Na de verkiezingen in Congo: wil de echte president nu opstaan?

Stemmen tellen van 75.000 bureaus is geen sinecure. Toch laat de officiële uitslag wel erg lang op zich wachten. © BelgaImage

Een week na de verkiezingen telde Congo niet één, maar drie (en mogelijk vier) virtuele presidenten. Achter de schermen is al druk onderhandeld om de gedoodverfde winnaar van de macht te houden.

Het blijft nagelbijten in Congo. Intussen bijna twee weken geleden brachten 40 miljoen Congolezen hun stem uit. Dat ze op zondag 30 december een nieuw parlement en nieuwe provincieraden mochten kiezen, is totaal uit beeld verdwenen: het zijn de presidentsverkiezingen die heel Congo en een aanzienlijk deel van de internationale gemeenschap in de ban houden.

Nadat uittredend president Joseph Kabila de verkiezingen tot drie keer toe had uitgesteld – twee keer met een jaar en als toemaatje nog eens met een week – laat nu ook de uitslag eindeloos op zich wachten. Uiteraard is het geen sinecure: het gaat om 75.000 stembureaus verspreid over een chaotisch, door geweld en epidemieën geteisterd land, zo groot als Europa maar dan zonder wegen. Toch werd reikhalzend uitgekeken naar zondag 6 januari, het moment dat de onafhankelijke kiescommissie CENI had geprikt om het resultaat bekend te maken. In de plaats daarvan kwam er een spijtige mededeling. Ondanks de totale inzet van alle medewerkers in de telbureaus was nog maar 53 procent van de stemmen verwerkt. Bizar na een stembusslag die overal met de computer werd beslecht. Omdat niemand, en zeker de oppositie niet, vertrouwen had in de fraudebestendigheid van elektronische verkiezingen, werd ook een manueel scenario uitgetekend. De geprinte bulletins werden, gebundeld en gecertificeerd door de getuigen van de verschillende partijen in de stembureaus, naar de telbureaus getransporteerd en daar één voor één toegewezen.

Tshisekedi zou zelfs president mogen worden. Zolang het Fayulu maar niet wordt.

Het valt te betwijfelen of daarmee het vertrouwen van de Congolezen in eerlijke en transparante verkiezingen is hersteld. Talloze keren waarschuwden oppositiekandidaten voor kiesbedrog. Joseph Kabila had zich weliswaar schoorvoetend neergelegd bij het grondwettelijke verbod op een derde ambtstermijn, maar dat betekende niet dat hij de macht zomaar zou opgeven. Minister van Binnenlandse Zaken Emmanuel Shadary, de kandidaat van de president, moest en zou op 30 december de verkiezingen winnen en de belangen van de Kabila-clan veilig stellen. Het heeft er alle schijn van dat de vrees voor fraude dubbel en dwars is uitgekomen. Toen de dag na de verkiezingen de eerste, voorlopige uitslagen wezen op een verpletterende nederlaag voor Shadary, riposteerde het regime met een totale communicatiestop. Gsm-operatoren kregen de opdracht het internet en sms-verkeer plat te leggen, het signaal van de populaire radionieuwszender France Inter werd verstoord. ‘Om te voorkomen dat er onrust bij de bevolking ontstaat wanneer speculatieve claims een eigen leven gaan leiden’, was de uitleg. De maatregel sorteerde een averechts effect. Alle topkandidaten kozen de vlucht voorwaarts, en zo had de Democratische Republiek Congo ineens drie virtuele presidenten.

Wie van de drie?

Hoewel alles wees op een teleurstellende prestatie, eiste Shadary zondag de overwinning op. Met dat manoeuvre probeerde hij Martin Fayulu, de kandidaat van het oppositieplatform Lamuka, de wind uit de zeilen te halen. Fayulu is een gewezen zakenman die relatief nieuw is in de Congolese politiek. Hij werd pas half november als compromiskandidaat aangeduid nadat oppositieleiders Félix Tshisekedi en Vital Kamerhe geen van beiden bereid bleken hun persoonlijke ambities op te geven voor een eenheidskandidaat. Fayulu, die zich tot een echt campagnebeest ontpopte, werd dé verrassing van 30 december. De Cenco, zeg maar de kiescommissie van het machtige episcopaat die meer dan 40.000 waarnemers had uitgestuurd, noemde hem niet bij naam, maar sprak van een oppositiekandidaat die overtuigend de verkiezingen had gewonnen. Dat moest wel Fayulu zijn. In de internationale pers verschenen uitgebreide portretten van de toekomstige president; in interviews leek Fayulu zelf al een voorschot te nemen op een heuse overwinningsspeech. Hij sprak verzoenende taal en verzekerde Joseph Kabila dat hij geen revanche koesterde. Intussen regende het vanuit diverse hoofdsteden en internationale organisaties oproepen aan het regime en de CENI om de wil van het Congolese volk te respecteren. Ook dat werd geïnterpreteerd als een erkenning van Fayulu’s overwinning.

Zelfs bronnen binnen het regime geven discreet toe dat Martin Fayulu met vlag en wimpel heeft gewonnen.

En toch is het Félix Tshisekedi die de verkiezingen heeft gewonnen. Dat valt althans op een van zijn Twitteraccounts te lezen. De leider van oppositiepartij UDPS heeft met een gemiddelde van 48 procent in 14 van de 26 provincies gewonnen. Op ruime afstand volgt Fayulu, die 10 provincies en 25 procent van de stemmen binnenrijft, terwijl Shadary zich met 2 provincies en 22 procent van de stemmen tevreden moet stellen. ‘We kennen de resultaten van driekwart van de stembureaus’, zegt Roger Tshisekedi, die vanuit België voortdurend contact houdt met zijn oudere broer. ‘De voorsprong op Fayulu is overduidelijk, en vooral in de grote steden is de kloof enorm. Onze cijfers zijn veel solider dan die van de Cenco. We hadden in alle stembureaus getuigen die bij de sluiting foto’s van de pv’s met de resultaten hebben gemaakt. Dat zijn geen tendensen, maar harde gegevens.’ De communicatie van de Cenco doet Tshisekedi af als stemmingmakerij. ‘Het is al langer bekend dat die onder een hoedje speelt met Moïse Katumbi, samen met Jean-Pierre Bemba de sterke man achter Fayulu.’

Drie scenario’s

‘Voor mij is het duidelijk dat Fayulu heeft gewonnen’, zegt de onafhankelijke Congospecialist Kris Berwouts. ‘De Cenco is een serieuze instelling, en ook mijn andere contacten op het terrein beschouwen hem als de winnaar. Zelfs bronnen binnen het regime geven discreet toe dat Fayulu met vlag en wimpel heeft gewonnen. Shadary’s claim is een doorzichtig manoeuvre om tijd te winnen, want het regime is absoluut niet geneigd om zomaar de macht aan Fayulu over te dragen. En wat Tshisekedi betreft: behalve UDPS-bronnen heb ik niemand gevonden die hem als winnaar noemt.’

De patstelling lijkt op het eerste gezicht eenvoudig te verhelpen: als de CENI de resultaten bekendmaakt, wordt Fayulu de nieuwe president en is de eerste democratische machtswissel sinds de onafhankelijkheid een feit. Maar zo werkt de Congolese politiek niet, weet Kris Berwouts. ‘Ik zie drie scenario’s’, zegt hij. ‘Het regime blijft Shadary als president opdringen. Weinig waarschijnlijk, gezien zijn ontstellend zwakke prestatie op 30 december. Zo’n scenario zou gegarandeerd uitmonden in grootschalig volksprotest. Een tweede mogelijkheid is dat het Grondwettelijk Hof de verkiezingen annuleert, met als drogreden dat er te veel onregelmatigheden zijn vastgesteld. In dat geval blijft Kabila president, wat bij de bevolking erg slecht zou vallen.’ Een derde scenario dan maar? ‘Dankzij mijn contacten binnen het regime weet ik dat er discrete gesprekken zijn tussen het regime en de UDPS over een machtsdeling. Volgens sommigen zou Tshisekedi zelfs president mogen worden. Het is allemaal nog schimmig, maar de intenties zijn wel duidelijk: de zittende president en de UDPS spannen samen om Fayulu te neutraliseren.’

Het is allemaal nog schimmig, maar de intenties zijn wel duidelijk: de zittende president en de UDPS spannen samen om Fayulu te neutraliseren.

Is Fayulu een handpop van Moïse Katumbi en Jean-Pierre Bemba, de twee machtige zakenlui die om verschillende redenen uitgesloten werden van de verkiezingen? Geenszins, zegt Berwouts. ‘Fayulu is zelf een sterk politicus. Tijdens de campagne heeft hij bewezen dat hij grote massa’s op de been kan brengen, niet alleen in Kinshasa, maar in álle provincies. Dat hij steun heeft gezocht bij Katumbi en Bemba, is alleen maar verstandig. Niemand kan in zijn eentje een reusachtig land als Congo inpalmen.’ Klinkt als de geknipte president voor Congo. Toch is het zeer de vraag of het ooit zover komt. Wat is immers de zin van verkiezingen als de uitslag niet meetelt? ‘Zo scherp zou ik het niet stellen. De verkiezingen zijn relevant, de uitslag speelt mee in het schaakspel om de macht. Maar doorslaggevend zijn ze niet, daarvoor zijn de belangen te groot.’

Partner Content