‘Politieke eensgezindheid is in Congo een illusie’

© Reuters

Na een maandenlange patstelling staat Congo mogelijk een stap dichter bij een politieke doorbraak. Een gesprek met onafhankelijk Afrika-expert Kris Berwouts.

De leiders van de Rassemblement, de koepel van oppositiepartijen, zijn er na moeizame onderhandelingen in geslaagd de kaarten te verdelen. Félix Tshisekedi, zoon van de op 1 februari in Brussel overleden UDPS-leider Etienne Tshisekedi, mag zich voorzitter en woordvoerder noemen. In die hoedanigheid wordt hij bovendien kandidaat-premier van de overgangsregering die er moet komen volgens het Sylvester-akkoord dat het oppositiefront op 31 december met president Kabila sloot. Pierre Lumbi, een van de sterkhouders van de G7, een coalitie van zeven oppositiepartijen die de tweede poot onder de Rassemeblemt vormt, wordt als voorzitter van de Raad der Wijzen de nummer 2 van de beweging. Het akkoord werd gesloten tijdens een conclaaf waaruit verschillende dissidenten met slaande deuren wegliepen.

‘Politieke eengezindheid is in Congo sowiseso een illusie’, relativeert onafhankelijk Afrika-expert Kris Berwouts. ‘Toch kan dit een een kentering worden, tenminste als de oppositie er in slaagt de rangen gesloten te houden en een geloofwaardig actieplan af te leveren. Dan kan de nervositeit in het kamp van president Kabila’s vlug escaleren, want ook daar heerst diepe verdeeldheid. Het is niet uitgesloten dat verschillende kopstukken uit het presidentiële kamp eieren voor hun geld kiezen, door een eigen partij op te richten en over te steken naar de oppositie. Dat is al eerder gebeurd. De G7, dat zijn in feite zeven partijvoorzitters uit het presidentiële kamp die Kabila de rug hebben toegekeerd toen hij eind 2014 liet uitschijnen toch een derde ambtstermijn te ambiëren’.

Niemand van mijn politieke contacten gelooft dat er dit jaar nog verkiezingen komen

Is met dit akkoord de dood van Etienne Tshisekedi, UDPS-leider, oppositie-icoon en uithangbord van de Rassemblement, doorgespoeld?

Berwouts: Er is alleszins een belangrijke stap gezet. Het overlijden van Tshisekedi heeft vooral de interne verdeeldheid binnen de UDPS blootgelegd. Niet iedereen legde zich voetstoots neer bij de opvolging door zijn zoon, er waren meer gegadigden om de politieke erfenis te verzilveren. Enkelen zijn intussen opgestapt, maar Félix is er wel in geslaagd de mainstream van de partij achter zich te krijgen. Mede dank zij zijn familienaam, want de kracht van de dynastie speelt mee.

Is de UDPS de machtigste factor binnen de Rassemblement?

Berwouts: Ik zou de G7 niet onderschatten. Daar zitten kleppers tussen zoals Pierre Lumbi, Olivier Kamitatu en Moïse Katumbi, de gewezen gouverneur van Katanga die zich als voornaamste uitdager van Kabila opwerpt. Het is zeker geen samenraapsel van kleine, regionale partijtjes. Het oprichten van de G7 blijft in mijn ogen de verdienstelijke poging tot dusver om de politieke versnippering in Congo tegen te gaan. Belangrijker in feite dan de Rassemblement, een ad hoc verband dat vorige zomer bij ons in Genval werd gesmeed met slechts één doel: presidentsverkiezingen afdwingen en winnnen. Hoe sterk de cement is, dat moet nog blijken. Katumbi is de presidentskandidaat van de G7, maar het is erg twijfelachtig of hij ook de steun van de UDPS zal krijgen. Als hij al aan de start kan komen, want hij verblijft momenteel in ballingschap na een veroordeling tijdens een politiek proces.

Die presidentsverkiezingen werden vorig jaar uitgesteld, wat met veel bloedig onderdrukt straatprotest gepaard ging. Volgens het Sylvesterakkoord moeten ze in de loop van 2017 plaats vinden. Is dat realisitisch?

Berwouts: Nee. De inkt van het akkkoord was nog niet droog, of Kabila begon opnieuws met zijn vertragingsmaneouvres. Ik ben dit jaar al twee keer in Kinshasa geweest. Niemand van mijn politieke contacten gelooft dat er dit jaar verkiezingen komen.

Ook niet nu de oppositie haar eensgezindheid heeft versterkt?

Berwouts: Het compromis binnen de Rassemblement is belangrijk voor de uitvoering van het Sylvesterakkoord. Félix Tshisekedi wordt voorgedragen als kandidaat-premier van de overgangsregering, Pierre Lumbi als voorzitter van het Comité de suivi, een nog op te richten orgaan dat de transitie moet begeleiden. De rolbezetting bij de oppositie is dus duidelijk, ook wordt ze nog gecontesteerd. Maar dat betekent niet dat Kabila haast zal maken om de benoemingen goed te keuren. Zoals bekend wordt er op dit moment gepokerd met het stoffelijk overschot van Tshisekedi. De UDPS, met voorop de familie Tshisekedi, wil het lijk pas repatriëren en begraven als de benoeming van Félix tot premier van de overgangsregering is geregeld. Kabila weigert dat, op basis van een betwistbare lezing van het Sylversterakkoord. Volgens hem moet de oppositie hem drie kandidaten voorstellen waaruit hij kan kiezen.

Félix Tshisekedi.
Félix Tshisekedi.© Reuters

Wat heeft het stoffelijk overschot van Tshisekedi daarmee te maken?

Berwouts: Zolang Etiienne Tshisekedi in de diepvries van een Brussels mortuarium rust, kan de UDPS zijn politiek gewicht uitspelen. Zodra hij onder de grond ligt, zijn ze die hefboom definitief kwijt. Kijk, het staat vast dat begrafenis in Kinshasa een massa-evenement wordt. Daar zet de UDPS vol op in, ze willen nog een laatste keer de immense mobilisatiekracht van Tshisekedi verzilveren. Om de eigen macht te etaleren, maar ook om Félix te lanceren. Internationaal, maar vooral in eigen land. Félix kan een zetje gebruiken. Hij heeft vele jaren in ballingschap doorgebracht, en dat maakt hem ook binnen de eigen partij omstreden. Bij militanten die altijd in eigen land oppositie hebben gevoerd, valt zo’n cv slecht. Kabila is zich daar uiteraard van bewust en gunt de UDPS zijn machtsvertoon niet. De president is als de dood voor straatprotest, zeker na de rellen van 19 en 20 december. Eerst moet Tshiskedi worden begraven, zegt hij, pas dan kan de overgangspremier worden benoemd. Het is een onverkwikkelijk spektakel, Machiavellisme op zijn Congolees.

Een lijk in een Brussels mortuarium is het voornaamste obstakel voor de Congolese presidentsverkiezingen?

Berwouts: Zo eenvoudig is het niet. Zelfs als de begrafeniskwestie wordt uitgeklaard en de overgangspremier wordt geïnstalleerd, betwijfel ik of er snel presidentsverkiezingen komen. Omdat Kabila op de rem zal staan, maar even goed omdat die overgangsregering zelf zal treuzelen. Alle oppositiepartijen kampen immers met hetzelfde probleem: ze hebben geen geld om campagne te voeren. Toetreden tot de overgangsregering staat garant voor inkomsten. Hoe langer het aansleept, hoe meer geld er binnenstroomt. Dat mechanisme verklaart ook waarom we vooral niet moeten rekenen op het Congolese parlement om aan te dringen op snelle verkiezingen. Ik schat dat tachtig procent van de parlementsleden geen kans op herverkiezing maakt. Dat beseffen ze ook, dus waarom zouden ze haast maken met verkiezingen? Iedere extra dag in het parlement betekent kassa kassa, terwijl het verlies van zo’n mandaat niets minder dan een financieel drama is. Vergeet niet dat dit alles zich afspeelt tegen een achtergrond van extreme armoede.

Precies. Wat vinden de gewone Congolezen ervan?

Berwouts: Ze hebben erg weinig vertrouwen in de politiek. Meerderheid of oppositie beschouwen ze als een pot nat. Het politieke debat gaat al jaren over de alternance, de broodnodige verandering om Congo weer op de rails te zetten. De man en vrouw in de straat zijn daar heel cynisch over. We willen geen nieuwe chauffeur, zeggen ze, we hebben een compleet nieuwe wagen nodig.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content