Slavoj Zizek: ‘We hebben vandaag progressieve populisten nodig’

Slavoj Zizek © EPA
Jago Kosolosky
Jago Kosolosky Hoofdredacteur van MO* en voormalig hoofdredacteur Knack/Le Vif online

‘Een radicale herstructurering van de maatschappij dringt zich op.’ Verslagen is de filosoof allerminst. Een gesprek over 2016, Donald Trump en de toekomst van progressieve politici.

Op dinsdag 6 en woensdag 7 december vindt in Bozar de ‘European Angst’-conferentie plaats over populisme, extremisme en euroscepsis, een initiatief van het Goethe-Institut. Naar aanleiding van zijn deelname staat Zizek Knack te woord via Skype.

Tussen zenuwtics en hartkloppingen door volgt een gesprek over Donald Trump, de nood aan progressieve populisten en de toekomst. De vragen deren hem nauwelijks, de Sloveense filosoof is een meningmachine.

Hoe kijkt u naar 2016? Een jaar dat velen nu al historisch noemen – het 1933 van onze generatie zelfs volgens enkelingen.

Zizek: Voor mij is 2016 het jaar waarin de droom van Fukuyama (auteur van The End of History and the Last Man, nvdr) eindelijk stierf. Met zijn idee van het einde van de geschiedenis en het ontstaan van een soort consensus rond kernwaarden wordt al jaren gespot, maar net die mensen bewezen zijn gelijk.

Wie heeft er de afgelopen decennia werkelijk nog een alternatief model naar voor geschoven? Al wat progressieve politici in de wacht wilden slepen, bleef beperkt tot discussie in de marge. Een beetje meer gezondheidszorg, hogere belastingen, of lgbt-rechten (lesbian, gay, bisexual, transgender, nvdr), verder werd niet gedacht. Het systeem van wereldwijd liberaal kapitalisme werd en wordt door die politici impliciet aanvaard. Fukuyama met een menselijk gelaat, groter was de ambitie niet.

M’n vrienden in de Verenigde Staten die het land nu een fascistische staat noemen, stuur ik het liefst van al een weekje terug in de tijd naar nazi-Duitsland.

Vandaag is het gedaan met deze estafette van de macht tussen gematigd links en gematigd rechts – politici die grotendeels hetzelfde programma verdedigen. De leidende klasse, hetestablishment, kan niet meer leiden. Dat zou me als progressief blij moeten maken, maar ik weet hoe gevaarlijk zo’n situatie kan zijn.

De verkiezing van Donald Trump was met dit in het achterhoofd geen verrassing?

Zizek: De rechtse tegenbeweging – seksistisch, racistisch en ga zo maar door – bleek het enige alternatief. En het is cruciaal dat linkse politici en burgers goed reageren. Eerst en vooral mogen we Trump niet demoniseren. De man is een gevaar, maar m’n vrienden in de Verenigde Staten die het land nu al een fascistische staat noemen, stuur ik het liefst van al een weekje terug in de tijd naar nazi-Duitsland. Nu al zien we dat de president elect aan compromispolitiek moet doen. Fascisme heeft geen schijn van kans in een land als de Verenigde Staten.

Daarnaast mogen we ons niet van hem afkeren. Dat is niet meer dan symptoombestrijding. Als we verdergaan met het negeren van de economische gevolgen van onze neoliberale wereld voor een deel van de bevolking – niet enkel in de Verenigde Staten – maken we hem en zijn opvolgers enkel groter.

Zo is het succes van Donald Trump niet meer dan een absurd resultaat van de politiek die Hillary Clinton belichaamt. Wanneer iemand als Trump – een miljonair die zo weinig mogelijk belastingen probeert te betalen – erin slaagt om de sociale woede onder de bevolking te kapen, weet je dat het sentiment volkomen onderschat werd.

Wat kunnen progressieve burgers en politici vandaag doen?

Zizek: We moeten af van die politiek correcte linkse politici die het neoliberale systeem blijven steunen. Zelfs liberalen beseffen vandaag dat het zo niet verder kan, dat we voor ecologische en maatschappelijke problemen staan die we niet kunnen oplossen binnen een neoliberaal bestel.

We mogen rechtse actoren niet alle ruimte geven om die sociale woede te kanaliseren en te gebruiken voor politiek gewin. Want sterkere natiestaten – het verhaal van rechtse politici – zijn geen oplossing. Vandaag hebben we meer dan ooit populistische progressieve politici nodig. Politici die het vrije verkeer van kapitaal aan banden durven en zullen leggen, die globale problemen willen aanpakken.

Als dit niet lukt, zijn we verloren. Zelfs een pak conservatieven geven vandaag toe dat we ons systeem in vraag moeten stellen, al is het maar om ecologische redenen. Een radicale herstructurering van de maatschappij dringt zich op.

Vandaag hebben we meer dan ooit populistische progressieve politici nodig.

Maar wat gebeurt er als die politici de verkiezingen winnen? Wat wist SYRIZA (Griekse coalitie van radicaal-linkse politieke partijen, nvdr) uit de brand te slepen na haar overwinning ?

Zizek: Weinig, akkoord. Maar Griekenland zat zo diep ingebed in het internationale kapitalistische systeem dat een Grexit(het verlaten van de Europese Unie door Griekenland, nvdr) geen optie bleek. Medisch materiaal, voeding, het merendeel wordt buiten het land geproduceerd. Griekenland was te klein om alleen te overleven en besefte dat snel, maar misschien lukt het een groter land wel.

Waar is het dan niet te laat voor progressieve populisten om het tij te doen keren?

Zizek: Kijk, ik ben een pessimist met een open geest. Misschien is het inderdaad overal te laat vandaag en zijn we compleet verloren. Dan is m’n enige hoop dat ik mensen bewust kan maken van de wanhopige situatie en dat ik ze op één of andere manier toch wakker kan schudden.

Maar waarom veronderstelt u dat die mensen wakker moeten worden geschud? Het gaat nog steeds om democratische verkiezingen.

Zizek: Kijk naar Bernie Sanders. Hij is het levende bewijs dat die sociale woede ook kan kalmeren aan de linkse kant van het politieke spectrum.

Bernie Sanders, wiens achterban bestond uit hoogopgeleide progressieve jongeren uit de hogere middenklasse?

Zizek: Dat klopt niet. Hun steun had hij inderdaad, maar hij vond ook aansluiting bij andere groepen. Een compromis dat dit aantoont, is zijn positie rond gun control. Op dit vlak was hij vrij soft. Dit omdat hij weet dat een bepaalde groep mensen zich door wapenwetgeving bedreigd voelt. Mensen op het platteland die omwille van omstandigheden het gevoel hebben dat ze zelf moeten instaan voor hun veiligheid.

Tijdens de Koude Oorlog waren er tenminste nog ongeschreven regels, die ontbreken vandaag volledig.

Hoe kijkt u naar de discussie over vrijhandelsverdragen als TTIP (het Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag is een voorgesteld vrijhandelsverdrag, tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten, nvdr)?

Zizek: Gewone burgers ontdekten plots dat er ons maatregelen worden opgedrongen die de macht van democratisch verkozen regeringen ernstig beperken. Economische vraagstukken worden niet meer democratisch besproken, dat is de wereld waarin we leven. Ze worden voorgesteld op één of ander forum onder experts terwijl het volk zich moet bezighouden met debatten rond abortus of lgbt-rechten. Natuurlijk zijn dit belangrijke onderwerpen, maar al die debatten vinden plaats opdat we de economische processen niet onder de loep nemen.

Dat neigt wel erg naar samenzweringsdenken…

Zizek: Ik ben nog altijd één stap verwijderd van paranoia. (lacht) Natuurlijk gaat het hier niet om een doelbewuste politiek, maar ik was geschokt toen ik zag hoe de entourage van Hillary Clinton vliegensvlug al deze onderwerpen naar zich toe wist te trekken. Dat alles zonder op economisch vlak enige verandering voor te stellen. Discussie in de marge, meer niet.

Leven we in gevaarlijke tijden?

Zizek: Ontzettend gevaarlijke tijden. Op internationaal vlak valt de wereldorde vandaag uit elkaar. Tijdens de Koude Oorlog waren er tenminste nog ongeschreven regels, die ontbreken vandaag volledig. We zien in Syrië dat de tijd waarin de Verenigde Staten politieman van de wereld was, achter ons ligt, maar nieuwe regels liggen nog niet vast.

Ik zie catastrofes op ons afkomen, spanningen ten gevolge van de migratiestromen, ecologische en economische rampen. Dat alles terwijl onze democratie haar grenzen heeft bereikt en het neoliberale systeem helemaal niet klaar is om deze gebeurtenissen op te vangen.

Ik kijk graag naar Hollywood voor m’n voorspellingen. Ken je The Hunger Games? Als we vandaag niet wakker worden, is dat wat ons te wachten staat.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content