‘Over 5 jaar zal Islamitische Staat nog steeds realiteit zijn’

Iraakse sjiitische vrouwen reageren bij de grafkist van een strijder van de Iraakse sjiitische Badr-organisatie tijdens diens begrafenis in Basra, ten zuidoosten van Bagdad. De man werd gedood bij gevechten met militanten van Islamitische Staat (IS). © Reuters
Wided Bouchrika
Wided Bouchrika Freelancejournaliste

‘Over vijf jaar spreken we vast nog steeds over Islamitische Staat. Trouwens, als we niet van plan zijn nog 30 jaar energie in de regio te steken, kunnen we het vergeten.’ Knack.be sprak met Jessica Stern: terrorisme-experte en auteur van het boek ‘IS: staat van terreur’.

Jessica Stern geeft les over terrorisme aan de Universiteit van Harvard, ze is een Geavanceerde Academische Kandidaat aan het Massachusetts Institute of Psychoanalysis en werkt bij de Hoover Institution Task Force over Nationale Veiligheid en Wetgeving. Samen met J.M. Berger – die geregeld bijdragen levert aan het magazine Foreign Policy – schreef ze het boek ‘IS: staat van terreur’.

Hoe kon Islamitische Staat (IS) – in chronologische volgorde ooit nog bekend als Al-Qaeda in Irak (AQI), Islamitische Staat in Irak (ISI), Islamitische Staat in Irak en de Levant (ISIL) en Islamitische Staat in Irak en Al Sham (ISIS) – zo snel zo groot worden? Maar vooral: wanneer zal het gedaan zijn met de terreurbeweging? Het zijn vragen die eenieder zich al eens stelt en vragen waarop Jessica Stern en J.M. Berger in ‘IS: staat van terreur’ antwoorden zoeken. Knack.be sprak met Stern in Amsterdam. De terrorisme-experte voorspelt niet veel goeds.

'Over 5 jaar zal Islamitische Staat nog steeds realiteit zijn'
© Reuters

‘Ik weet niet hoe lang het nog zal duren, dat kan niemand zeggen. Maar over vijf jaar spreken we vast nog steeds over de terreur van Islamitische Staat’, meent Stern. Volgens haar komen en gaan terreurorganisaties in golven. ‘Ik dacht dat we het tegenwoordig over dierenactivisten of milieuterrorisme zouden hebben, maar dat is even anders uitgedraaid.’

Fouten van de Verenigde Staten

Op 20 maart 2002 kondigde toenmalig president George W. Bush het begin van de oorlog in Irak aan. Een fout, vindt Stern: ‘Achteraf bekeken, geloof ik dat het geen goed idee was om toen ten oorlog te trekken. Ik was tegen die beslissing. Ik dacht toen al dat die actie een toename van terrorisme zou inhouden.’

In oktober 2004 zwoer Abu Musab al-Zarqawi trouw aan Osama bin Ladens Al-Qaeda en richtte hij de tak Al-Qaeda in Irak op.

Het Iraakse leger verzette zich niet tegen IS, het waren uitgeholde functies waar mensen betaald werden zonder te hoeven werken

‘De Verenigde Staten hebben fouten gemaakt, die zeker tot de opmars van IS hebben geleid. Toen de oorlog in 2011 eindigde, trokken we niet enkel onze troepen terug maar ook alle diplomaten die eigenlijk een echte democratie moesten helpen oprichten in Irak. Het regime van de sjiitische premier Nouri al-Maliki werd meer sektarisch: hij verving bedreven militair personeel door zijn eigen getrouwen en creëerde op die manier een anti-soennitische sfeer. De bevolking begon zich onveilig te voelen.’

'Over 5 jaar zal Islamitische Staat nog steeds realiteit zijn'
© EPA

‘Ze kunnen dat sektarisch beleid, dat IS de mogelijkheid gaf zich op te werpen als beschermheer van de soennieten in de regio, niet voortzetten.’ Misbruiken van het Iraakse leger tegenover de soennitische bevolking die recent aan het licht kwamen, verergeren de zaak volgens Stern. ‘De overheid moet de controle terugwinnen over het leger. Dat is zo lang uitgehold. Mensen werden betaald zonder te werken. De corruptie is immens. Het sektarische, anti-soennitische leger moet verdwijnen. Dat is iets wat de VS had moeten verzekeren voor het Irak verliet.’

Militaire actie

'Over 5 jaar zal Islamitische Staat nog steeds realiteit zijn'
© Reuters

Andere factoren die meehielpen aan de opmars van de terreurbeweging waren de houdingen van Iran en Syrië. ‘Iran draagt bijvoorbeeld de schuld van het ondersteunen van sjiitische milities, in Syrië heeft president Bashar al-Assad roet in het eten gegooid: voor de Arabische Lente door jihadisten bewust naar Irak te laten vertrekken en tijdens de rebellie tegen zijn regime door moedwillig jihadisten uit de gevangenis te laten om zo te doen uitschijnen dat de oppositie enkel uit terroristen bestond.’

In april 2013 doopt Islamitische Staat in Irak (ISI) zich om tot Islamitische Staat in Irak en Al Sham (ISIS) waardoor nu ook Syrië onder hun invloedssfeer valt. Die zomer waarschuwt de Israëlische directeur van de militaire inlichtingendiensten dat Syrië een ‘centrum van wereldwijde jihad’ aan het worden is. De zomer van 2014 brengt voor de ondertussen tot Islamitische Staat (IS) afgekorte beweging overwinningen in Mosul en Irbil in Irak en terreur onder de Jezidi-minderheid in het land. De Amerikaanse president Barack Obama start in augustus 2014 de eerste luchtaanvallen in Irak.

Militaire actie zonder politieke oplossing zou IS enkel uit zijn as laten herrijzen

‘Ik acht het heel onwaarschijnlijk dat ten strijde trekken in het Midden-Oosten de situatie zal helpen oplossen. We kunnen er niet zomaar wat chaos gaan creëren. Militaire actie zonder politieke inspanning, zonder te verzekeren dat de soennieten bescherming krijgen, is gevaarlijk. IS zou gewoon weer uit zijn as herrijzen. Nee, we moeten bereid zijn er pakweg 30 jaar te blijven en na de gehoopte ondergang van IS te investeren in politieke oplossingen in plaats van het boeltje te laten zoals we destijds met Irak gedaan hebben.’

Nieuwe wereld scheppen

De militaire actie van Obama werd dan ook door de terreurgroep beantwoord met een reeks onthoofdingen: Amerikaanse journalisten James Foley en Steven Sotloff, de Britse hulpverlener Alan Henning, de Amerikaanse islamitische hulpverlener Abdul-Rahman Kassig, de Japanse journalisten Kenji Goto en Haruna Yukawa. Allemaal worden ze opgevoerd in video’s met uitstekende cinematografische kwaliteiten.

Osama Bin Laden zou nooit hebben goedgekeurd wat Islamitische Staat nu doet

‘Zarqawi legde vroeger onthoofdingen van gruwelijker aard ook al vast op film. Het geweld tegen sjiieten, het doden van moslims, viel toen zelfs bij Bin Laden niet in goede aarde. Als Abu Bakr al-Baghdadi, de leider van IS, nu zegt dat hij een voorbeeld neemt aan Bin Ladens Al-Qaeda en niet aan dae Al-Qaeda van huidige leider Ayman al-Zawahiri die zich van IS distantieerde, dan doet hij dat om Al-Qaeda te beledigen. Bin Laden zou namelijk nooit hebben goedgekeurd wat Islamitische Staat nu aanricht.’

Abu Bakr al-Baghdadi
Abu Bakr al-Baghdadi© Belga Image

Waarbij Zarqawi met Al-Qaeda in Irak – opgericht om het Westen te bestrijden – geen doordacht plan had, maar vooral wilde choqueren met de video’s, heeft IS het volgens Stern helemaal omgegooid. ‘De executievideo’s zitten ongelooflijk goed in elkaar. Je ziet de onthoofding niet, maar hoort bijvoorbeeld het geluid van een kloppend hart luider en luider worden. Het is bijna een kunstvorm. Een perverse kunstvorm dan wel. Maar ze weten waar ze mee bezig zijn: meer dan te tonen hoe ze mensenlevens vernietigen, willen ze tonen hoe ze de maatschappij ‘perfectioneren’, vrijmaken van niet-moslims – sjiieten inbegrepen – ze tonen hoe ze een nieuwe wereld scheppen.’

En dat is wat IS zo verschillend maakt van Zarqawi’s oorspronkelijke creatie: ze hebben grondgebied, een kalifaat, een zogenaamde staat. ‘Maar eigenlijk is de werkelijke bedoeling nog steeds het bestrijden van het Westen’, verklaart Stern.

De finale strijd

Want hoewel ze hun gevangenen of beulen in de behendig via sociale media wijdverspreide video’s laten oproepen om de aanvallen tegen IS in Irak en Syrië te stoppen, willen ze volgens de auteur net die strijd uitlokken. ‘Toen ik die video’s voor het eerst zag, wist ik even niet wat te geloven. Maar hun literatuur is duidelijk. Een finale strijd tegen sjiieten – het sektarische aspect van het hele conflict – maar ook tegen het Westen, past in de apocalyptische visie die ze uitdragen. Eigenlijk geven we hen wat ze willen, door nu militair op te treden.’

Een dictator omverwerpen is niet voldoende. Geen staat is nog altijd erger dan een autoritaire staat

'Over 5 jaar zal Islamitische Staat nog steeds realiteit zijn'

Hoe moet IS dan wel gestopt worden? Het is een moeilijke kwestie, vindt Stern. ‘Aan de ene kant is het gevaarlijk om grondtroepen te sturen, aan de andere kant is het gevaarlijk om het niet te doen. Maar hoe kunnen we goedpraten dat we IS bestrijden en niet Assad die evengoed wreedheden begaat?’ Stern haalt het voorbeeld van Libië aan: ‘Als we niet klaar zijn om een functionerende overheid in te stellen die de hele bevolking dient, riskeren we enkel meer chaos. Het is niet voldoende om een brutale dictator van de macht te verdrijven. Geen staat is nog steeds erger dan een autoritaire staat.’Volgens Stern moeten vooral de soennitische staten in de regio hun verantwoordelijkheid opnemen binnen het sektarische conflict. ‘Ik geloof dat koning Abdullah II van Jordanië gelijk heeft als hij zegt dat soennieten moeten reageren en degenen moeten zijn die de leiding nemen in het verzet tegen IS. Helaas ondernemen ze tot nu toe niet de nodige actie. Saudi-Arabië maakt bijvoorbeeld wel deel uit van de internationale coalitie, maar was strenger en heviger in de reactie op een mogelijke Iraanse invloed in Jemen dan tegen de opmars van IS in zijn achtertuin.’

Mentaliteitswijziging

Wat het Westen dan weer moet doen, is zorgen voor een mentaliteitswijziging. ‘Verdeeldheid zaaien is wat IS wil doen. Hoe meer moslims zich onveilig of onaanvaard gaan voelen in België, hoe waarschijnlijker het wordt dat zij potentiële rekruten worden.’

Volgens cijfers van de Verenigde Naties bevinden zich zo’n 22.000 buitenlandse strijders in Irak en Syrië, ongeveer 5.000 onder hen zijn westerlingen.

Hoe meer moslims zich onaanvaard voelen in België, hoe meer potentiële rekruten

'Over 5 jaar zal Islamitische Staat nog steeds realiteit zijn'
© YOUTUBE

Het naar het zogenaamde kalifaat willen afreizen – ‘Voor de vijfsterrenjihad als strijder, om huizen te bouwen of straten aan te leggen, om te trouwen: om de staat draaiende te houden’ – is als een besmettelijke ziekte, aldus Stern die tracht te verklaren waarom veel tieners zich tot de beweging aangetrokken voelen. ‘Het is vergelijkbaar met wat zich zou voordoen als iemand op een middelbare school zelfmoord pleegt. Het fenomeen van sociale besmetting. In dit geval is de doodscultus zo besmettelijk.’

Daarom hamert Stern in plaats van op militaire actie – ‘Het zou te gemakkelijk zijn voor IS om te beweren dat het Westen de islamitische wereld aanvalt, wat nieuwe rekruten zou mobiliseren’ -, op een heuse sociale mediacampagne. ‘Er zijn wel al zulke campagnes gestart vanuit overheden, ook de Amerikaanse, maar geen enkele overheid is hiertoe alleen in staat. Er is nood aan een grotere inspanning: net zoals we er goed in geslaagd zijn mensen van roken af te houden, moet dat lukken om mensen van IS weg te houden. Ik zou graag zien hoe jongeren een tegenbeweging ontwikkelen. Of hoe Hollywood zich in het verhaal mengt. De media kunnen focussen op verhalen van gedesillusioneerde teruggekeerden.’

Einde niet in zicht

En het is wellicht hoog tijd, want de geoliede propagandamachine van IS blijft lustig draaien. In onder andere Saudi-Arabië, Jemen, Egypte, Algerije en Libië kondigden ze een soort van ‘provincies’ aan. ‘Propaganda’, meent Stern. ‘Voorlopig toch. Zo’n 30 groepen hebben trouw gezworen aan Islamitische Staat. Maar hun aanwezigheid in die gebieden is nog niet zo groot.’

Het is niet langer louter stoere taal

Met uitzondering van Jemen dan waar Saudi-Arabië geruggensteund door een coalitie luchtaanvallen is gestart tegen sjiitische houthi-rebellen. ‘In Jemen zijn het de houthi’s tegen iedereen en daarbovenop Al-Qaeda op het Arabisch Schiereiland (AQAS) tegen IS. Islamitische Staat zal zijn weg vinden naar Jemen dat een failed state wordt, ze hebben al meerdere aanslagen geclaimd. Dat is niet langer louter stoere taal.’

Ook in de Syrische hoofdstad Damascus, het bolwerk van het Assad-regime, zijn de slapende IS-cellen wakker geworden met aanvallen tegen het Yarmouk-district, thuis van tienduizenden Palestijnse vluchtelingen en Syriërs.

‘De internationale coalitie wint wat en verliest weer wat. IS wil het kalifaat overal verspreiden: tot in dit Amsterdamse hotel. Dat is hun toekomstvisie. Het einde is dus nog lang niet in zicht.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content