Na het debat: Merkels voorspelbaarheid is haar grootste troef

Het langverwachte televisieduel tussen Bondskanselier Angela Merkel en haar uitdager Martin Schulz bracht niet wat vele kiezers ervan gehoopt hadden: een duidelijke tweestrijd tussen partijvoorzitters met verschillende politieke inzichten. Het werd daarentegen een partijtje knuffelboksen.

Zondagavond moest het televisiedebat tussen Bondskanselier Angela Merkel (CDU) en uitdager Martin Schulz (SPD) de verkiezingscampagne goed en wel op gang trekken. Binnen exact twintig dagen trekken de Duitsers namelijk naar de stembus. Traditioneel houden de lijsttrekkers van de twee grootste partijen, de CDU en de socialistische SPD, aan de vooravond van de verkiezingen een televisiedebat.

Aanvankelijk werd er van het duel tussen Merkel en Schulz tijdens de verkiezingscampagne veel verwacht. Wanneer Merkel in december aankondigde dat ze voor een vierde ambtstermijn zou gaan, zei ze dat dit de moeilijkste verkiezingscampagne in haar carrière zou worden. Vervolgens werd Schulz eind januari vanuit Brussel als wit konijn naar Berlijn gehaald om Merkel na twaalf jaar voorgoed van de troon te stoten. Dat leek aanvankelijk te lukken. Schulz werd in ijltempo populairder dan zijn christendemocratische rivale.

Maar drie verloren deelstaatverkiezingen en een onduidelijke verkiezingscampagne later moet Schulz met lede ogen toekijken hoe Merkel en haar partij op eenzame hoogte richting verkiezingen denderen. Als er al sprake is geweest van een deftige campagnestrijd, was de nodige dynamiek zelden of nooit te bespeuren.

Voor Schulz was het televisieduel de laatste kans om toch nog iets in gang te zetten. Daarvoor moest hij zelf alles goed doen en zo Merkel doen wankelen – van een moeilijke opgave gesproken. Martin Schulz had zich daarom tot in de details voorbereid om het debat met Merkel in zijn voordeel te laten uitdraaien.

Wegens een gebrek aan ervaring, kreeg hij de afgelopen maanden onder meer een stevige stoomcursus binnenlandse politiek – kwestie dat hij zich niet liet overrompelen door de enorme ervaring van Merkel. Bovendien moest er duidelijk worden afgebakend op welke vlakken Schulz Merkel kon pijn doen. Aangezien de SPD en de CDU de afgelopen regeerperiode samen aan het roer zaten, kan Schulz niet zomaar het geleverde beleid bekritiseren.

Daarom nam de voormalige voorzitter van het Europese Parlement enkele weken geleden een nieuwe raadgever,Béla Anda, onder de arm. Anda was tijdens de regering van Gerhard Schröder regeringswoordvoerder. Hij is een voormalig journalist van het Duitse boulevardblad Bild en hij moest wel weten wat de Duitse kiezer wilde horen.

Bovendien werkte Schulz naar aanloop van het debat intensief samen met een debatcoach, Markus Peichl, die de verbale en non-verbale vaardigheden van Schulz tot in de puntjes moest verfijnen. Dit moest en zou het begin van Schulz’ grote terugkeer worden.

Maar uiteindelijk had het duel tussen Merkel en Schulz weinig weg van een kamp tussen tegenstanders die inhoudelijk wezenlijk van elkaar verschillen. Nog voor het debat goed en wel begonnen was, nam Schulz grotendeels zijn woorden terug dat Merkel een gevaar betekende voor de democratie. Voordien had Schulz ook aangegeven dat hij Merkel niet ‘persoonlijk zou aanvallen.’ Daarvoor respecteert hij haar naar eigen zeggen te veel en hadden ze vroeger te goed samengewerkt tijdens zijn voorzitterschap van het Europees Parlement. Van hoogspanning was er dus niet echt sprake.

Het debat ging voornamelijk over datgene wat de thema’s die de afgelopen maanden al waren komen bovendrijven: immigratie, integratie, vluchtelingen, de islam… Op deze vlakken zijn Schulz en Merkel het op enkele details grotendeels met elkaar eens.

Schulz vond dan wel dat Merkel de andere lidstaten bij haar vluchtelingenpolitiek had moeten betrekken, maar in essentie kan de sociaaldemocraat Merkel op dat vlak weinig verwijten. De Bondskanselier zei op haar beurt dat de Islam ondertussen een plaats had verdiend in de Duitse maatschappij, indien die zich aan de Duitse grondwet hield. Iets waar Schulz bezwaarlijk aan kon tornen.

De moderatoren van het debat kregen later een hoop kritiek over zich heen door de themakeuze – meer dan de helft van het debat ging over migratie.

Het zal u niet verbazen dat beiden dan ook wel eens de ‘Ja, maar’-kandidaten genoemd worden. Ze zijn het inhoudelijk met elkaar over de meest essentiële zaken eens en palaveren daarom noodgedwongen hier en daar over enkele kleine verschillen. Concreet worden beide kandidaten zelden, waardoor eventuele belangrijke onenigheden onder de radar blijven.

Verrassend was wel dat beide kandidaten de gesprekken met Turkije over de toetreding tot de Europese Unie willen stopzetten. Maar dat ze daar beiden mee akkoord gingen, behoort ondertussen tot het verwachtingspatroon.

Merkel en Schulz liggen op programmatorisch vlak zo dicht bij elkaar, dat ze het gevoerde beleid van de afgelopen jaren aan het verdedigen waren in plaats van ondeling te discussiëren over de toekomst van het land. De reacties van de andere partijen spraken boekdelen. ‘Dit was geen televisieduel, maar een televisieduet’, klonk het unaniem bij Die Grünen, de FDP, Die Linke en de AfD.

Als een gezonde democratie gefundeerd is op politiek conflict, een duidelijke keuze tussen verscheidene partijen, dan kampt Duitsland met een stevige verkoudheid. Ook bij de Duitsers is de bereidheid voor een nieuwe grote coalitie tussen de SPD en de CDU afgenomen. Uit een rondvraag begin mei zou slechts 39% van de Duitsers een nieuwe regeringssamenwerking goedkeuren, wat een pak minder is dan in 2013.

Probleem is (voorlopig?) dat een andere meerderheid van twee partijen het ofwel niet, ofwel slechts heel erg nipt zou kunnen halen. Het enige alternatief is dat de CDU in zee gaat met de liberale FDP en Die Grünen. De vraag is maar of de meer links-fundamentele vleugel van die laatsten, ook wel de fundis genoemd, wel in zee willen gaan met een wel erg rechts-liberale partij die bijvoorbeeld Griekenland uit de Eurozone wil.

Paradoxaal genoeg heeft de opkomst van de AfD, de partij die zich aanbiedt als hét alternatief voor Duitsland, het Duitse partijlandschap dusdanig versplinterd, dat de grote klassieke coalitie tussen de SPD en CDU de enige mogelijke uitweg is.

Anderzijds stonden er gisteren twee uiterst competente mensen op het podium, die je zelden of nooit op een fout zal betrappen. Duitsland is zowel voor zichzelf als voor de Europese Unie een baken van stabiliteit, iets wat de Duitsers goed en wel in hun achterhoofd houden. Quasi nergens in Europa hebben de traditionele partijen dan ook zo weinig klappen gekregen als in Duitsland.

Hoewel de Duitse kiezer meent dat Schulz beter presteerde dan vooraf verwacht, vindt het gros van de Duitsers nog steeds dat Merkel de meest competente kandidaat is. De kans dat Merkel binnenkort de vierde sociaaldemocraat op rij verslaat is na gisteren alleen maar gegroeid.