Robert ‘Mad Bob’ Mugabe moet baan ruimen: ‘Een paleisrevolutie én een geopolitiek manoeuvre’

Robert Mugabe in 2012 © Reuters
Stavros Kelepouris
Stavros Kelepouris Journalist Knack.be

Stefaan Anrys, Afrika-journalist voor MO*, ziet in de opvolger van Mugabe allesbehalve een heiland. ‘Maar er is een opening gecreëerd. De dictator is weg.’

Zimbabwe slaat een bijzondere bladzijde om. Met het aftreden van Robert Mugabe, na een machtsovername door het leger, wordt de langstzittende dictator ter wereld na 37 jaar uit het zadel gelicht. Nadat Mugabe vicepresident Emmerson Mnangagwa de laan uit had gestuurd om zijn vrouw Grace in positie te krijgen als opvolger, nam het leger de boel over. De 93-jarge Mugabe kreeg huisarrest, en intussen startte zijn eigen partij een afzettingsprocedure in het parlement. Uiteindelijk liet Mugabe in een brief aan het parlement weten dat hij uit eigen beweging een stap opzij zou zetten.

Stefaan Anrys, Afrika-journalist voor MO*, is niet verrast dat Mugabe de eer aan zichzelf hield. ‘Het was niet zijn enige uitweg, maar hij was wel al 93. Hij stond natuurlijk onder grote druk – niet alleen in eigen land maar vermoedelijk ook vanuit onder meer Zuid-Afrika. Voor hem en de mensen rond hem zal de belofte van impuniteit cruciaal geweest. Zowel Mugabe als Mnangagwa hebben heel veel bloed aan hun handen. Denk aan de slachting in Matabeleland, waar heel wat van hun tegenstanders zijn vermoord.’

Zonder twijfel heeft Mugabe Zimbabwe economisch in de afgrond gestort

‘Hij zou ook de garantie gekregen hebben dat hij al zijn bezittingen mag houden. Dat zijn er niet weinig, schattingen lopen op tot 1 miljard euro aan eigendommen. Zijn paleis alleen al zou 9 miljoen euro waard zijn. Ook Grace heeft heel wat op haar naam staan. Gelet op zijn hoge leeftijd zal hij zelf niet heel lang meer van die praal genieten, maar hij staat natuurlijk niet alleen. Wie zoveel macht gehad heeft, heeft ook een grote entourage en een familie die meepraat op zulke momenten.’

Dat Mugabe zijn vrouw aan de macht probeerde te krijgen, is uiteindelijk zijn ondergang geweest. Maar die directe aanleiding verbergt een groter geopolitiek conflict, waarbij vooral China een doorslaggevende rol heeft gespeeld. ‘Het lijkt er toch op dat er een regimewissel geweest is op aansturen of in elk geval met toestemming van China. Het land heeft enorme belangen in Zimbabwe: China heeft er veel goodwillprojecten gesteund, maar heeft ook belangen in grondstoffen. Kort voor de staatsgreep zouden topmensen van het leger ook een onderhoud hebben gehad met de minister van Defensie van China.’ Dat verklaart waarom de staatsgreep in relatieve rust en kalmte is kunnen verlopen. Ook Zuid-Afrika zou volgens Anrys zijn fiat gegeven hebben, op voorwaarde dat de onrust de grens niet over zou spoelen.

Maar bovenal zijn de ontwikkelingen van de afgelopen week de culminatie van een bittere interne strijd in de regerinspartij Zanu-PF. ‘De tweespalt in de partij was al veel langer aanwezig. Grace en haar entourage hebben getracht de kliek rond de oude veteranen buitenspel te zetten. Dat is mislukt, waarna die kliek de macht gegrepen heeft.’

Zotte Bob

Officieel was Mugabe dan wel de door het volk verkozen president, maar van echte verkiezingen was al decennia geen sprake meer. Mugabe regeerde over Zimbabwe met harde hand en veel geweld. Maar het tijdperk van Mugabe is geen verhaal van een pure machtswellusteling. ‘Schrijfster Heidi Hollands heeft een erg goed portret van hem geschreven: een psychologische schets over hoe een nogal bedeesd jongetje, een boekenwurm zonder veel vrienden, stilaan psychologisch helemaal ontspoorde en een geschifte, paranoïde tiran werd die voor iedereen op zijn hoede was en met verschrikkelijk geweld terugsloeg.’

In het begin was Mugabe een beloftevolle persoonlijkheid, omdat hij zeer verzoenend optrad, aldus Anrys. ‘Hij heeft veel groothartigheid aan de dag gelegd toen Rhodesië Zimbabwe werd.’ Tegelijk kon hij op sympathie rekenen, vooral in het buitenland, voor zijn sterke stellingname tegen blanken en Groot-Brittannië. ‘Toen Mandela de democratie in Zuid-Afrika onderhandelde en de kritiek kreeg te soft te zijn voor de blanke minderheid, werd vaak Mugabe als voorbeeld genomen. Hij durfde de blanken wél buiten te gooien.’

Emmerson Mnangagwa
Emmerson Mnangagwa© Reuters

‘Uiteindelijk is hij wel verschoven naar tirannie, al mogen we de grote rol niet vergeten die anderen daarin gespeeld hebben. Mugabe voelde zich bijvoorbeeld verraden door Groot-Brittannië, dat zijn afspraken over dekolonisatie en de herverdeling van gronden niet nagekomen is. Ten tijd van het Apartheidsregime stond Zuid-Afrika hem naar het leven, en probeerde het om zijn land te destabiliseren. Vergeet ook niet dat zelfs in Zimbabwe één man niet alles beslist. Zanu-PF, zijn partij, was een machtsmachine vol met mensen die zelf vuil onder de nagels hebben. Trouwens, zeker de laatste jaren trok hij wellicht niet persoonlijk aan de touwtjes. Hij wilde zijn vrouw Grace de presidentsstoel in duwen, en daarvoor had Emmerson Mnangagwa al aardig de macht gegrepen.’

‘Maar Mugabe zelf draagt natuurlijk een verpletterende persoonlijkheid. Zonder twijfel heeft hij Zimbabwe economisch in de afgrond gestort, en dat zullen de mensen altijd onthouden. Zimbabwe zal Mugabe zich in de eerste plaats als dictator herinneren. Hij kreeg vaak de bijnaam Uncle Bob, maar ook Mad Bob – zotte Bob, dus.’

Ook nieuwe president is door en door corrupt

Ik kan je verzekeren dat Mnangagwa geen arme stakker is

Naar alle waarschijnlijkheid neemt Emmerson Mnangagwa, de onlangs aan de kant geschoven vicepresident, woensdag al het roer over als nieuwe president. Of hij een nieuw begin voor Zimbabwe inluidt, valt nog af te wachten. ‘Emmerson is de mede-architect geweest van de slachting in Matabeleland. Hij was eigenlijk de uitvoerder van heel wat plannen van Zanu-PF en Mugabe. Hij is helemaal niet clean – hij was net heel corrupt. Hij heeft mee geprofiteerd van heel wat deals die in Kongo zijn gesloten toen ze Kabilla te hulp zijn gesneld om hem in het zadel te houden. Ik kan je verzekeren dat hij geen arme stakker is.’

Dat het leger uitgerekend hem op het schild hijst, is dus op zijn minst opvallend. Nochtans kwam het leger, volgens de officiële versie, net tussen om een einde te maken aan de misdadigheid onder Mugabe. Hypocrisie? ‘De vraag stellen is ze beantwoorden,’ lacht Anrys.

Hij stelt weinig hoop in de vermoedelijke nieuwe president, maar juicht wel toe dat met het vertrek van Mugabe ‘een opening’ is gecreëerd. ‘De dictator is weg, maar dit is geen omwenteling waarbij een ridder op het witte paard binnen komt galopperen.’ Een belangrijke vraag wordt of de talloze mensen die het land ontvlucht zijn, zin krijgen om terug te keren en het land mee opnieuw op te bouwen. ‘Eén poppetje bovenaan de piramide zal het verschil niet maken. Je hebt een kritische massa nodig, van leerkrachten over vakbondsmensen tot ondernemers. We mogen ons niet blind staren op een president: die kan de verandering mogelijk maken óf onmogelijk maken. Maar er is wel wat verschoven. De opening is er, nu moet een klimaat van openheid gecreëerd worden.’

Stefaan Anrys, journalist bij MO*, schreef eerder dit profiel over Mugabe: Van vrijheidsstrijder tot tiran

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content