‘Het hoogtepunt van de asielcrisis is voorbij’, verklaarde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) geen twee weken geleden. In maart noteerde ons land de laagste instroom van asielzoekers in zeven jaar. ‘Het akkoord met Turkije maakt effectief een verschil’, aldus Francken. Op 18 maart sloten de Europese Unie en Turkije een overeenkomst waarmee de EU de illegale migratie wil stoppen. Migranten die aankomen op de Griekse eilanden worden teruggestuurd naar Turkije, en in ruil daarvoor nemen de EU-landen evenveel Syrische vluchtelingen op uit kampen in Turkije als er werden gerepatrieerd. Zo hoopt men het businessmodel van de mensensmokkelaars te ontwrichten.

Turkije onderhandelde hard met de EU. Geld was voor Europa het kleinste probleem: Turkije vroeg en kreeg een verdubbeling van de al eerder toegezegde 3 miljard euro voor de opvang van vluchtelingen. Moeilijker lag de gevraagde doorstart van de toetredingsonderhandelingen tot de EU, en vooral de eis om Turkse burgers vanaf juni zonder visum naar de EU te laten reizen. Om dat te verkrijgen, moet Turkije aan 72 voorwaarden voldoen. Sommige daarvan zijn eerder technisch, zoals het uitgeven van een biometrisch paspoort, andere gaan over het naleven van de mensenrechten. En daar wringt de schoen.

Turkije wordt geleid door president Recep Tayyip Erdogan, wiens machtshonger en autoritaire karakter steeds duidelijker worden. Hij heeft zich de laatste jaren ontpopt tot ‘een moderne sultan die niet met zich laat sollen’, zoals Turkije-expert Armand Sag verderop in Knack zegt. Daarbij wordt iedereen die wat kritiek heeft, aangepakt. Sinds Erdogan twee jaar geleden aantrad als president zijn er al minstens tweeduizend aanklachten geformuleerd wegens laster, smaad en belediging van de president.

Erdogan blijkt niet alleen lange tenen te hebben, maar ook lange armen. Het Turkse consulaat in Rotterdam riep vorige week op om de namen te melden van iedereen die per e-mail of op sociale media ‘lasterlijke’ of ‘beledigende’ dingen zegt over de president of over Turkije. Afgelopen weekend werd dan weer een kritische Nederlandse columniste van Turkse afkomst in Turkije opgepakt. Het zijn twee recente voorbeelden van een steeds langere rij van voorvallen die illustreren hoe oppermachtig Erdogan zich waant.

De Europese leiders bakken graag zoete broodjes met potentaat Erdogan. Volgens hen heeft Turkije de sleutel voor de oplossing van het vluchtelingenprobleem. Het gevolg was een realpolitik waarbij een oogje werd dichtgeknepen of Turkije Europese waarden zoals persvrijheid en mensenrechten wel toepaste. De Europese leiders maakten daarmee een diepe knieval voor de Turkse president. We hoorden Europa ook nauwelijks over de twijfelachtige houding van Turkije tegenover de Islamitische Staat, of over de bloedige strijd van het Turkse leger tegen de Koerdische PKK in het zuidoosten van Turkije.

Ondertussen nadert het moment van de waarheid, zowel voor Europa als voor Erdogan: voldoet Turkije aan de voorwaarden zodat Turken vanaf juni zonder visum de EU binnen kunnen? Veel (West-)Europese leiders houden hun hart vast. ‘Het is niet ondenkbaar dat dan heel wat Turkse Koerden hier asiel zullen aanvragen’, verklaarde Francken al. Hij vreest voor een nieuwe asielcrisis. Dat is ook een van de redenen waarom landen, waaronder België, al te verstaan gaven dat ze zich niet soepel zullen opstellen als er begin volgende maand wordt geëvalueerd of Turkije voldoet aan de 72 opgelegde voorwaarden.

Turkije vindt die stugge houding onrechtvaardig, zelfs ‘vernederend’. Het dreigt ermee om het akkoord van 18 maart over de opvang van vluchtelingen op te zeggen. Dat zou betekenen dat de vluchtelingenstroom vanuit Syrië en een hele reeks andere landen richting EU opnieuw op gang zou komen. Daar kijkt geen enkele Europese leider naar uit.

De asielcrisis blijft zo een van de grootste problemen waar Europa mee worstelt, ook al verklaarde Francken dat het hoogtepunt voorbij is. Als Europa er niet in slaagt om de vluchtelingenstroom op een fatsoenlijke manier onder controle te krijgen, dreigt in veel landen een scenario dat zich afgelopen weekend in Oostenrijk aftekende: de extreemrechtse FPÖ won er de eerste ronde van de presidentsverkiezingen, de traditionele partijen werden er weggeveegd. Het is de tol die Europa betaalt voor gesjacher, getreuzel en het ontbreken van een vluchtelingenbeleid.

EWALD PIRONET is senior writer van Knack.

Erdogan blijkt niet alleen lange tenen te hebben, maar ook lange armen.