een federale ministerpost voor terug.

Om de rangen op zijn minst symbolisch te sluiten werd er naar aanloop van de Bondsdagverkiezingen wel een compromis bereikt tussen de zusterpartijen. Maar nog voor de inkt droog was werden de eerste barsten in het akkoord al zichtbaar. Na de slechte verkiezingen schoven Merkel en Seehofer elkaar de zwartepiet toe. ‘Had Merkel een strenger vluchtelingenbeleid gevoerd, dan was dit nooit gebeurd’, klonk het vanuit Beieren. De CDU riposteerde dat net het gebrek aan eenheid de partij kwetsbaar had gemaakt.

Nu er in Beieren deelstaatverkiezingen voor de deur staan, wil Seehofer een nieuwe verkiezingsnederlaag koste wat het kost vermijden. Maar van tactiek lijkt hij niet te zullen veranderen. Bij de nationale stembusgang in september moest de CSU lijdzaam toekijken hoe de AfD aan de almacht van de CSU begon te knagen. Momenteel heeft de CSU nog wel een absolute meerderheid, maar de schrik om die kwijt te spelen zit er flink in. Net als in andere Europese landen, slaagt ook een populistische en radicaal-rechtse partij in Duitsland erin om de druk op de regering danig op te voeren.

Einde van de regering en de Union?

Donderdagmiddag escaleerde het probleem. De parlementszitting in de Bondsdag werd opgeschort, en beide partijen gingen zich apart beraden over de manier waarop ze het conflict konden oplossen, wat nog nooit eerder is gebeurd. Merkel wist de rangen in de CDU uiteindelijk te sluiten, op de steeds dissidente gezondheidsminister Jens Spahn (CDU) na. De CDU-leden willen Merkel de tijd geven om te kijken of er op de Europese top van eind deze maand iets uit de bus komt. Ook de sociaaldemocratische coalitiepartner SPD vergaderde apart over de kwestie en gaf te kennen dat ze Seehofers voorstellen compleet afkeuren.

Voor Merkel is het balanceren op een uiterst slappe koord. Zij heeft de sleutel in handen om de nog jonge regering staande te houden. Geheel in de traditie van haar politieke stijl stelde Merkel een compromis voor: enkel de mensen aan de grens terug te sturen wiens asielaanvraag in Duitsland al eerder was afgewezen. Bovendien wil ze bilaterale akkoorden sluiten met bepaalde landen om de repatriëring van geweigerde asielzoekers te vergemakkelijken. Maar Seehofer hield voet bij stuk, en wil dat ook diegenen die elders in de EU geregistreerd staan Duitsland niet binnen mogen.

Seehofer dreigt er ondertussen zelfs mee om cavalier seul te spelen. Schikt Merkel zich tegen aanstaande maandag niet naar zijn voorstel, dan wil hij via een ministerieel besluit de bondskanselier omzeilen en grenscontroles in Beieren invoeren. Daarvoor krijgt hij in ieder geval al steun van zijn prominente partijgenoten. Beiers minister-president Markus Söder zei donderdagavond aan de Duitse televisie: ‘De regering heeft de belofte gemaakt om het scenario van 2015 niet meer te herhalen. Als het die belofte wil nakomen, zijn onze maatregelen broodnodig’.

Dat de CDU en CSU hard met elkaar bikkelen, is op zich niets nieuws onder de zon. De CSU heeft in het verleden al meermaals gedreigd om de samenwerking met haar zusterpartij op te zeggen. Ook in 2005 dreigde de partij te splitsen toen voormalig kanselier Gerhard Schröder er vlak voor de stembusgang in sloeg om beide partijen tegen elkaar uit te spelen. Voorlopig is er van het splitsingsscenario dus nooit iets in huis gekomen. Feit is echter wel dat het huidige conflict tussen beide partijen op het scherp van de snee gevoerd wordt. Zowel verkeersminister Alexander Dobrindt (CSU) als de voorzitter van de Bondsag Wolfgang Schäuble noemde de politieke impasse historisch van aard.