Ongemakkelijke schemerzone rond de Clinton Foundation: hoe goede doelen in nadeel van Hillary spelen

Bill, Hillary en Chelsea Clinton in 2014 tijdens een initiatief van de Clinton Foundation © Reuters
Rudi Rotthier

Als ex-president richtte Bill Clinton een stichting op, die naar zijn zeggen de prijs van bijvoorbeeld hiv/aids-medicijnen voor 8 miljoen mensen drastisch heeft verlaagd. Waarom is die goede zaak toch een blok aan het been van Hillary Clinton? Welkom tot het moeras van de Clintons.

Elke zaterdag brengt Rudi Rotthier, onze correspondent in Canada en de VS, u met een boeiend achtergrondverhaal een unieke inkijk in de stad of streek waar hij op dat moment resideert.

Andere presidenten deden het Bill Clinton voor. Jimmy Carter, die na één termijn werd weggestemd, en die door geschiedenisproffen als een van de zwakkere presidenten van he land wordt bestempeld, wist zich te rehabiliteren door wat hij na zijn presidentschap presteerde. Als onvermoeibaar vredesapostel, als monitor van verkiezingen, als leverancier van noodhulp en ontwikkelingsprojecten reisde hij tot op hoge leeftijd de wereld rond.

Bill Clinton wilde het beter doen dat dat. Hij ging vanaf het begin voor ambitieuze projecten, waarvoor bakkenvol geld nodig zou zijn. Zijn Clinton Foundation werd tijdelijk omgedoopt tot de Bill, Hillary & Chelsea Clinton Foundation. Zoals de naam het aangaf: echtgenote Hillary en dochter Chelsea waren nauw bij de activiteiten betrokken. Ze zaten in het bestuur, leidden activiteiten, gingen op stap voor fondsenwerving.

De organisatie was, dat is van belang in de VS, van bij het begin niet strikt partijdig. Medewerkers van de Republikeinse president George W. Bush en van diens vader kregen ook hun plaats. Misschien mede daardoor is er in de VS, tenzij bij uiterst-rechts, een consensus dat de stichting goed werk verricht. Onafhankelijke onderzoeksinstellingen stellen dat de informatie die de Clinton Foundation over haar werk verspreidt globaal correct is. Een van die onafhankelijke instituten gaf aan dat de Foundation 88 procent van haar inkomsten besteedt aan projecten te velde, wat ver boven het gemiddelde uitstijgt van ‘goede stichtingen’ in de VS, die gemiddeld ongeveer 25 procent aftappen voor werkingskosten, verplaatsingen voor bestuursleden, uitgaven voor fondswerving etc.

De site van de Clinton Foundation is niet bescheiden over de eigen verdienste. De stichting heeft plusminus 500 mensen in dienst, die over heel de wereld projecten overschouwen. In de VS wordt bijvoorbeeld gewerkt rond zwaarlijvigheid bij schoolkinderen. Elders worden jonge ondernemers ondersteund. Landbouwers in Afrika krijgen gerichte bijstand die de opbrengst van hun land moet vergroten.

De grootste blikvangers zijn de wereldwijde gezondheidsinitiatieven. Volgens de website hadden in landen met “laag en gemiddeld inkomen” in 2002 slechts 200.000 mensen toegang tot hiv/aids-medicijnen die toen op jaarbasis meer dan 10.000 dollar per persoon kostten. Na onderhandelingen van de Foundation, eigenlijk van Bill Clinton persoonlijk, hebben farmaceutische bedrijven die middelen goedkoper ter beschikking gesteld, en in de geciteerde landen hebben nu 8 miljoen mensen toegang tot die medicijnen, die voor hen tussen 100 en 200 dollar per jaar kosten.

Cheryl Mills, kabinetschef van minister Hillary Clinton, tijdens een bijeenkomst van de Clinton Foundation
Cheryl Mills, kabinetschef van minister Hillary Clinton, tijdens een bijeenkomst van de Clinton Foundation© REUTERS

Ook voor malariabestrijding heeft de Foundation in ontwikkelingsgebied goed werk geleverd, stellen onafhankelijke groepen.

Voor Hillary Clinton is het Full Participation Project een oogappel. Dat onderdeel van de Foundation probeert wereldwijd bij te dragen tot gelijke kansen voor vrouwen en meisjes.

“Meer dan 46 miljoen hebben toegang tot beter onderwijs, meer dan 11 miljoen meisjes en vrouwen zijn ondersteund, meer dan 27 miljoen mensen hebben toegang tot veilig drinkwater”, luidt een samenvatting van een topfiguur van de Foundation.

Of alle glorieuze cijfers van de Foundation kloppen, is niet zeker, maar op detailgebieden waar controle gebeurde (zoals de toegang tot gpedkope aidsmedicijnen), bleek dat wel het geval. Die resultaten zijn niet alleen op conto van de Foundation te schrijven, de stichting werkt samen met bestaande groepen, en bouwt vaak voort op aanzetten van anderen.

Maar dan nog. Volgens de quasi unanieme pers levert de Clinton Foundation nuttig tot puik werk.

Op de foto met Bill

Waarom schreeuwt Hillary Clinton deze verwezenlijkingen dan niet van de daken? Waarom doet ze moeite om het onderwerp niet ter sprake te laten komen tijdens de campagne?

Er zijn een aantal redenen. De Foundation had van bij het begin grootse, dure plannen. En dus ging Bill agressief op zoek naar geld. Intussen, in goed vijftien jaar, heeft de stichting volgens haar eigen gegevens 2 miljard dollar binnengehaald.

Bij de donoren zitten de Bill & Melissa Gates Foundation die meer dan 25 miljoen dollar bijdroeg, of de Nederlandse Nationale Postcode Loterij (ook meer dan 25 miljoen dollar), en zelfs – iets meer bescheiden – de Nederlandse overheid (tussen 5 en 10 miljoen dollar).

Dat zijn vrij solide, onbesproken donoren. Maar vaak werd er niet nauw gelet op de herkomst van het geld. Miljardairs met strafblad, dictators, schenders van mensenrechten over wie Amnesty International of Human Rights Watch rapporten schrijven, konden miljoenen bijdragen, en kwamen met Bill op de foto.

Neem bijvoorbeeld Gilbert Chagoury, een Nigeriaan van Libanese origine. Hij droeg 1 tot 5 miljoen dollar bij tot de Foundation (de schenkingen worden door de Foundation in orde van grootte gerangschikt, maar exact bepaald), en stelde samen met zijn broer een schenking van maar liefst één miljard in het vooruitzicht. Gilbert Chagoury probeerde, bleek eerder deze maand, via de Foundation de hulp van het Amerikaans ministerie van Buitenlandse Zaken onder Hillary Clinton in te schakelen om de VS-topfiguur inzake Libanon te ontmoeten.

Chagoury was de rechterhand van de Nigeriaanse dictator Sani Abacha, die als een van de meest corrupte leiders aller tijden is omschreven (de vierde meest corrupte om precies te zijn, in een omschrijving van Transparency International die dateert uit 2004). Chagoury werd in duo met de dictator miljarden rijker. In 2000 werd hij in Zwitserland veroordeeld voor witwaspraktijken. Hij betaalde een boete van 66 miljoen aan de Nigeriaanse overheid. In een andere zaak, met beschuldigingen rond het stelen van grondstoffen, verkreeg hij van de Nigeriaanse autoriteiten immuniteit.

De lijst van dubieuze donoren is eindeloos en heel gevarieerd. In de categorie van schenkers tot 250.000 dollar zit Mylan Pharmaceuticals, een bedrijf dat momenteel onder vuur ligt omdat het de prijs van een populair anti-allergiemiddel voor kinderen verzesvoudigd heeft, en een product dat een monopoliepositie inneemt onbetaalbaar heeft gemaakt voor vele gebruikers.

Een eerder lollige aanwezigheid bij de donoren is Hillary’s Republikeinse rivaal Donald Trump, die volgens de website van de Clinton Foundation “tussen 100.000 en 250.000 dollar” dokte.

Voor vele Amerikanen komen de meest aanstootgevende bijdragen van landen die haaks staan op alles wat de Foundation wil bereiken, hetzij inzake vrouwenrechten of hiv/aids. Het Koninkrijk Saudi-Arabië zit in de categorie van donoren tussen 10 en 25 miljoen dollar. Koeweit belandde (zoals de Elton John aids-stichting) in de categorie tussen 5 en 10 miljoen. In de categorie tussen 1 en 5 miljoen zijn ‘vrienden van Saudi-Arabië’ te vinden, en ook Qatar droeg fors bij.

Vraag is dan: waarom doen de donoren het? Het is een vraag die opgaat voor dictatoren, veroordeelde criminelen, farmaceutische bedrijven, grootbanken of landen met andere uitgangspunten dan de Foundation: waarom spenderen ze miljoenen? Wat verwachten ze in ruil, behalve een gesigneerde foto met Bill Clinton?

De Clinton Foundation zegt dat nooit is bewezen dat ze behalve die foto en een vermelding iets in ruil krijgen. En dat is de Clinton-verdediging: het doet er niet toe waar het geld vandaan komt, zolang het goed besteed wordt en zolang er geen tegenprestaties geleverd worden.

Vele media, en ook de Clinton-gezinde media, zijn niet zo zeker dat het bewijs geleverd moet worden van belangenvermenging. Er is een verwachting van vermenging. Andere landen vrezen dat degenen die bijgedragen hebben een voetje voor krijgen. Sommigen die bijdragen hebben duidelijk de indruk dat ze op een extraatje mogen rekenen, zoals uit druppelsgewijs vrijgekomen mails van het ministerie blijkt. Ze schakelden Doug Band, de toenmalige topman van de Stichting, in om toegang te krijgen tot het ministerie en de minister. Niet dat ze altijd of ook maar doorgaans op hun wenken bediend werden. Deze week maakte een telling van Associated Press duidelijk dat meer dan de helft van de privépersonen die Hillary Clinton als minister tijdens haar eerste twee jaren ontmoette, ook aan de Foundation schonken. Het wekt op zijn minst de schijn, aldus AP, dat donoren ervan uitgingen dat ze met hun schenking een toegangsticket kochten tot Hillary Clinton.

‘Platzak’ – sprekend rijk

Tweede punt waarover vragen gesteld worden: terwijl hun Foundation rijk werd, werden de Clintons dat ook.

In 2001, aan het einde van de tweede ambtstermijn van Bill, verklaarde Hillary Clinton later, was de familie ‘platzak’, ‘dead broke’. Dat werd de draak mee gestoken als een buitensporige overdrijving, maar heel welgesteld waren de Clintons niet – onder andere door de oplopende advocatenrekening in de Lewinksy-kwestie.

Zowel Bill als Hillary tekenden bij het verlaten van het Witte Huis miljoenencontacten voor boeken, zodat ze hooguit enkele dagen platzak kunnen geweest zijn.

Nog veel meer inkomsten haalden ze uit toespraken. Hillary Clinton wordt tot vandaag achtervolgd door 3 toespraken die ze hield voor Wall Street-bank Goldman Sachs. Ze ontving 225.000 dollar per keer. Ze is, geeft ze zelf toe, geen begenadigd spreker.

Bill Clinton was wat dat betreft de grootverdiener. Volgens The Washington Post verdiende hij tussen 2001 en mei 2015 132 miljoen dollar met speeches. De bedragen per toespraak variëren maar lopen op tot een maximum van 750.000 dollar per keer.

De Clintons geven aan dat ze voor hun werk voor de Foundation niet betaald worden, maar dat is een theoretische zaak. Bill, aldus de Post, ontving ongeveer een kwart van zijn inkomen uit toespraken door te spreken voor bedrijven en organisaties die ook schenken aan zijn Foundation.

De twee activiteiten, privébetalingen voor toespraken, en schenkingen voor de Foundation, lopen door mekaar.

Huma Abedin, die tegelijk werkte voor minister Clinton als voor de Foundation
Huma Abedin, die tegelijk werkte voor minister Clinton als voor de Foundation© REUTERS

Terwijl de Foundation een vlucht nam, zat Hillary Clinton in verschillende rollen. Ze werd in 2000 verkozen als senator voor New York met toegang tot buitenlandcommissies, ze werd vervolgens presidentskandidaat en dan, tussen 2009 en 2013, minister van Buitenlandse Zaken. In al die rollen kon ze van belang zijn voor donoren.

In 2009 waren president Barack Obama en het Congres zich terdege bewust van potentiële belangenvermenging (Hillary Clinton zelf argumenteerde dat de belangen van de Foundation en van het land grotendeels samenvallen). Er werd afgesproken dat buitenlandse schenkingen aan de stichting openbaar gemaakt moesten worden, dat Bill de toestemming moest krijgen voor buitenlandse toespraken en dat er openbaarheid moest komen over degenen die hem betaalden, dat Hillary al haar functies bij de Foundation zou opgeven en dat er in het algemeen een beschot tussen de activiteiten van het ministerie en van de Foundation zou bestaan. Een deel van die zaken werd gerealiseerd. De donaties werden globaal zij het met enige vaagheid bekendgemaakt. Er werden drie overtredingen vastgesteld, de belangrijkste een schenking van Algerije van 500.000 dollar, terwijl dat land tegelijk probeerde te lobbyen bij minister Clinton.

De man van 98 procent

Al iets lastiger te verklaren: de twee topmedewerkers van minister Clinton hadden allebei tijdens haar ministerschap banden met de Foundation: adjunct Huma Abedin was ingeschakeld als adviseur van de Foundation, en Clintons kabinetschef Cheryl Mills, die eerder voor de Foundation had gewerkt, bleef vrijwilligerswerk verrichten en sollicitaties voor de Foundation beoordelen. Mills en Abedin waren op het ministerie de doelwitten bij uitstek van lobby-mails van Foundation-topman Doug Band.

In het geval van de betaalde toespraken van Bill Clinton liet het ministerie na de neven-sponsoren te vermelden. Zo betaalde Boeing mee voor toespraken van Bill terwijl Hillary’s ministerie contracten van dat bedrijf behartigde.

In totaal verdiende Bill 48 miljoen dollar met (vaak buitenlandse) toespraken terwijl zijn echtgenote minister van Buitenlandse Zaken was.

In een voorbeeld dat aangedragen werd door Clinton Cash, het door de rechtse site Breitbart gesponsord kritisch boek over de Clintons, maar dat door The New York Times werd uitgespit, wordt het kluwen aan belangen getoond.

Een van de grootste donoren van de Foundation is een Canadese miljardair, Frank Giustra. Hij kan als Canadees geen kiesbijdragen voor de campagne van Hilary geven, en dat omzeilde hij door in 2008 zijn privéjet ter beschikking van Bill te stellen. Bill kon naar hartenlust naar meetings van zijn echtgenote vliegen.

In datzelfde vliegtuig reisden Bill Clinton en Frank Giustra in 2005 naar Kazakhstan. Officieel kwam Clinton naar het land voor een overeenkomst rond aids-medicijnen (aids is voor zover bekend een relatief beperkt probleem in Kazakhstan), terwijl Giustra een deal over uraniummijnen op het oog had.

Bill Clinton met president Nursultan Nazarbayev
Bill Clinton met president Nursultan Nazarbayev© REUTERS

Giustra en Clinton werden voor een diner uitgenodigd bij president/dictator Nursultan Nazarbayev, een man die bij de eerste verkiezing na onafhankelijkheid in 1992 met 91,5 procent van de stemmen verkozen werd, en die intussen (in 2015) ondersteund wordt door 98 procent van het electoraat.

In 2002 schreef het plaatselijk blad Respublika dat hij 1 miljard dollar van ’s lands olie-inkomsten had laten overschrijven naar een privérekening in Zwitserland. De president ontkende niet, en gaf als uitleg dat hij het geld in veiligheid had gebracht en op het geschikte moment zou terugbrengen (het was niet het eerste of het laatste bericht over buitensporige verrijking van de president). Kort na de publicatie belandde het onthoofd kadaver van een hond voor de deur van het redactielokaal, terwijl de kop voor de deur van de hoofdredactrice werd gedeponeerd. De twee delen van de hond werden vergezeld van gelijksoortige dreigboodschappen: “Er zal geen volgende keer zijn”. Enkele dagen later werd de redactie getroffen door een molotovcocktail. De hoofdredactrice werd internationaal gelauwerd, en ze ontvluchtte haar land.

Niet gering was dan ook de verbazing toen bleek dat Bill Clinton tijdens het diner aangaf dat het een goede zaak zou zijn als president Nazarbayev aan het hoofd kwam van een internationaal orgaan dat verkiezingen op billijkheid monitort – dat was een prestigieuze functie die de dictator ambieerde. Clinton verleende hem niet alleen positieve publiciteit – hij ging daarmee in tegen kritische rapporten van Human Rights Watch, tegen wat de regering van George W. Bush probeerde te bereiken en tegen wat de toenmalige senator Hillary Clinton verklaarde.

Enkele dagen na het etentje en na de aanbeveling van Bill kregen Giustra en zijn bedrijfUrAsia rechten op 3 uraniummijnen in Kazakhstan. Het jaar daarna schonk Giustra via een stichting 31,5 miljoen dollar aan de Foundation.

Zowel Giustra als de Foundation ontkennen elk verband. De president van Kazakhstan had officieel geen rol in het uraniumcontract (officieus was hij essentieel, volgens de Times, in het land gebeurt niets buiten de president om), en Giustra en Clinton zijn los van uraniumwinsten persoonlijke vrienden.

Frank Giustra tijdens een bijeenkomst van de Clinton Foundation
Frank Giustra tijdens een bijeenkomst van de Clinton Foundation© REUTERS

De geschiedenis eindigt niet met die overeenkomst over drie mijnen.

UrAsia smolt korte tijd later samen met een Zuid-Afrikaanse bedrijf en opereerde onder de nieuwe naam Uranium One. Giustra verkocht zijn aandeel. Uranium One verwierf aanzienlijke belangen in de VS. Het Russisch atoomagentschap Rosatom werd dan weer aandeelhouder van Uranium One, wat leidde tot bezorgdheid in de VS – uraniummijnen in de VS kwamen gedeeltelijk in Russische handen. Betrokkenen van het bedrijf bleven intussen geld schenken aan de Clinton Foundation, plusminus 8,5 miljoen dollar tussen 2008 en 2010 – dat is net de periode dat de Russen 17 procent van de aandelen in het bedrijf verwierven.

In juni 2010 zocht Rosatom een meerderheid in het bedrijf te bemachtigen. Of dat kon, hing onder meer af van de goedkeuring van de VS, waarbij het advies van het ministerie van Buitenlandse Zaken werd ingewonnen. Dat verre van het enige advies dat ingewonnen moest worden, maar Buitenlandse Zaken had zeker een stem.

Diezelfde maand, op 29 juni, was Bill Clinton in Moskou voor een toespraak die hem 500.000 dollar opleverde. De bank die hem uitnodigde, was betrokken bij de Rosatom-deal.

In oktober 2010 kreeg Rosatom vanuit de VS het fiat voor het meerderheidsaandeel, en in januari 2013 werd Rosatom voor 100 procent eigenaar van Uranium One. De Russen kregen zo een vijfde van de uraniumreserves in de VS in handen.

Er is geen belangenvermenging bewezen, er is geen bewijs dat Hillary Clinton een actieve rol speelde in de goedkeuring van de Russische overname van Uranium One. In het begin van haar ambtstermijn was er sprake van een (heel tijdelijke) toenadering tot Vladimir Poetin, en die dooi in de betrekkingen maakte de deal minder onaannemelijk dan hij nu lijkt.

Maar het blijft een bevreemdende transactie, een bevreemdende Russische overwinning die in januari 2013 in de Pravda bejubeld werd: “Russische kernenergie verovert de wereld”.

Kaal met een staartje

De wirwar van belangen stemt zelfs velen die de Clinton Foundation welgezind zijn ongemakkelijk. En het versterkt een gevoel dat wel vaker ontstaat bij de Clintons – ze opereren volgens hun eigen regels, ze werken in een schemerzone en ze verzetten zich tegen opheldering.

Zijzelf vinden dat er geen rook en geen vuur is, of hooguit wat rook, en dat zij altijd aan hogere eisen moeten voldoen dan andere stervelingen. Bill Clinton zei er deze week het volgende over: “We proberen het goede te doen. Als er iets fout is met banen scheppen en levens redden, dan weet ik het ook niet. De mensen die ons geld gaven, wisten precies wat ze deden. Ik heb niets te zeggen, behalve dat ik echt fier ben op het werk dat we gedaan hebben”. James Carville, de oude campagneleider van Bill Clinton, voorspelde zelfs de hel voor degenen die via hun kritiek de Foundation aan banden zouden leggen. Dat zou mensenlevens kosten, stelde hij deze week.

Dat opereren volgens eigen regels wordt ook geïllustreerd door de problemen rond Hillary’s e-mails. Ze had haar eigen server en privésysteem omdat ze geen pottenkijkers wilde. Ze liet 30.000 mails (yoga-afspraken en huwelijksuitnodigingen, zei ze begin 2015) zo grondig mogelijk vernietigen. FBI-baas James Comey verklaarde intussen dat er tussen de vernietigde mails duizenden werkmails zaten, die ze officieel had moeten overmaken. 14.900 mails en documenten zijn op onduidelijke manier door de FBI gerecupereerd en zullen wellicht nog voor de verkiezingen vrijgegeven worden. Trump-aanhangers hopen dat daar bewijzen van corruptie of belangenvermenging in terug te vinden zullen zijn.

Maar ook zonder dat bewijs hebben een hele serie kranten en sites, waaronder The Boston Globe, USA Today en The Huffington Post, de Clintons opgeroepen om hun stichting op te doeken, of onder auspiciën te plaatsen van bijvoorbeeld de bevriende Bill & Melina Gates Foundation – en in elk geval alle banden tussen de Clintons en de stichting te verbreken.

Deze week kondigde de Clinton Foundation maatregelen aan die veel minder verder gingen. Als Hillary president wordt, zal de Foundation geen buitenlandse schenkingen of bedrijfsschenkingen meer aanvaarden, zal Bill Clinton zich terugtrekken uit het bestuur en geen betaalde toespraken meer houden. Dochter Chelsea Clinton blijft vooralsnog ook na de verkiezingen op post in een bestuursfunctie.

De ingreep gebeurt na jaren van ontkenning dat er een probleem was.

Zoals Stephen Colbert het in de Late Show samenvatte: “We hebben niets verkeerd gedaan, maar we zullen het nooit meer doen”.

Eerder vergeleek Colbert de Foundation met kale mannen met een staartje. “Het is misschien geen misdrijf, maar het ziet er zeker niet goed uit”.

Door Rudi Rotthier vanuit Washington DC, VS

Partner Content