Museumoorlog in Helsinki

Verblind door het (toeristisch) succes van het opzienbarend gebouw van het Guggenheimmuseum in het Spaanse Bilbao heeft het gemeentebestuur van de Finse hoofdstad vergaande stappen ondernomen om een soortgelijke vestiging van de Guggenheim stichting in Helsinki binnen te halen.

De voorgestelde locatie in het havengebied zou de fysionomie van de stad totaal wijzigen en haar een andere identiteit moeten geven. En dat is tegen de zin van een aanzienlijke groep contestanten. Die hebben zich achter een tegenproject geschaard The Next Helsinki op het moment dat de oproep voor ontwerpkandidaten net werd afgesloten. De binnen- en buitenlandse initiatiefnemers voor het protest zijn niet van de minsten, architecten, wetenschappers, galeristen en museumcuratoren. Zij hebben een oproep gelanceerd voor een alternatief project. In een manifest schrijven ze dat het er op lijkt dat alle steden in de wereld ervan dromen om hun imago op te krikken door het Bilbao-effect. Inderdaad, de Spaanse stad heeft door het nieuwe gebouw een enorme boost gekregen. Maar de contestanten vragen zich af of dat effect zich ook elders zal voordoen. Is het voldoende dat een bijzonder gebouw, ontworpen door een bijzondere architect en gesponsord door een bijzonder privémuseum om een slinkende economie en een weinig gecultiveerde bevolking plots tot een centrum voor toerisme en internationale kunst te kunnen doen uitgroeien.

Het collectief wil niet zozeer het voornemen dwarsbomen maar het poneert dat het risico bestaat dat de stad haar ziel zou verliezen met deze onderneming en het schrijft : De stad is geneigd om miljoenen gemeentelijke euro’s te spenderen om te genieten van een merk dat aan iemand anders toebehoort. In The Guardian kon men lezen dat de aanvankelijke kosten voor het project geraamd werden op 130.000 miljoen euro plus 30 miljoen euro rechten te betalen aan Guggenheim. De stad staat in voor de gronden, de constructie van het gebouw, het onderhoud er van, de lonen en de leenrechten voor de eerste twintig jaar. Dat is geen peulschil en daarom werd het ook een nationaal politiek debat. De conservatieve meerderheid die nu in Finland aan de macht is wordt bekritiseerd door de sociaal-democraten en de verkozenen van centrum-links. Maar de burgemeester van de stad, Jussi Pajunen verdedigd zich met het argument dat het nodig is Helsinki te promoten en daarom is het zinnig om een internationaal stadssymbool binnen te halen zoals een Guggenheim.

Daar wringt het schoentje bij de contestanten. Zij hebben ondertussen zelf een internationale jury voor een alternatieve wedstrijd samengesteld om de opvattingen van het stadsbestuur te counteren. Die wil die totaal omkeren en de eigenheid van de stad in het centrum van hun project plaatsen. Wat zijn de troeven waarover de stad beschikt en hoe kan men die maximaal uitbuiten met bijvoorbeeld culturele strategieën te ontwikkelen vertrekkend van de specificiteiten van de lokale scène en de noden voor de ontwikkeling van de actuele kunstproductie. De Amerikaanse voorzitter van de alternatieve wedstrijdjury, Michael Sorkin (1948) professor, criticus en ontwerper stelt dat het systeem van leenrechten anachronistisch is want het succes van Bilbao verbergt een lange lijst van mislukkingen in Las Vegas, Berlijn, Salzburg, Vilnius, Gualdajara, Rio de Janeiro en in Zuid Manhattan. Die projecten werden geannuleerd of gesloten. Weliswaar wordt in 2017 een museum geopend in Abou Dhabi dat ook ontworpen werd door Frank Gehry, de architect van de Guggenheimvestiging in Bilbao.

Wat Helsinki betreft feliciteert Guggenheim zichzelf met het succes van de eigen oproep voor kandidaturen. Op 17 september, sluitingsdag van de inzendingen, telde men 1715 ingediende projecten. In de lente van 2015 zullen de voorstellen van de finalisten geëxposeerd worden en de winnaar wordt in juni van volgend jaar bekend gemaakt. Dan moeten zowel de stad als de Finse staat een beslissing nemen. De oproep voor een alternatief project loopt parallel want het loopt tot begin maart 2015. Zal de inzet van de critici groot genoeg zijn om het proces te doorkruisen ? Het collectief stelt dat The New Helsinki niet zozeer een tegenvoorstel wil doen maar een reeks alternatieven wil formuleren. We willen vooral dat de beste ideeën voor de stad winnen. Meer informatie op www.nexthelsinki.org.