Mieke Janssens

‘Salvator Mundi: hoe marketing de hoogste vorm van cultuur werd’

Mieke Janssens kunsthandelaar bij MJ Fine Arts

450,3 miljoen dollar (382 miljoen euro) of vier keer het verwachte bedrag bracht de Salvator Mundi van Leondardo da Vinci op. Kunstkenner Mieke Janssens stelt zich vragen.

Terwijl Europa vredig lag te slapen, werd in de nacht van woensdag op donderdag in New York onze westerse cultuur verdoken herschreven. Na een kleine 20 minuten agressief over en weer bieden tussen drie kandidaat-kopers (er werden bij wijze van uppercut regelmatig plotse sprongen gemaakt van tientallen miljoenen dollars), ‘won’ het sterkste haantje deze echte moneyfight. Hij of zij is nu niet minder dan 450 miljoen dollar lichter, maar wel de ongetwijfeld trotse eigenaar van het duurste kunstwerk ter wereld. Maar zijn de echte winnaars in dit geval niet gewoon de marketinggenieën van Christie’s?

Of de koper nu ook de trotse eigenaar is van een echte Da Vinci, stellen veel specialisten nog steeds in vraag. Daar schuilt al de eerste moeilijkheid, blijkbaar wordt tegenwoordig iets toch spontaan ‘waar’, zolang je het maar als luidste uitschreeuwt. Ook naar de conditie van het zwaar gerestaureerde paneel worden vrolijk oogjes dicht geknepen. De ‘Mona Lisa’ betovert jaarlijks miljoenen bezoekers met haar dromerige blik, zo lijkt de vergelijking met deze mannelijke versie toch enigszins op te gaan.

De grens tussen betovering en verwarring lijkt hier wel erg dun. Een spectaculaire tournee waarbij het werk aan maar liefst 27.000 bezoekers over de hele wereld getoond werd, verschaft ‘Salvator Mundi’ (of ‘Verlosser van de Wereld’ in het Nederlands) de status van een echte rockster, het zou zowaar makkelijk het sportpaleis gevuld krijgen.

Alles om de essentie, het werk zelf, toch maar mooi te verdoezelen. Net zoals bij andere sterren is ook hier vooral het imago belangrijk. Als kers op de taart werd het dan ook nog geplaatst in een veiling met moderne kunst, om het minder sexy imago van de oude meesters zo ver mogelijk achter zich te laten en in de schijnwerpers te komen van de allerrijksten die zich liefst met meer recent werk bezig houden. Al is het grootste deel via restauratie effectief in de laatste 50 jaar geschilderd, daar had het veilinghuis wel een punt natuurlijk.

Een groot ego en hebzucht

Christie’s schatte zelf dat het lot rond de 100 miljoen zou opbrengen en overtrof hiermee duidelijk zijn eigen stoutste verwachtingen, met luid gegniffel in de spanningsvolle zaal tot gevolg. Laat het een les zijn in hoe ver een groot ego en hebzucht een mens kunnen drijven. Dit resultaat is verre van relevant voor de huidige kunstmarkt, die ongetwijfeld weinig invloed zal ondervinden van dit unicum. Zelfs de hoogste resultaten blijven meestal min of meer verklaarbaar en uitschieters boven 100 miljoen dollar zijn echt uitzonderingen. Hiermee kunnen we dus stellen dat het geesteskind van Leonardo Da Vinci, als renaissancist één van de grondleggers van ons kritische denken en wetenschappelijk onderzoek, fundamenteel herleid is tot een spectaculaire marketingstunt.

Wat mij toch brengt bij een laatste belangrijk kritisch punt. Hoe de kunst hier optreedt als mantel der liefde. Nu de kerstsfeer weer ons dagelijkse leven binnen druppelt en iedereen massaal rondjes gaat lopen in de koude voor het goede doel, blijkt 450 miljoen dollar toch niet meer dan een indrukwekkend cijfer en een paar seconden kippenvel. Met zulke astronomische bedragen kan je al heel wat nuttigere dingen doen dan een schim van een Da Vinci kopen lijkt mij. Maar net als de blik van de redder en het bedrag, blijkt ook de kunst weer een onvatbare wereld waarin alles kan en alles mag. Gerealiseerd met dank aan het marketing team van Christie’s, drie grote ego’s en wellicht ook Dan Brown.

Een resultaat waarbij veel kunsthandelaars, die handelen uit en met liefde voor de kunst, zich toch ernstige vragen stellen. Men spreekt bij topwerken graag van ‘een onschatbare waarde’ en misschien blijft dat beter soms zo. Van deze desillusie heeft de Salvator Mundi de wereld toch niet kunnen redden.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content