Trump en Cuba: Hasta La Vista?

. © Dino
Lotte Lambrecht

Over Cuba heeft Amerikaans president Trump nog maar bitter weinig woorden gelost. Maar daar zal binnenkort verandering in komen. Vandaag presenteert president Trump zijn eigen Cubabeleid in Miami, thuishaven van menig Cubaan-Amerikaan. En dat betekent niet veel goeds.

17 december 2014 was een historische dag voor de vertroebelde relatie tussen Cuba en de Verenigde Staten. Na meer dan 50 jaar officiële radiostilte tussen beide landen, waren president Barack Obama en president Raul Castro erin geslaagd om de neuzen in dezelfde richting te krijgen. Beide landen kondigden aan dat ze onderhandelingen zouden opstarten over het volledig heropenen van diplomatieke en economische relaties. Een einde aan het embargo kwam er niet: enkel het Amerikaanse Congres kan daarover beslissen. Obama versoepelde wel het beleid ten opzichte van Cuba. Hij versoepelde de restricties op geldtransfers van Cubanen in Amerika naar het thuisland, zogenaamde remittances, en reizen naar het eiland werd makkelijker. Obama hoopte via een beleid van engagement en toenadering structurele veranderingen teweeg te brengen binnen Cuba, iets wat niet is gelukt met het huidige embargo. Normaal zou dit beleid verder gezet worden onder zijn gedoodverfde opvolger Hillary Clinton. Maar dat was buiten de verkiezingszege van Donald Trump gerekend. Tijdens zijn verkiezingscampagne liet hij zich negatief uit over de toenadering tussen de VS en Cuba onder de Obama-regering.

Erase and Rewind

Dat er veranderingen doorgevoerd zullen worden, staat buiten kijf. ‘Maar wat Trump vrijdag precies zal aankondigen, is heel moeilijk te voorspellen’, aldus Peter Hakim, autoriteit op vlak van Cubaans-Amerikaanse relaties en verbonden aan denktank Inter American Dialogue. Een voordeel voor Trump is dat de meeste van Obama’s maatregelen omtrent Cuba doorgeduwd werden via presidentiele decreten, waarvoor hij geen goedkeuring nodig had van het Congres. Dat betekent evenwel dat Trump met één pennentrek het beleid volledig kan ontmantelen. ‘Maar ik vermoed dat hij niet alle beleidsdaden van Obama zal terugschroeven’, beweert Hakim. William M. LeoGrande, Latijns-Amerika-expert en auteur van het boek ‘Back Channel to Cuba’, en de Cubaans-Amerikaanse Sebastian Arcos, directeur van het Cuban Research Institute aan de Universiteit van Florida en zelf ooit gevangene van het Castro-regime, zijn dezelfde mening toegedaan.

Een volledige stop op vlak van diplomatieke relaties door bijvoorbeeld een sluiting van de Amerikaanse ambassade op Cuba wordt uitgesloten. Wel kan de huidige samenwerking op onderwerpen als milieubeleid, drugs en migratie en de regelmatige onderhandelingen die daar mee gepaard gaan, afnemen. Sinds het aantreden van Trump zijn er in ieder geval geen nieuwe onderhandelingen meer georganiseerd. ‘Maar zelfs gedurende periodes van grote vijandschap zijn beide landen met elkaar blijven praten en samenwerken’, aldus Hakim.

Op economisch vlak worden wel veranderingen verwacht: ‘Afgaand op geruchten en persberichten wordt er vermoed dat er een beperking zal komen op de handel die kan gevoerd worden tussen Amerikaanse bedrijven en Cubaanse staatsbedrijven die gecontroleerd worden door het leger’, aldus Hakim.

Deze staatsbedrijven zijn verspreid over heel het land en zijn in de handen van de GAESA, die geleid wordt door het Cubaanse leger. GAESE vertegenwoordigt zo’n 60 procent van de Cubaanse economie. Met een verstrenging van de regels zou Trump willen vermijden dat Amerikaans geld zou verdwijnen in de zakken van Cubaanse legerleiders. Dit zou een tegenvaller zijn voor de Amerikaanse landbouwsector, die in Cuba een nieuwe, nabije, weliswaar kleine, afzetmarkt ziet. Dergelijke beperkingen zijn ook een streep door de rekening van Amerikaanse fabrikanten omdat een pool van goed opgeleide en goedkope Cubaanse werkkrachten plots weer onbereikbaar wordt.

Een verstrenging van de reisvoorwaarden voor Amerikanen betekent geen bloedbad voor de Cubaanse reissector

Het lijkt ook erg waarschijnlijk dat Trump afreizen naar het eiland moeilijker zal maken. CNN meldt op basis van anonieme bronnen dat hij dat vandaag in Miami zal aankondigen. Op dit moment is toerisme nog steeds verboden onder het Amerikaanse embargo maar Amerikanen kunnen toch afreizen als ze met een bepaald doel, zoals het volgen van onderwijs, naar het eiland trekken. Cuba is een goudmijn gebleken voor de Amerikaanse reissector. Die profiteert volop van de zogenaamde heropening van het eiland en de daarmee gepaard gaande publiciteit. Voor een toeristisch publiek dat op zoek is naar authenticiteit zijn de Cubaanse koloniale steden, de ongerepte natuur en de kans om communisten in levende lijve te spotten, een niet te weerstane verlokking.

‘Een verstrenging van de reisvoorwaarden betekent echter geen bloedbad voor de Cubaanse reissector. Ondanks de 300.000 Amerikaanse bezoekers in 2016, een stijging van 70 procent in vergelijking met het jaar voordien, bedraagt hun aantal maar tien procent van het totale percentage bezoekers. Cuba kan dus rekenen op een toeristische reserve’, merkt LeoGrande op. Voor Cubaanse Amerikanen zouden de zaken anders zitten: ‘Het zou kunnen dat Trump grotere privileges zal toekennen aan Cubaanse Amerikanen om hun Cubaanse familieleden op het eiland te bezoeken.’ CNN bevestigt dat dit het geval zal zijn, op basis van anonieme bronnen in het Witte Huis.

Gevolgen

De groeiende druk uit deze sectoren weerspiegelt zich onder meer in de recente oprichting van verschillende anti-embargolobbygroepen. Eén voorbeeld hiervan is de groepering Engage Cuba, een verzameling van Amerikaanse bedrijven en organisaties die een volledige afschaffing van het embargo bepleit. Vorige week vrijdag bracht de organisatie een rapport uit waarin gesteld werd dat de Amerikaanse economie fel zou lijden onder een terugdraaiing van het huidig beleid. Zo’n 12.995 jobs zouden op het spel staan en de economische kost zou oplopen tot zo’n 6,6 miljard dollar.

Hakim wilt de economische gevolgen van een terugkeer naar het oude beleid echter niet overschatten: ‘Cuba is van weinig economisch belang voor de Verenigde Staten. De Amerikaanse handel met Mexico bedraagt zo’n 600,000 miljard dollar per jaar en Trump had er geen enkel probleem mee om deze relatie op het spel te zetten. Hij zit heus niet verveeld met een handelsverlies met Cuba ter waarde van een paar miljard dollar per jaar.’

Dé belangrijkste kwestie is echter of de transfers van remittances van Cubaanse Amerikanen naar hun Cubaanse familieleden beperkt zullen worden. Dit zou vooral voor Cuba zware gevolgen hebben. Jaarlijks vertrekt zo’n drie miljard dollar richting het eiland en z’n inwoners. De Cubaanse economie ligt sinds het failliet van socialistisch maatje Venezuela op apegapen en is traag in het doorvoeren van economische hervormingen. Sinds de Cubaans-Amerikaanse toenadering zijn geen economische hervormingen meer doorgevoerd. Cuba heeft deze remittances dus nodig om zijn economie draaiende te houden.

Maar ook binnen de Cubaans-Amerikaanse gemeenschap zou de limitering van remittances op weinig goedkeuring kunnen rekenen: ‘Daarvoor is de maatregel te populair bij Cubaanse Amerikanen. De remittances gaan richting hun Cubaanse familieleden die zo kunnen overleven. Bovendien wordt dit geld ook massaal geïnvesteerd in privéondernemingen van Cubanen, wat een groei van de privésector als gevolg heeft.’ Ook Hakim is deze mening toegedaan: ‘Een scherpe afbouw van de remittances zou voor oproer zorgen binnen de Cubaans-Amerikaanse gemeenschap.’

Koude Oorlog 2.0.

Ook op geopolitiek vlak zou een verandering in het beleid de Amerikaanse belangen niet per se deugd doen. Sinds de jaren zeventig groeide de kritiek van Latijns-Amerikaanse landen op het Amerikaans beleid ten opzichte van Cuba. LeoGrande: ‘Het protest binnen de Latijns-Amerikaanse landen was een belangrijke factor in de beslissing van Obama om het Amerikaans beleid te veranderen.’ Dit protest bereikte z’n hoogtepunt in 2012, tijdens een top van de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten) in Cartagena de las Indias. Boliviaans president Evo Morales dreigde met een annulering van volgende bijeenkomsten als Cuba niet werd uitgenodigd. Andere Latijns-Amerikaanse leiders vielen hem bij. De teneur in reacties op de Cubaans-Amerikaanse toenadering was dan ook unaniem positief. Een terugkeer naar Koude Oorlog-retoriek kan bij menig Latijns-Amerikaan nare herinneringen naar boven brengen en de diplomatieke positie van de VS binnen de hemisfeer in het gedrang brengen volgens LeoGrande. Arcos vermoedt dat het vooral zal gaan om symbolisch protest: ‘De meeste Latijns-Amerikaanse landen zullen dergelijke beweging van de VS bekritiseren, maar daarna zal alles snel terug business as usual zijn. Anti-Amerikaanse retoriek is nuttig voor binnenlandse politiek, maar heeft geen directe gevolgen voor de dagelijkse contacten tussen Latijns-Amerika en de VS. De VS is en blijft een belangrijke economische partner voor de regio.’

Terugschroeven van Obama’s beleid zou een geostrategische fout zijn van de VS

Sommige analisten waarschuwen ook voor het vacuüm dat de VS zou creëren indien er een terugkeer is naar het oude beleid. Dit zou kansen bieden voor China en Rusland. Cuba heeft de afgelopen jaren een goede band uitgebouwd met China en Rusland, zowel op economisch – China leende de Cubaanse regering 120 miljoen dollar – als op militair – Rusland vervangt het oude Cubaanse wapenarsenaal – vlak. Amerikaanse beleidsmakers zijn bezorgd over de aanwezigheid van deze twee mondiale spelers in hun achtertuin. In 2010 al waarschuwde SouthCom, een Amerikaanse organisatie die een belangrijke rol speelt binnen de ontwikkeling van het Amerikaans beleid in de westelijke hemisfeer, voor de verregaande inmenging van nieuwe spelers binnen de hemisfeer. LeoGrande stelt nog scherper: ‘Terugschroeven van Obama’s beleid zou een geostrategische fout zijn van de VS. Rusland en China zouden vrij spel krijgen om hun hoofdzakelijk economische relaties met Cuba om te zetten in politieke-militaire partnerschappen.’ Maar ook deze effecten wil Arcos niet overdrijven: ‘Het engagement van Rusland en China binnen Cuba is niet verminderd door de opening van Obama, integendeel.’

It’s politics, stupid

Als een terugschroeving van het beleid zou ingaan tegen de belangen van de VS, waarom zou Trump dan hiervoor kiezen?

Trouw aan zijn mantra wil Trump een goeie ‘deal’ sluiten met Cuba. Dit houdt in dat Cuba de mensenrechtensituatie in het land moet verbeteren. ‘De mensenrechtensituatie in Cuba laat inderdaad nog steeds te wensen over maar het mag duidelijk zijn dat de mensenrechten in Trumps internationale beleid minder doorwegen dan politieke en economische belangen’, aldus Hakim. ‘Dat zie je ook terug in andere internationale relaties die Trump aanknoopte. Je kan Trump’s prijzen van leiders als Duterte, Sissi en Poetin moeilijk rijmen met een oprechte bezorgdheid over mensenrechten’, vervolgt Peter Hakim. De discussie omtrent mensenrechten is een non-argument meent ook LeoGrande: ‘De geschiedenis toont aan dat als er sprake is van verbeterde relaties met de VS, de mensenrechtensituatie in Cuba automatisch mee verbetert. Het omgekeerde is evenzeer waar.’

Wat is de reden dan wel? ‘Raw, naked politics‘, beweert LeoGrande. Republikeins congreslid en fanatiek anti-Castroist Mario Díaz-Balart zou volgens bronnen in ruil voor een hardere aanpak van Cuba zijn stem verlenen voor de intrekking van Obamacare. Ook senator Marco Rubio, die andere Cuba-hardliner, lijkt Trump zijn onvoorwaardelijke steun te geven in ruil voor een strenger Cubabeleid. Tijdens de Republikeinse voorverkiezingen stonden beide mannen met getrokken messen tegen over elkaar en ook na de verkiezingen bleef de relatie verzuurd. Tijdens de hoorzitting van Rex Tillerson voorafgaand aan zijn benoeming, legde ‘Little Marco’ de ex-topman van ExxonMobil het vuur aan de schenen omtrent zijn banden met Poetin en de zijnen. Vorige week vrijdag echter, tijdens de hoorzitting van ontslagen FBI-directeur James Comey leek Rubio Trump maar wat graag te beschermen. Een gevolg van het dinertje dat Trump en Rubio hadden de avond voor de hoorzitting? ‘Dit gaat om pure politieke horse-trading‘, beweert Peter Hakim, ‘Rubio en Diaz-Balart zijn nuttige partners voor belangrijkere aangelegenheden zoals Rusland, gezondheidszorg en grenscontroles.’

Politieke profilering speelt bij Trump uiteraard ook een rol: ‘Alles rond Cuba veroorzaakt enorme persaandacht. Trump krijgt opnieuw de kans om te tonen hoe ’tough’ hij is en hoe zwak de Obama-regering was. De aankondiging zal dan ook zonder twijfel gepaard gaan met Trumpiaanse retoriek over mensenrechten, vrijheid en democratie.’ En Trump kan zich permitteren om zo te keer te gaan tegen Cuba: ‘Men moet beseffen dat Cuba al bij al van bitter weinig belang is voor Amerikaanse belangen. Trump heeft zijn drie belangrijkste handelspartners bekritiseerd, NATO uitgelachen en Noord-Korea en Iran uitgedaagd. Cuba is gewoon niet belangrijk genoeg om bezorgd te zijn over de gevolgen van een harde lijn.’

De Amerikaanse nabijheid heeft lange tijd Cuba’s geschiedenis, politiek, economie en samenleving gevormd. Deze nabijheid zal, zowel goed als slecht, ook zijn toekomst bepalen

Dónde andas, Cuba?

Wat vast staat is dat Cuba zich in een overgangsfase bevindt. In februari 2018 draagt huidig president Raúl Castro de presidentiële macht over aan de jongere Miguel Díaz-Canel, huidig eerste vice-president. De afwezigheid van symbolische Castro’s en hun autoriteit, gecombineerd met de langzame groei in de private economische sector, een groeiende middenklasse, de introductie van – weliswaar trage – WiFi en de groeiende toeristische sector kunnen zorgen voor heel wat beweging op het eiland. LeoGrande: ‘Verandering binnen Cuba gebeurt al als resultaat van binnenlandse economische en politieke dynamieken. De VS kan deze verandering niet controleren, maar het kan wel de internationale omgeving beïnvloeden waarin deze veranderingen zich voordoen.’

Peter Hakim schetst een negatiever beeld van Cuba’s toekomst. ‘Voorspellingen maken over de Cubaanse politiek is sowieso moeilijk. Wat er te gebeuren staat, weten zelfs de Cubaanse leiders niet volgens mij. De Amerikaanse nabijheid heeft lange tijd Cuba’s geschiedenis, politiek, economie en samenleving gevormd. Deze nabijheid zal, zowel goed als slecht, ook zijn toekomst bepalen.’ Ook op economisch vlak is het koffiedik kijken. Zal Cuba de Chinese weg opgaan? Volgens LeoGrande is dit een mogelijk scenario: ‘Het enige wat de Cubanen willen is enige economische welstand, gecombineerd met hun sociaal systeem waar ze zo trots op zijn.’ Maar Peter Hakim is een andere mening toegedaan: ‘Cuba is te klein en ligt te dicht bij de VS om het Chinese model achterna te gaan. Maar als Cuba het kapitalisme afzweert, dan is de kans groot dat een het een arm en onproductief land blijft, met een gestaag migreren van zijn jonge mensen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content