Presidentskandidaten bezoeken boerenkermis in Iowa: ‘Amerikanen zijn van nature onbescheiden, zoals Trump’

Voor de een is het folklore, voor de andere basisdemocratie. Alle Amerikaanse presidentskandidaten maken dezer dagen hun opwachting in de Iowa State Fair, een uit de hand gelopen landbouwbeurs annex kermis. “Als je dit niet overleeft, ben je niet geschikt om president te zijn”.

De Iowa State Fair wordt sinds 1854 georganiseerd en is sindsdien steeds meer opgeschoven van landbouwbeurs naar kermis. De dieren zijn nog altijd aanwezig. Er worden nog schapen geschoren en nog beren gewogen in de verkiezing van het “vetste varken” (the biggest boar). Dit jaar was Big Mac de uitverkorene, een beer van ruim 550 kilo, die duttend zijn laatste dagen slijt. Amerika’s zwaarste stier ooit was hier in 2009 te zien. Hij kwam drooggewogen uit op 1.300 kilo, wat toen net geen wereldrecord was. Er worden paarden tentoongesteld met enig Brabants bloed, naast miniatuurpaarden.

In een staat, Iowa, met 3 miljoen inwoners, lokt de beurs 1 miljoen bezoekers. Dit jaar zal dat miljoen zelfs overschreden worden, op basis van eerste bezoekerscijfers.

En die bezoekers komen behalve voor beesten, ook voor optredens (Shania Twain, Carrie Underwood), voor de glijbaan, voor de levensgrote botersculptuur van een koe, voor het ultrakoude bier (onder het vriespunt geserveerd) en voor het vaak bizarre kermisvoedsel, waarbij gefrituurde Snickers al eerder gewoontjes geworden zijn. Het particuliere van de beurs in Iowa is dat voedsel op een stok geserveerd wordt, dus appeltaart op een stok en gefrituurd (in België zou men van beignets spreken), sla op een stok, gefrituurde bosvruchten op een stok en dan in chocola gedompeld. Volgens de organisatie zijn er dit jaar 75 soorten voedsel op stokken beschikbaar, het merendeel gefrituurd.

Antropologen kunnen hier niet alleen het bruto nationaal overgewicht komen bestuderen (overigens, vele kraampjes voorzien glutenvrije opties in hun gefrituurde waar).

Om de vier jaar vervult de beurs ook een andere rol. Dan komen de presidentiële kandidaten naar Des Moines om zich presenteren. De plaatselijke krant, The Des Moines Register, zet een veredelde zeepkist klaar die kandidaten in staat stelt het publiek toe te spreken, of in te gaan op vragen die het publiek hen toeroept. De kandidaten zijn aanraakbaar, ze doen alsof ze gewone mensen zijn, ze worden soms uitgejouwd (zoals Jeb Bush vorige vrijdag, of Scott Walker), ze krijgen lastige vragen te pareren. Soms maken kandidaten hier hun uitschuivers. Mitt Romney liet zich vier jaar geleden van de wijs brengen door een vraag rond zijn te intieme verhouding met bedrijven en het bedrijfsleven. Hij repliceerde dat er niets mis was met bedrijven: “Vennootschappen zijn ook mensen”. Het was een uitspraak die hem tot de verkiezingen achtervolgde.

Die lastige vragen kunnen de kandidaten ook elders treffen. Kandidaten worden geacht in de rij te staan om Pork on a Stick kopen – Iowa is een belangrijk producent van varkensvlees – of ze helpen de varkenslappen te barbecueën. En ondertussen schudden ze handen en wisselen ze woorden, spreken ze zich, traditioneel, uit tegen subsidies en overheidsinmenging in het algemeen maar voor subsidies aan de landbouwindustrie.

Elke hand schudden

Dat de presidentskandidaten zo gewillig en zelfs gretig hun opwachting maken, heeft alles met de voorverkiezingen te maken. De presidentsverkiezingen zijn nog ver. Op de verkiezingsdag in november 2016 zullen, in de formulering van komiek John Oliver, kinderen geboren worden van ouders die mekaar nu nog niet ontmoet hebben. Zo ver weg zijn die verkiezingen nog.

Maar iets minder ver, over goed 5 maanden, op 1 februari 2016, gaat in Iowa de eerste caucus door, de eerste voorverkiezing.

Iowa is tegelijk fier en een beetje zorgelijk over die status van eerste beoordelaar.

Iowa kiest niet altijd, en zelfs zelden, voor de uiteindelijke winnaar. In 2008 won bij de Republikeinen Mike Huckabee, in 2012 Rick Santorum. In 2008 versloeg Barack Obama favoriet Hillary Clinton met een straat voorsprong. Iowa is interessant, vinden de bewoners, die hun voorrecht koesteren, omdat de kleine bevolking basisdemocratie mogelijk maakt. Een totaal onbekende kandidaat met weinig geld kan zich in Iowa toch op de politieke kaart zetten. In 2012 brachten 100.000 Republikeinen hun stem uit in de caucus van Iowa. Een energieke kandidaat kan die 100.000 bijna elk persoonlijk ontmoeten, in kleine zaaltjes of tijdens kerkdiensten toespreken, de hand schudden. Bij de kiezers zijn er politieke junkies die systematisch naar kandidaten gaan luisteren, die vergelijkende vragen stellen en kandidaten tot standpunten dwingen.

De verplaatsbare stem

De manier waarop in een caucus wordt gestemd verschilt per locatie en per partij. Vooral bij Republikeinen zijn er nog plaatsen waar met handopsteken wordt gestemd. Ook de verplaatsbare stem is nog in voege: je gaat bij de groep staan die zoals jou stemt, en als je ziet dat je kandidaat het niet haalt, kun je nog overstappen naar een andere kandidaat, en zo je tweede keus aan een overwinning helpen.

Iowa is een staat die voor verrassingen kan zorgen, die vaak en graag tegen de peilingen ingaat, en die zo publiciteit kan bieden aan onbekenden.

Dat Fox News en CNN tegenwoordig op basis van nationale peilingen 10 van 17 Republikeinse kandidaten selecteren voor hun debatten, wordt hier als een inbreuk op die democratische traditie gezien. Het vermindert de kans van outsiders en nationaal onbekenden om in Iowa door te breken.

Het nadeel aan Iowa is dat de staat totaal niet representatief is voor het land. De staat is ruraal, overweldigend wit, overwegend evangelisch.

Politici, alle politici, zelfs Donald Trump, komen buiten proportie vaak op bezoek in Iowa omdat ze er een eerste indruk kunnen maken, een eerste tussentijdse verkiezing kunnen winnen. De huidige kandidaten hebben volgens een telling van The National Journal dit jaar tussen 7 en 14 bezoeken aan Iowa afgelegd en per bezoek doorgaans op meerdere plaatsen gesproken, vaak met niet meer dan een handvol gemotiveerde toehoorders.

Die politieke junkies zijn ook de Iowa State Fair te vinden, wikkend en wegend, zoals dat op een markt gebeurt.

‘Ik overweeg Trump’

Ann en Ethel zouden zich niet als politieke junkies omschrijven. Ze zijn “geïnteresseerde amateurs”. Ze komen elke augustus twee keer naar de beurs, één keer in het weekend, en één keer als het minder druk is. Ze kennen de voedselopties, en de prijzen. “Heb jij het gefrituurd bier op een stok al gevonden?” vraagt Ann. Dat wil ze dit jaar uitproberen. Ze raadt me Pork on a Stick aan. “Turkey on a Stick kun je beter mijden – de kalkoen smaakt wel oké maar hij is zijn geld niet waard”.

Ann en Ethel hebben dit keer hun weekendbezoek aan de beurs afgestemd op de komst van Donald Trump, met zijn 69 jaar een leeftijdsgenoot. Zouden ze op hem stemmen? ‘I might’, zegt Ann, “Ik overweeg het”. Zij voert het woord. Ethel loopt met een rollator, en komt altijd wat achterop. “Wacht niet op mij”, roept ze tussen de massa, “Ik haal jullie wel in”. En wat later, als ze ons heeft bijgebeend: “Ik denk er net zo over als Ann. Je moet het me zelfs niet vragen. Op alle punten zeg ik: ditto”.

Ann en Ethel hebben mekaar op latere leeftijd gevonden. De echtgenoot van de een is gestorven, die van de andere hertrouwd. Ze wonen niet samen, maar ze trekken samen op. “Dit is de beste tijd van ons leven”. De gezondheid hapert wat, maar het bestaan zonder mannen is een verademing, zegt Ann (ditto, zegt Ethel).

Ze zijn niet heel gelovig, eigenlijk aanhangers van een soort ‘ietsisme’, maar verder wel conservatief. “Ik stem doorgaans Republikeins”, zegt Ann, “Ik geloof dat je in de mate van het mogelijke voor jezelf moet zorgen, en dat de belastingen alleen moeten dienen voor het essentiële: goede wegen, opvang voor de zieken, het leger. Bernie Sanders (de linkse Democratische presidentskandidaat) gaat me te veel de andere kant op: de staat moet bij hem bijna alles doen. In Europa kan dat werken – ik ken jullie situatie niet. Maar hier leidt zoveel overheidsbemoeienis tot corruptie, of tot apathie”.

Maar ook voor de Republikeinen heeft ze geen goed woord over. “Ze beoefenen de kunst van de vierjaarlijkse illusie. Om de vier jaar komen ze ons beloven dat het anders gaat worden. Ze vragen onze stem en vervolgens verandert er niets. Ik heb niets tegen het homohuwelijk, maar de Republikeinen beweren dat ze tegen zijn en superchristelijk. Ze halen een geweldige meerderheid en even later is het homohuwelijk nationaal de wet. Ze zijn tegen belastingen, maar toch geven ze maar geld uit. Ze betalen voor alles behalve voor wegenwerken. Je kunt zo langzamerhand in onze buurt geen weg meer vinden zonder putten. Om over de bruggen te zwijgen. Ze zeggen dat het door de Democraten komt dat de armen arm blijven. Maar ook als de Republikeinen aan de macht zijn gaat onze koopkracht erop achteruit “.

Ethel en Ann zijn op een eerdere dag op de beurs naar Jeb Bush gaan kijken. Ann vond hem maar een labbekak (“a wimp”). “Als je er nog niet in slaagt uit te leggen waar je staat in verband met die afschuwelijke oorlog van zijn broer in Irak, wat kun je dan wel uitgelegd krijgen? Hij ziet er uit als een leraar in het middelbaar. Zo’n leraar bij wie je in slaap viel tijdens de les. Kan zo iemand president zijn?”

‘Van nature onbescheiden’

De helikopter van Trump vliegt over. “Bij Trump val je ten minste niet in slaap. Hij verandert niet bij de minste weerstand van idee. De anderen beginnen hem na te apen. Trump is misschien een blaaskaak maar wat hij uitkraamt lijkt me minder onzin dan wat anderen vertellen. En wat hij zegt over politici die aan de leiband lopen, lijkt me te kloppen. De traditionele politici dienen al heel lang niet ons belang”.

Dit is de politieke hoogdag van de beurs. Behalve Trump komen ook Hillary Clinton (“Nog erger dan Jeb Bush”, meent Ann, “Bush is gewoon saai, Hillary is gevaarlijk”) en Bernie Sanders langs.

Trump komt aangestapt, te herkennen aan zijn rode pet temidden veiligheidsmensen en enthousiast fotograferende foorgangers.

“Laat ons niet in de steek”, roept iemand, “beschouw dit alsjeblieft niet als een divertiment in je carrière, of iets om even je merk in de verf te zetten”.

“Doe ik niet”, roept Trump terug, “Ik doe mee om te winnen”. Een duim van The Donald gaat in de hoogte. Hij houdt halt en wijst naar zijn pet: “Ik wil dit land opnieuw groot maken”. Weer die duim de hoogte in en een zwaaiende rechterhand – veel meer is er niet aan.

Iemand, allicht geen aanhanger, probeert zichzelf met Trump te filmen, en en passant “Money, money, money, mo-o-oney” te zingen, de begintune van Trumps tv-programma The Apprentice.

Ann en Ethel lijken ineens 50 jaar jonger. “Ik heb hem”, roept Ann, doelend op een foto van Trump. “Ik heb hem goed”. Ze toont de trofee op haar Samsung.

Een giechelende vrouw van in de zestig?

“Weldra zeventig. Komt dat zien”. Maar ze blijft giechelen terwijl ze de foto bekijkt.

“Men had gezegd dat Trump dit nooit zou doen. Handjes komen schudden op de beurs. Dat hij smetvrees heeft. Maar hij doet het wel. Als je dit niet overleeft, ben je niet geschikt om president te zijn. En hoe hij het overleeft”.

Anns stem heeft Trump (voorlopig) gewonnen. “Ik ga nog naar andere kandidaten kijken. Ben Carson lijkt me ook wel interessant. Nog iemand zonder verleden in de politiek die het beu is dat niets verandert”.

Is de levenswandel van Trump, met zijn echtscheidingen, zijn vloeken, zijn zakelijk gedrag (“je hebt killers nodig in het zakenleven”), zijn onbescheiden religieuze houding (“Ik heb Jezus nooit om vergiffenis gevraagd”) niet onoverkomelijk voor conservatieve christenen in Iowa?

“Ik denk van niet. Mensen hebben respect voor zijn succesverhaal. Ze hopen dat hij zijn persoonlijk succes vertaalt naar nationaal succes, en dat het dit keer geen illusie blijkt. Ik vind het fantastisch dat hij niet bescheiden is. Obama is veel te bescheiden. Dit land is veel te bescheiden geworden met Obama. Amerikanen zijn van nature onbescheiden, zoals Trump. We houden van superlatieven. We komen op de drukste dag naar de drukst bezochte beurs in het land”.

Benaderbare Hillary

Trump wandelt gewoon door de beurs, langs het vetste varken, naar de stand met Pork on a Stick, waar Hillary, die net als Trump niet op de zeepkist gaat, zopas is gepasseerd.

Aan de zeepkist wacht een aanzienlijke massa op Bernie Sanders, die een minuut of twintig zal praten. Bij de aanwezigen een Indiaas-Canadees stel dat in Chicago woont. Hij is prof. Economie aan een universiteit in Chicago, zij is computerspecialist. Ze hebben allebei geen stem in deze verkiezingen, maar als ze wel stemgerechtigd zouden zijn, kozen ze voor Hillary. Hij met een pak twijfels, maar zij, Pamela, met groot enthousiasme. Ze is in de wolken over de foto die haar samen met Hillary toont, in de rij voor Pork on a Stick. “Ze was zo open, benaderbaar. Ze wachtte gewoon in de rij, net als iedereen. Een vrouw als president zou zo fantastisch zijn”.

Maar ze komen ook naar Sanders luisteren?

“Ja”, zegt Pamela, “maar Amerikanen zullen nooit van hun leven een socialist verkiezen”.

In de tent die voor een deel van de toehoorders schaduw biedt, wacht ook Eleanor, een gepensioneerde onderwijzeres, die vooral les gegeven heeft aan kinderen in de groep 10-12 jaar. “Het is mijn favoriet leeftijd. Ik heb altijd gezegd: als kinderen op hun tiende geboren zouden worden, had ik het niet bij één dochter gehouden”.

Eleanor komt al voor de vijfde keer naar een meeting van Sanders. Ze is het ten dele eens met de kritiek op zijn zelfverklaard socialisme. “Hij zou zich beter sociaaldemocraat noemen. Hij is ook sociaaldemocraat. En hij is een betere Democraat dan de meesten, hoewel hij tot dusver als Onafhankelijke is opgekomen.”

Ze geeft eerst even een beknopte versie van haar levensverhaal – dit is per slot van rekening Amerika. “Ik had een niet zo beste man die gelukkig verliefd werd op een gemeenschappelijke Filipijnse vriendin. Als ik zeg ‘niet zo best’ bedoel ik: een klootzak. Ik kwam dus op eigen benen te staan, en op zich was dat een opluchting, maar ik kon ook aan den lijve ondervinden hoeveel moeilijker het leven de voorbije tientallen jaren is geworden. Je leest maar die statistieken over grote fortuinen, en hoe die groeien. En je hebt een president van wie je weet dat hij aan je kant staat. En toch worden de rijken rijker en worden mensen als ik armer”.

‘Feel the Bern’

De verkozen Democraten hebben veel beloofd maar weinig veranderd, vindt ze. Zij noemt het lichtjes anders dan Ann: het vierjaarlijkse fabeltje. Onder “George W. Bush met zijn oorlogen” was het nog erger. “Toen was ik zo beschaamd om Amerikaan te zijn, dat ik me in Europa als Canadees voorstelde”. Obama, met wie ze gedweept heeft, en op wie ze gestemd heeft, “heeft veel te lang ter plaatse getrappeld. Hij is nu pas wakker geworden – veel te laat”. En Hillary “is verkocht aan Wall Street. Wat zal Wall Street haar echt toelaten te veranderen? Niemand die nog vertrouwt wat ze zegt.”

Neen, dan Sanders. “Hij vertelt al 40 jaar wat hij nu vertelt. Hij is niet rijk. Hij is niet met persoonlijke verrijking bezig. Hij werkt zonder grote donoren. Hij doet wat hij zegt.”

Het publiek voor Sanders is wit (de hele beurs is wit), en ofwel rond de pensioenleeftijd, ofwel studentikoos jong.

Sanders is geen bijzonder charismatische spreker. Er kan één grapje vanaf, in verwijzing naar de helikopter die Trump wegbrengt en die hem even het zwijgen opgelegd: “Ik heb mijn helikopter in de garage gelaten”.

Maar voor de rest is de speech een opsomming van programmapunten: gezondheidszorg voor iedereen, drie maanden bevallingsverlof, gratis hoger onderwijs, politie die meer deel uitmaakt van de gemeenschap, etc. Sinds #BlackLivesMatter kwam manifesteren tijdens Sanders-meetings reserveert hij ook enkele minuten voor zijn geplande actie tegen discriminatie.

Het publiek reageert enthousiast. Eleanor, die het allemaal al meerdere keren in min of meer dezelfde bewoordingen heeft gehoord, zwaait zich koelte toe met een “Feel the Bern”-karton. Pamela blaast. “Dit haalt nooit een meerderheid”, zegt ze, “En realistisch is het ook niet”. Eleanor is het daar niet mee eens: “Zoveel mensen zijn ofwel ontgoocheld ofwel kwaad. Bernie is de man voor hen. Als je de dingen echt wilt veranderen moet je op hem stemmen, niet op Trump, niet op Hillary”.

Sanders verdwijnt weer, en in een oogopslag verdwijnt de politieke activiteit van de beurs.

Ik doe bij het buitengaan navraag aan de informatiekiosk. Het bier op een stokje is helemaal niet beschikbaar. Het werd op een gelijkaardige beurs in Texas uitgetest (ravioli met bier binnenin, gefrituurd) en was geen succes. Ook gefrituurde boter op een stok is in Iowa dit jaar afgevoerd. “Mensen wisten niet hoe het te eten”, aldus de vrijwilliger in de kiosk. “Als je het gewoon aan de stok at, liep een kwart pond boter langs je kin weg. Als je het in een kommetje deed, en het gefrituurde deeg in de jus dopte, viel het best mee”.

Los van de gezondheidsaspecten?

“Welke gezondheidsaspecten? Dat is hier geen punt. Maar mensen willen hun voedsel op een stokje, niet in een kom.”