Bert Bultinck

‘Trollen en fake news zetten de wereld in toenemende mate op losse schroeven’

Bert Bultinck Hoofdredacteur van Knack

‘Dat is het ware gevaar van nepnieuws’, waarschuwt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck, ‘niet dat deze of gene politicus linea recta naar het Witte Huis wordt gekatapulteerd, maar dat het groeiende wantrouwen de weg bereidt voor autoritarisme.’

Het was Pentagon-woordvoerster Dana White die met het getal op de proppen kwam: ‘Er is een toename van 2000 procent van Russische trollen in de laatste 24 uur.’ Trollen zijn internetgebruikers die chaos, twijfel en twist zaaien, onder meer door leugens en valse verhalen te lanceren, bijvoorbeeld om politieke debatten te beïnvloeden. De bewering van het Amerikaanse militaire hoofdkwartier paste in een groter verhaal over de Russische ‘desinformatiecampagne’, die op hogere toeren zou zijn gaan draaien na de aanvallen van het Amerikaanse, Britse en Franse leger op Syrische doelwitten, afgelopen weekend. Het Pentagon-bericht viel op vanwege zijn bijzondere vorm van statistiek: ‘2000 procent’ meer trollen is, daar zal iedereen het over eens zijn, een pak meer dan anders. Maar er werd geen informatie gegeven over hoeveel trollen er in een ander weekend aan het werk zijn, hoe het Pentagon aan dat ronde getal is geraakt, en welke kwalijke effecten de vermenigvuldiging van de trollen zou kunnen hebben. Al beloofde Dana White die feiten nog wel te geven, ergens in de toekomst. Dat klonk als de interne en de externe F16-audits van minister van Defensie Steven Vandeput, die de waarheid en niets dan de waarheid zouden verstrekken: vergeet het.

Trollen en fake news zetten de wereld in toenemende mate op losse schroeven

Uit de grove retoriek van het Amerikaanse defensiehoofdkwartier vallen twee lessen te trekken. Ten eerste: ook al is lang niet iedereen onder de indruk, ongeveer iedereen wordt vandaag bestookt met waarschuwingen voor ‘fake news‘. Trollen worden nu ook door militaire bevelhebbers in hun officiële communicatie verkocht als een tegenzet van Vladimir Poetin. Andersom noemde het Russische ministerie van Defensie dit weekend de Witte Helmen ‘verspreiders van nepnieuws’. De Witte Helmen, een hulporganisatie in Syrië die in het Westen doorgaans als een betrouwbare bron wordt gezien, was een van de eerste die gewag maakten van de gifgasaanval in Douma. Van Trump tot Poetin en weer terug: in tijden van oorlogsdreiging is er een wildgroei aan nepnieuws, dat vroeger gewoon ‘propagandaoorlog’ heette. Fake news is vandaag als God: het is overal. En het is niet minder alwetend.

Ten tweede: ongeveer niemand kan het gevaar van nepnieuws juist inschatten. Hoeveel trollen er zijn, wat ze precies doen, of ze worden betaald, door wie ze worden betaald: we hebben er het raden naar. Facebook-baas Mark Zuckerberg moest zich vorige week verantwoorden in het Amerikaanse Congres, naar aanleiding van een datalek bij zo’n 87 miljoen Facebook-vrienden. Die gegevens zijn door het malafide Brits-Amerikaanse bedrijf Cambridge Analytica gebruikt, onder meer om verkiezingen te beïnvloeden. Weinigen vinden het lekken van zo’n gigantische hoeveelheid Facebook-gegevens een akkefietje, en er wordt terecht hard tegen opgetreden. Maar of Cambridge Analytica nu echt de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen heeft bepaald? Het is niet omdat uw Facebook-feed overspoeld wordt door nepnieuws dat u plots van Bernie naar Donald switcht. Of toch?

Sceptici verzetten zich terecht tegen de meer hysterische kritiek op trollen en nepnieuws. Cambridge Analytica heeft er namelijk alle belang bij om de rampverhalen zélf op te poken: hoe groter de woede om wat zij hebben gedaan, hoe plausibeler hun verkooppraatje dat ze de publieke opinie in de diepte kunnen beïnvloeden. Bovendien zul je wel héél veel nepnieuws nodig hebben om pakweg een Greenpeace-activist plots voor een klimaatnegationist te doen stemmen.

2000 procent’ meer trollen is een pak meer dan anders. Maar hoe is het Pentagon aan dat ronde getal geraakt?

Maar het is nog een veel slechter idee om trollen weg te lachen als randverschijnselen van het digitale tijdperk, een kinderziekte zonder littekens. Deze week kunt u in Knack lezen hoe Vlaamse internettrollen trachten het politieke debat bij te sturen, of beter: in het honderd te doen lopen. Sommigen stonden, zo blijkt, zelfs op de loonlijst van Vlaamse politieke partijen. Het Vlaamse Volksempfinden mag dan gezond en wel zijn, politieke partijen spelen liever op zeker en geven het digitale gevoelsleven met plezier een duwtje in de juiste richting: die van hen.

Of trollen alléén een partij aan een kiesoverwinning kunnen helpen, is niet zeker, maar trollen en fake news zetten de wereld in toenemende mate op losse schroeven. Dat is het ware gevaar van nepnieuws: niet dat deze of gene politicus linea recta naar het Witte Huis of de zestien wordt gekatapulteerd, maar dat het groeiende wantrouwen de weg bereidt voor autoritarisme. De om zich heen grijpende paranoia is koren op de molen van volksmenners en andere mannen zonder twijfel, scrupules of mededogen. Het zijn doorgaans die leiders die ons regelrecht naar de afgrond voeren.

Deze edito verschijnt woensdag 18/4 in Knack.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content